زبان را خود خداوند به انسان داده , همه چیز مال اوست . بشر هیچ چیز جز آن چه خدا به او داده , ندارد.

سروش گفته است در قرآن خطا هست زیرا علم محمد که قرآن را نوشته علم بشری بوده در هزار و چهارصد سال پیش ( این مضمون بخشی از نوشته ی سروش است ) . قرآن که کتاب دینی ماست از خطا مبراست زیرا کلام خداوند است و خود قرآن حتی به نزول آن به زبان عربی تصریح دارد . اگر سروش غیر از گفته است و می خواهد که خلاف دین نگفته باشد منطقا باید از گفته خود برگردد و به اشتباه خود معترف باشد .

عجیب است که زمانه یادداشتی را که آقای شبستری در پایان مقاله اش در نقد آقای نراقی آورده به طور کامل نقل کرده است، اما پاسخ آقای نراقی به آن یادداشت را از مقاله نراقی حذف کرده است. ای کاش زمانه بی طرفی خود را در این بحث حفظ می کرد.
مجتبی

سروش و شبستري هردو هم درست ميگويند هم اشتباه.استدلالهاي انها خالي از قوت نيست.اما مخالفان تاكنون به اين ادله پاسخهاي منطقي نداده اند.شايد دليلش اين است كه از علم و منطق وفلسفه جديد فقط ظاهرش را ياد گرفته اند پس از ان چيزي بلد نيستند.حالا خدا مگر چه انتظاري دارد از كسي كه عقلش بيش از اين يا بهتر از اين نميفهمد (هم سروش وشبستري و هم مخالفان).چطور ميشه گفت اينها چون حرف خلافي ميزنند بايد توبه كنند.چون دليل عقلي دارند نيازي به توبه ندارند.توبه مربوط به گناه است.ربطي ندارد كه اگر كسي رفت دنبال حقيقت و چيزي به عقلش رسيد كه خلاف حرف يك پيامبر است يا تابعان يك پيامبر انوقت مرتكب گناه شده باشد.اين حرف اشكارا سرشار از تناقض است.بگذريم.ربطي به حرفهاي اقاي نراقي هم نداشت.خواستيم يك چيزي نوشته باشيم.ادم مگه غير از اين عقل چيز ديگري هم دارد.خالا اگر پيامبر زنده بود و دفاع ميكرد انوقت يك حرفي ميشد .اما حالا كه ما مانديم و يك كتاب ويك عقل پيچيده ويك جهان پر از خرفهاي پيچيده و يك سر پر سودا ويك دل بي ريا ويك سروش وشبستري پيچيده و...شايد خدا از سنت پرستها انتظار داشته باشد كه خلاف عقايدشان حرف نزنند ولي از ما كه فقط حقيقت را ميپرستيم انتظار دارد خلاف حقيقت نگوييم.نه خلاف سنت.خدا همه ما را هدايت كند.اگر بي ريا و بي كلك و مخلص باشيم و انوقت به حرفهاي نيچه معتقد بشويم باز هم به نظر مياد اشكالي نباشد.فقط يك پيش فرض را بايد كنار گذاشت ان هم اينكه :كسي كه به غيراسلام ميگرود ادم خالصي نيست.چون ميخواهد گناه كند ولي اسلام دست و پاي اورا بسته است دنبال يك راهي است كه فرار كند.اما ما هم بايد وراقب اين باشيم كه واقعا به دنبال چنين راه گريزي نباشيم .

