فستيوال ادينبرا، جشنواره‌ای برای لذت و آموزش

پرویز جاهد

حنا مک‌گيل مدير هنری فستيوال فيلم ادينبرا (که در ایران به ادینبورو یا ادینبورگ هم معروف است) آن را فستيوال لذت و آموزش ناميده است. حنا در اين مورد راست می‌گويد. او در سومين سال مديريت خود بر اين قديمی‌ترين فستيوال فيلم بريتانيا، اگر هيچ کار نکرده باشد، حداقل تلاش زيادی برای برگزاری کارگاه‌های آموزشی و جلسات ديدار با فيلم‌سازان، فيلم‌برداران و چهره‌های سرشناس در حوزه‌های ديگر سينما به عمل آورده است.

کیرا نایتلی در نمایی از «کرانه عشق» ساخته جان میبری

جلسه ديدار با راجر ديکينز، فيلم‌بردار برجسته سينمای آمريکا (فیلم‌بردار «آه برادر کجايی» و «ترور جسی جيمز به دست رابرت فورد بزدل») ديدار با برايان کاکس، بازيگر کهنه‌کار اسکاتلندی (بازیگر «زودياک» «تروا» و «شجاع‌دل») و ديدار با شين ميدوز، فيلم‌ساز انگليسی («اين است انگلستان») از جمله اين برنامه‌هاست که او برای فستيوال ادينبرای امسال تدارک ديده است.

جان میبری، کارگردان انگلیسی، ۱۰ سال قبل با فیلم «عشق شیطان است» که درباره فرانسیس بیکن، نقاش معاصر انگلیسی ساخته بود، به عنوان یکی از مستعدترین فیلم‌سازان انگلیسی در فستیوال فیلم ادینبرا شناخته شد. امسال میبری با ملودرام تاریخی «کرانه‌ی عشق» (The Edge of Love) که تصویر گوشه‌ای از زندگی شاعر ملی ولز، ديلن تامس است، در فستیوال فیلم ادینبرا شرکت کرده و فیلم او، روز گذشته به عنوان فیلم افتتاحیه این فستیوال با حضور کارگردان، فیلم‌نامه‌نویس آن شارمن مک‌دانلد و بازیگران اصلی آن یعنی کیرا نايتلی، سی‌ينا میلر و سیلین مورنی به نمایش درآمد.

سی‌ینا میلر، بازیگر «کرانه عشق» (عکس: پرویز جاهد، زمانه)

دیروز هم‌چنین در مراسم فرش قرمز که به مناسبت گشایش رسمی فستیوال فیلم ادینبرا برپا شد، بسیاری از چهره‌های مشهور سينمای بریتانیا از جمله شون کانری، ترنس دیویس، متيو رايز و آیلین والش نیز شرکت داشتند.

فیلم کرانه عشق، داستانی دراماتیک از عشق، حسادت و نفرت است که به زیبایی تصویر شده و با استادی روایت شده است. درباره شاعر مشهور و زن‌باره‌ای که همسر خود کاترین را به مرز جنون می‌رساند و زندگی معشوقه‌اش (ورا) را تباه می‌کند.

فیلم یک اثر اتوبیوگرافیک معمول نیست؛ بلکه دوره‌ای از زندگی این شاعر را تصویر کرده که بین او،‌ همسر و معشوقه‌اش ورا، کشمکشی سخت جریان دارد. ورا که هم‌بازی و عشق دوران کودکی شاعر است، وقتی دوباره سر راه او سبز می‌شود که او ازدواج کرده است؛ اما دیلن بی‌قید و بند تر از آن است که به زندگی زناشویی پای‌بند باشد.

کیرا نایتلی، بازیگر «کرانه عشق» (عکس: پرویز جاهد، زمانه)

کرانه عشق، ریتم بسیار خوبی دارد و تا میانه خوب پیش می‌رود؛ اما از جایی که ویلیام، همسر ورا عازم جبهه می‌شود، این ریتم فروکش کرده و فيلم تا حد زیادی ملال‌آور می‌شود. اما بعد از بازگشت ویلیام از جبهه دوباره ریتم و انرژی اولیه‌اش را باز می‌یابد.

میبری فضای تاریخی دهه‌ی ۳۰ و ۴۰ ولز را خیلی خوب از کار درآورده است. صحنه‌های مربوط به جنگ نیز عالی است. یکی از بهترین و تکان‌دهنده‌ترین لحظات فیلم مونتاژ موازی صحنه دلخراش قطع دست یک سرباز مجروح در جبهه با صحنه زایمان ورا در بیمارستان است.

کيرا نايتلی در نقش ورا بازی نسبتاً خوبی ارائه کرده؛ اگر چه نقش او در این فیلم شباهت‌های زیادی با نقشش در فیلم تاوان دارد. به علاوه، نایتلی در این فیلم نشان می‌دهد که خواننده خوبی است و استعداد زیادی در آوازخوانی هم دارد. در آغاز فیلم او خواننده‌ای است که در کافه‌های ولز برای سربازان ترانه اجرا می‌کند.

