| رادیو زمانه > خارج از سیاست > موسیقی نواحی ایران > «دختران ترکمن بوسیله‌ی زنبورک با هم حرف می‌زدند» | ||
«دختران ترکمن بوسیله‌ی زنبورک با هم حرف می‌زدند»
مینو صابریminoo.saberi@radiozamaneh.comیکی از سازهای اصلی ترکمن‌ها «زنبورک» است که به آن «قوپوز» می‌گویند. زنبورک، یک ساز قدیمی است که در گذشته‌های دور از چوب و یا حتی گاهی از نی ساخته می‌شده. صدای زنبورک چوبی؛ از نوع فلزی آن کمتر و نواختن آن هم مشکل‌تر است. شاید این‌ها باعث شده که زنبورک چوبی کم‌کم جای خودش را به زنبورک فلزی بدهد.
زنبورک ساز ساده‌ای است که از دو قطعه فولاد تشکیل شده. یعنی بدنه‌ی زنبورک و زبانه‌ی آن.
زنبورک را معمولا زنان و دختران ترکمن می‌نوازند. می‌گویند در گذشته آنقدر زنبورک برای زنان و دختران ترکمن عزیز بوده که در هر مراسم عروسی و یا اعیاد مذهبی‌ای که شرکت می‌کردند حتما زنبورک را با خودشان می‌بردند. پیش‌ترها زنان و دختران ترکمن توسط زنبورک با یکدیگر حرف می‌زدند. در اکثر آهنگ‌هایی که توسط زنبورک نواخته می‌شود؛ ریتم چهار نعل و یورتمه‌ی اسب شنیده می‌شود و با شنیدن این نوا تصویر اسبی که در حال تاختن هست در ذهن شنونده مجسم می‌شود. بنا به اقتضای زمان کم‌کم می‌رفت که این ساز به فراموشی سپرده شود؛ اما خوشبختانه در سال‌های اخیر دختران ترکمن؛ در مراسم و جشن‌واره‌های مختلف زنبورک‌نوازی را از سر گرفته‌اند و باعث احیای دوباره‌ی این ساز شده‌اند.
زنبورک هم به صورت تک‌نوازی نواخته می‌شود و هم گروهی. در ایام قدیم، وقتی دختر ترکمنی به خانه‌ی بخت می‌رفت جمعی از دختران به همراه عروس و ساقدوشانش به صحرا می‌رفتند و تفریح‌کنان در حالی‌که زنبورک می‌نواختند؛ عروس را با محل زندگی‌اش آشنا می‌کردند؛ که مثلا چاه کجاست؛ چشمه کجاست. این یک رسم قدیمی بوده که هم دختران به شادی می‌پرداختند و هم عروس را با محل زندگی جدیدش آشنا می‌ساختند. با «سولماز تِکه» یکی از بهترین زنبورک‌نوازان ترکمن که در شهر گنبد ساکن است گفت‌و گوی کوتاهی داشتم:
زنبورک را بیشتر در مراسمی از آن استفاده می‌کنید؟ در واقع زنبورک نوعی ساز بوده که در قدیم دختران به‌وسیله‌ی این ساز با هم حرف می‌زدند. این ساز یک نوع حس و زبان خودش را دارد. در ایران کسانی که با این ساز آشنایی دارند بسیار اندک‌اند. چون مادر بزرگ‌ام قبلآ زنبورک کار می‌کرد بنابراین گوش ما با این ساز آشنا بود. و بعد از ایشان هم؛ مادرم زنبورک‌می‌نواخت و به همین دلیل و با توجه به تجربیات آن‌ها ما هم نواختن این ساز را یاد گرفتیم. این ساز را موقع نواختن با دندان می‌گیرید یا با لب؟ این ساز یک زبانه دارد که بین دندان‌ها؛ در واقع بین فک بالا و فک پایین قرار می‌گیرد؛ ولی آن‌را با فشار دندان نگه نمی‌دارند؛ چون اگر این کار را بکنند زنبورک صداهای ناهنجاری می‌دهد. در واقع ریتم‌هایی که با زنبورک نواخته می‌شود توسط حرکت انگشت به زبانه‌ی ساز و با نفس نوازنده هست. با حرکات زبان و دم و باز دم و هماهنگی این‌ها؛ می‌شود صدای خوبی از زنبورک در آورد. پس نواختن زنبورک در دراز مدت هیچ‌گونه آسیبی به دندان وارد نمی‌کند؟ خیر. زنبورک تقریبآ روی دندان قرار می‌گیرد نه بین دندان‌ها؛ که بخواهیم با دندان روی زنبورک فشار وارد کنیم. فقط از دندان به عنوان تکیه‌گاه استفاده می‌شود که آسیب خاصی به دندان نمی‌رساند. بیشتر زحمت‌اش روی نفس و حرکت دست هست.
درست است که ساز زنبورک به زنان و دختران ترکمن اختصاص دارد اما هستند مردان ترکمنی هم؛ که این ساز را ماهرانه می‌نوازند. از جمله «حاج محمد ایری» مدیر فنی گروه موسیقی «ملا نفس». ویدئویی در همین ارتباط:  در همین زمینه: • «موسیقی ترکمن تصویری است» • هر قوم یک «تاج» دارد؛ ترکمن دو تاج • «این نی مانند انسان حرف می‌زند» |
||
نظرهای خوانندگان
چه خوب كه حداقل يك رسانه‌ي ايراني به فرهنگ تركمن مي پردازه.
-- SiNa Iri ، Feb 8, 2010 در ساعت 04:37 PM