بادرود و سپاس
نوشتار آقاي نراقي اگر چه با زباني علمي و ادبياتي فلسفي نوشته شده اما محتواي آن ، اين گونه به نظر نمي رسد . شايد بتوان گفت كه ايشان در اين نوشتار، خود بريده و خود دوخته اند. تفسير آقاي نراقي از "ادعاي محوري آقاي شبستري" اين است كه "هيچ موجود(ذي شعور)ي جز انسان نمي تواند زبان انسان را براي مبادله معنا به استخدام بگيرد"آن گاه بر اساس همين تفسير پرسيده اند خدايي كه عالم است و قادر است ،وهر كاري از دستش ساخته است چرا نتواند چنين كاري انجام دهد؟اما اين پرسش در حالي مطرح شده كه در هيچ جاي مقاله آقاي شبستري سخني از اين نرفته كه خداوند مي تواند يا نمي تواند به زبان انسان سخن بگويد ؛بلكه صحبت از اين است كه شرط تحقق زبان انساني ، وجود سخنگوست ؛ درست مثل اين كه گفته شود،شرط وجود يك صندلي چوبي،وجود يك نجار است.اكنون اگر كسي مدعي شود كه اين صندلي كه در برابر شماست از جانب خدا آمده ما ادعاي او را نمي پذيريم؛چون شرط ساخته شدن يك صندلي چوبي ،بودن چوب ،ابزار درودگري و يك درودگر است .اگر پي گير باشيم حتا مي توانيم درختي را كه ازآن صندلي ساخته شده و ابزار كار را دقيقاٌ و مشخصاٌ شناسايي كنيم وسرانجام درودگر را به دام اندازيم. زبان انسان هم با وجود پيچيدگي وانتزاعي بودن مثل همان صندلي است كه الزاماٌ بايد توسط يك انسان "توليد" شده باشد .با اين حال آن درودگر مي تواند مدعي شود كه به من الهام شده تا اين صندلي را به اين شكل بسازم .اطلاق سخن گويي به خداوند همان اندازه عجيب است كه اطلاق درودگري.(از باب مطايبه مي توان پرسيد خدايي كه حاضر نشد بر خلاف سنت خود عمل كند وگره از زبان حضرت موسي بگشايد چگونه حاضر است همه چيز را كنار بگذارد ويك صفت انساني اتخاذ كند)بنابر اين بر خلاف نظر آقاي نراقي نه تنها باب چنان امكاني (سخن گويي خداوند)آشكارا گشوده نيست بلكه منطقاٌومطلقاٌ مسدود است.اين است كه آقاي شبستري مي گويند "قرآن حاصل وحي بوده است نه خود وحي"
در قسمت دوم هم آقاي نراقي برداشت خودشان را از فهم همگاني نقدكرده اند ونه آنچه را كه آقاي شبستري مي گويند.

مسلمانان ادعا نمی کنند که خداوند یک زبان تازه خلق کرده و قرآن را به آن زبان نازل کرده است. در قرآن خداوند به صراحت می فرماید که ما قرآن را به زبان عربی نازل کرده ایم تا شما آن را بفهمید و تعقل کنید. بنابراین، بحث بر سر این نیست که آیا زبان مخلوق خداست یا بشر است. بحث بر سر این است که آیا خداوند می تواند زبان بشری را برای انتقال معنا به بشر به استخدام بگیرد. اگر پاسخ مثبت باشد، در آن صورت ادعا شبستری مبنی بر آنکه قرآن را نمی توان کلام خدا دانست نادرست است. خداوند می تواند زبان عربی را برای بیان منویات خود و انتقال آن به بشر به استخدام بگیرد. بنابراین، اگر حرف شبستری این است که زبان محصول بشر است، ادعایش هیچ ربطی به نتیجه ای که می خواهد بگیرد ندارد. برای نتیجه مورد نظرش باید همان ادعایی را بکند که نراقی به او نسبت داده است. اما در این صورت استدلالهای او برای آن ادعا حقیقتاً سست و بی معنی است. به نظر من نراقی زیاده از حد شبستری را جدّی گرفته است. از حرفهای شبستری کاملاً معلوم است که ذهنش درباره مسائل فلسفی اصلاً روشن نیست. در مورد "همگانی بودن فهم" هم سخنان شبستری واقعاً عجیب و باورنکردنی است. اساساً فهم شبستری از مفهوم همگانی بودن فهم ناشی از سوءفهم است. سخنان نراقی نقل قول مستقیم از شبستری است. من وقتی نوشته نراقی را می خواندم باورم نمی شد که این حرفهای عجیب و سست از شبستری باشد تا خودم آنها را با متن شبستری مقایسه کردم.
مجتبی

رسانه اي شدن بحث هاي پيچيده و در عين حال حساس اين مشكل را پديد مي آورند كه كساني مثل آقا مجتبي به خود حق مي دهند نوشته هاي استادي مثل شبستري را كه آثارش در زمينه هاي انديشه ديني بديع است و در قلمرو هرمنوتيك در زبان فارسي بهترين و مهمترين نظريه پرداز محسوب مي شود ،عجيب وسست بخوانند ؛من يقين دارم كه آقا مجتبي هيچ كتابي از شبستري نخوانده است و اگر خوانده هيچ چيز از آن ها نفهميده است . اميدوارم آقا مجتبي آن چه را گفته شد توهين تلقي نكنند ؛ بلكه آن را تنها يك قضاوت به شمار آورند كه محتمل صدق و كذب است.