استفاده فیلم‌ساز از شعرهای دیلن تامس که با صدای بازیگر نقش او، ماتیو رايز بر روی صحنه‌های فیلم شنیده می‌شود، ارتباط تنگاتنگی با رویدادهای فیلم دارد و به گونه‌ای به کار گرفته شده که انگار دارد آن رویدادها را تفسیر می‌کند.

پوستر فیلم مستند مستهجن ساخته دانیل اوکانر و نیل اورتنبرگ

فیلم مستند مستهجن (Obcene) ساخته دانیل اوکانر و نیل اورتنبرگ از آمریکا، یکی از جالب‌ترین فیلم‌های بخش مستند بود که روز گذشته به نمایش درآمد. این فیلم درباره بارنی راست (Barney Rosset) مدیر انتشارات گروو پرس (Grove Press) یکی از غیرمتعارف‌ترین و رادیکال‌ترین ناشران آمریکایی در دهه‌های ۵۰ و ۶۰ بود که بخشی از مهم‌ترین آثار ادبی مدرن جهان، از آثاز ساموئل بکت گرفته تا اوژن یونسکو، ژان ژنه، ویلیام فاکنر، هارولد پینتر، برتولت برشت، الن گینزبورگ، دی‌اچ لارنس، هنری میلر و مارکی دوساد را منتشر کرده است.

به علاوه او ناشری بود که با انتشار مجله اور گرين ریویو (Ever Green Review) و چاپ مقاله‌ها و تصاویر بی‌پروای اروتیک و جنسی در زمانه‌ای که انتشار این نوع مقالات و تصاویر ممنوع بود، بسیاری از تابوهای اخلاقی حاکم بر جامعه آمریکا را شکست و قدم‌های اساسی برای آزادی بیان و مبارزه با سانسور در این کشور برداشت.

سازندگان فیلم از طریق گفتگو با بارنی راست، دوستان و همکاران او در نشر گروو پرس و مجله اورگرين ریویو و برخی چهره‌های مشهور ادبی مثل گور ويدال و هنری میلر، نه تنها این ناشر جنجالی را به تماشاگر می‌شناسانند، بلکه تصویر روشنی از یک عصر که بسیاری از قوانین اجتماعی و معیارهای اخلاقی در چالش با اندیشه مدرن قرار داشته، ارائه می‌کنند.

بارنی راست و ساموئل بکت

فیلم به ما می‌گوید انتشار کتاب‌هایی چون معشوق بانو چترلی (The Lover of Lady Chatterley) اثر جنجالی دی.اچ.لارنس، مدار رأس‌السرطان هنری میلر و نعره (Howl) آلن گینزبورگ، به خاطر درون‌مایه و سبک اروتیک جسورانه آن‌ها، کتاب‌هایی ضاله و خطرناک از نظر قوانین نشر آمریکا محسوب می‌شدند و چه عواقب سنگینی برای راست به عنوان یک ناشر داشته و بارها او را به دادگاه کشانده‌اند. اما دفاعیات او در دادگاه و تبرئه‌اش، راه را برای انتشار آثار مدرن در جامعه آمریکا هموار کرده است.

راست می‌گوید بسیاری از کتاب‌هایی که در یک دوره مبتذل و مستهجن تشخیص داده شدند در دوره‌های بعد به عنوان آثار ادبی کلاسیک شناخته شدند. پیتر راست فرزند بارنی راست، در برابر دوربین فیلم‌سازان می‌گوید که پدرش یک شورشی بود و کتاب‌هایی را چاپ می‌کرد که هیچ کس دیگر حاضر به انتشار آن‌ها نبود.

بارنی راست در دوران کهن‌سالی

مواد تصویری و آرشیوی که در فیلم به کار گرفته شده بسیار غنی است و کمک زیادی به درک شخصیت راست و انگیزه‌های شخصی او برای نشر آثار ادبی غیرمتعارف و بسیار مهم قرن بیستم مثل «در انتظار گودو»ی ساموئل بکت می‌کند.

یکی از جالب‌ترین صحنه‌های فیلم شنیدن ماجرای ملاقات بارنی راست با ساموئل بکت در پاریس بعد از دیدن اجرای صحنه‌ای در انتظار گودو و تصمیم او برای انتشار آثار بکت در آمریکاست. همین طور همکاری راسـت با بکت در زمینه ساخت فیلمی با شرکت باستر کیتون کمدین مشهور آمریکایی با عنوان فیلم (Film)

در دومین روز رسمی فستیوال فیلم ادینبرا فیلم‌های آواز گنجشک‌ها ساخته مجید مجیدی، در شهر سیلویا (خوزه گوئرين) محصول اسپانیا و «مرثیه» ساخته ایزابل کوشت از آمریکا به نمایش درآمد. در بخش مرور بر آثار ژان مورو نیز فیلم حوا (Eve) ساخته جوزف لوزی نشان داده شد. من که شخصاً تماشای فیلم‌های کلاسیک ژان موروو را بر بسیاری از آثار جديد سينما ترجیح می‌دهم.