دوست عزیز، خوشبختانه من تمام کتابهای آقای شبستری را خوانده ام، و در بعضی از کلاسها و جلسات ایشان هم شرکت کرده ام. من در عین احترامی که برای شخصیت فردی شبستری قائلم ، و شجاعت روحی و معنوی او را می ستایم اما دانش او را در زمینه های فلسفی بسیار سطحی می دانم. اتفاقا نقدهای نراقی این حسن را دارد که نشان می دهد حرفهای شبستری تا چه حد غیر دقیق و غیر فنی است. من یقین دارم دوستی که معتقد است من کتابهای شبستری را نخوانده ام هیچ کتاب معتبری درباره هرمنوتیک نخوانده است و تنها منبع اطلاعاتش در این باره سخنان مبهم ، سطحی و غیر دقیق شبستری در این باره است. خوبست به گزارش زیر از یکی از جلسات شبستری نگاهی بیندازید:
http://qbpd.blogspot.com/2008/05/blog-post.html
به نظر من شبستری در میان روشنفکران دینی مثل محمد تقی جعفری در میان روحانیون است. به قول سروش جامعه علمی ما از نقد نکردن جعفری زیان دید، و به نظر من عین همین نکته را درباره کارهای "علمی" شبستری هم می توان گفت. باز هم تأکید می کنم نقد من ناظر به کارهای شبستری است وگرنه خود شبستری را مردی بسیار شریف و آزاده می دانم.
مجتبی

با سپاس
اين كه ما همديگر را متهم به فلسفه نداني و فلسفه نخواني كنيم هيچ فايده اي ندارد جز اين كه خوراكي براي مباحثات دراز دامن خانم اقدمي فراهم آوريم ؛پس از اين موضوع ها بگذريم ؛ ضمن اين كه بنده به "ارجاع"شما مراجعه كردم و از اين بابت متشكرم.اما در بازگشت به مدعاي شما كه معتقديد"بحث بر سر اين است كه آيا خداوند مي تواند زبان بشري را براي انتقال معنا به بشر به استخدام بگيرد" ياخير؟ من نمي دانم شما و آقاي نراقي از كجاي نوشته آقاي شبستري چنين پرسشي را بيرون مي كشيد ؟چون همانطور كه در كامنت بالا نيز آمده است هرگز حرف برسر "توانش زباني"خداوند نيست؛ ولي در مقام فرض چنين پرسشي ،طبيعي است كه هر مؤمني پاسخش مثبت خواهد بود ؛ در عين حال برخي از مؤمنان خواهند گفت كه خداوند از راهش اين كار را انجام خواهد داد. همان طور كه اگر بپرسند آيا خداوند مي تواند اين تخته سنگ عظيم را جا به جا كند جواب معلوم خواهد بود.اما بديهي است كه خداوند سنگ را براي جابه جايي بغل نمي زند يا كار محير العقول ديگري انجام نمي دهد بلكه از راهش وارد مي شود.
من فكر مي كنم كه مشكل از آنجا ناشي مي شود كه ما سخن گفتن را يك پديده كاملاً مادي نمي دانيم وگر نه چرا در مورد مسائل ديگر مناقشه اي نداريم .باز براي نمونه مي توان پرسيد كه آيا اگر پيامبري ادعا مي كرد كه اين لوح را خداوند براي من نوشته و ارسال كرده آيا كسي آن ادعا را مي پذيرفت؟ آيا به نظر شما امكان دارد كه خداوند قلم به دست بگيرد وبر روي پوستي يا پاپيروسي يا لوحي چيزي بنويسد و انزال كند؟ آيا اساساً طرح اين موضوع معنادارد؟ گفتن اين كه خداوند مي تواند زبان انسان را به استخدام بگيرد يا خير چه تفاوتي با اين دارد كه بگوييم خداوند مي تواند دستنوشته بفرستد يا نمي تواند؛ چون "سخن " نمود آوايي و نوشتار نمود "خطي" زبان است؛ بنا بر اين اگر خداوند اهل سخن گفتن باشد بي گمان اهل نوشتن نيز خواهد بودو ااحتمال دارد كه روزي با دست نوشته اي از خداوند رو به رو شويم.

چكيده آراء مجتهد شبستري در باب وحي و نقدهاي آن

به نظر مي آيد تطويل كم نتيجه ي نقدها و پاسخ هايي كه در باب نظريات آقاي مجتهد شبستري نوشته شده، عمدتاً به دليل عدم فهم اين نظريات باشد و مبناي اين سوء تفاهمات هم از هر دو طرف است. از طرفي مجتهد نتوانسته است لب مطالب مورد نظرش را به شكلي منظم و طبقه بندي شده ارائه دهد و ناچار از نوشتن تكمله ها و تبصره هايي شده كه باز وضوح كامل به بحث نمي بخشند و از طـرف ديگر شخصي مثل آرش نراقي چندين صفحه مطالب را با وسواسي به ظاهـر منطقـي، صغري كبري هاي بسياري مي چيند تا به شيوه اي تحليلي غيرمنتج بودن آراء مجتهد را نشان دهد ولي از آن جا كه به ظاهر كلام مورد نقد چسبيده است، ره به جايي نمي برد.
به نظر من خلاصه نظرات شبستري و زبان حال او اين است كه اساساً منِ شبستري وارد بحث از ماهيت وحي نمي شوم بلكه از درِ هرمنوتيك وارد مي شوم و با بعد از وحي كار دارم نه خود وحي و به محصول وحي و نه خود آن مي پردازم و حرفم اين است كه براي فهم هر متني و از جمله قرآن، پيش فرض بايد اين باشد كـه اين مـتـن لامحاله و حـتماً بـايد گـوينـده اي انساني داشته باشد وگرنه انسان ها آن را نمي فهميدند و نمي توانستند با آن ارتباط برقرار كنند. چرا كه خدا با زبان انسان و آن هم از نوع عربي اش سخن نمي گويد و ماهيت وحي هرچه باشد از جنس كلمه و كلام نيست. از طرفي هر انساني مطابق پيش فهم ها و نگاه پيشيني خود به پديده ها مي نگرد و از آن ها سخن مي گويد. پيامبر همان انساني است كه از تجربه وحي (صرف نظر از ماهيت آن) متأثر شده و به زبان خود و فهم خود قرائت موحدانه اي از دنيا به بشر ارائه مي كند كه محصول آن مي شود قرآن.
در واقع سخن و كلام پيامبر، كلام صرف نيست. تبليغ نوعي نگاه و نوعي جهان بيني است. نوعي ديگر از ديدن را تعليم مي دهد و آن ديدن و نگاه توحيدي به همه چيز است. مدعاي پيامبر اين نيست كه جـهـان چگونه اسـت بلكه اين است كه جهان را چگونه بايد ديد. صرف نظر از تعداد آسمان هاي افلاك، حرف پيامبر اين است كه آن ها را هر طور كه به نظر مي رسند و همان طور كه پديدار مي شوند (پديده ها) به خداوند واحدي به نام الله نسبت و ارجاع دهد . مقصود تعليم نگاه توحيدي به جهان است نه تعليم نجوم. پيامبر كتاب هستي را به شيوه اي توحيدي "تفسير" مي كند و قصد جهانشناسي به معناي علمي اش را ندارد. مي خواهد بگويد همه چيز نمود و "آيه" ي الله است و هـمـه چيز به او راجـع مي شود. به هـمـين دليل خيلي مهم است كه دقت كنيم كه در زبان قرآن پديده هاي طبيعي همه "آيه" هستند و بنابراين و به طريق اولي خود آيه هاي قرآن هم نماد و نمود و آيه اند و حيثيت ارجاعي دارند. انتساب آيات قرآن به خداوند، مثل انتساب پديده هاي طبيعي به خداست. همچنان كه انتساب پديده هاي طبيعي به خداوند، انتساب آن ها را به علل طبيعي شان نفي نمي كند، انتساب آيات قرآن به خداوند هم انتساب آن ها را به پيامبر نفي نمي كند. فاعليت خداوند در طول همه پديده ها و از جمله آيات قرآني و كلام پيامبر است نه در عرض آن ها. مدعاي پيامبر هم اين است كه اين قرآن كه كلام محمد است، محصول وحي و اشارت خداوند است. در واقع خداوند پيامبر را برگزيده و برانگيخته و قرآن محصول اين "اصطفا" و "بعثت" است. وحي يعني متكلم شدن و به سخن و آواز درآمدن بلبلي چون پيامبر از فيض گلي چون خداوند.
قرآن قرائت موحدانه پيامبر از عالم است نه مجموعه اي از گزاره هاي اِخباري و علمي و اين قرائت و تفسير نوعي رويكرد وجودي و نوعي فعل است كه بدان" فعل گفتاري" مي گوييم. چنان چه "وينگنشتاين" و" اوستين" گفته اند، گفتارهاي ما در واقع نوعي فعل اند و مبين نوعي حركت و رويكرد.
اما به نظر مي رسد مجتهد در ابلاغ بليغ و فصيح مدعايش دچار اشكال است و بخصوص آن جا كه فرق فارقي بين نظر خود و عرفا مي نهد، مبناي اين تمايز را روشن نمي كند. در صورتي كه در اعتقاد عـرفـا هم وحـي نه نوعي "عـبارت" و كلام كه نوعي" اشـارت" و در دل انـداختن است و آن جا هم كه شبستري مي گويد اگر قرآن كلام خدا بود براي غير مؤمن مفهوم نمي بود، دچار مجامله و ايجاز مُخلّ است كه با ساير صحبت هايش كه خداوند در طول اين كلام است نه در عرض آن، در تناقض مي باشد. همچنين اگر مقصود اين است كه كلام الهي بمثابه عين كلام الهي في نفسه قابل فهميدن نيست، ربطي به مؤمن و غيرمؤمن ندارد و براي همه نامفهوم خواهد بود.
از آن طرف آقاي نراقي هم اساس بحث را نفهميده و در ظاهر كلام مجتهد گرو و اسير شده است و به نقد ذهنيات خود پرداخته است. شبستري با رويكرد هرمنوتيكي اش چيزي بيشتر و فراتر از سروش نمي گويد ضمن اينكه فصاحت و بلاغت سروش را هم ندارد و بعضاً هم دچار تناقضاتي در بيانش مي شود.

پاي استدلاليان چوبين بود
پاي چوبين سخت بي تمكين بود.

بنظر من هم اقاي نراقي و هم اقاي مجتهدشبستري بارويكرد كلام فلسفي موضوع را پيچيده تر نموده اند . از طرفي فلسفه نيز در تبين موضوعات مختلف علي الخصوص موضوع كلام وحياني داراي ظرفيت هاي محدودي است و حوزه هاي مربوط به موجوديت هاي مطلق و نامتناهي را در ظرف هاي محدود فلسفه نمي توان گنجاند.
بنظر بنده پيامبر اكرم (ص) از دو نوع كلام و گويش و با دو اعتبار كاملا" مجزا با پيروان و جامعه خود در ارتباط بوده است. كه يكي از آنها را در قالب حديث نبوي مي توان شناسايي و معرفي نمود كه داراي شان كلام انساني كه متكلم ان داراي منزلت خاص نبوت در ميان مردم است. نوع ديگري از كلام از سوي پيامبر در يك فضاي خاصي از شهود و حضور قلب پيامبر در مقابل خالق خود و جهانيان به جامعه عرضه مي شود كه جنس و عناصر كلام وجه مميزه كلام وحي از كلام شخص پيامبرمي شود.
بطور مثال در موقعيت هاي خاصي يك عالم و سخنوري و يا شاعري ناخود اگاه پيام و جمله و سخني بر زبانش جاري مي شود كه همگان را به وجد و شور درميآورد و خود فرد گوينده بيشتر از مستمعين به وجد شور شعور در مي آيد.
بنظر بنده كلام وحي تماما" جملاتي است كه در شرايط خاص حضور دروني پيامبر در مقابل خالق هستي براي هدايت انسانها توسط خداوند متعال به لسان پيامبر گذاشته شده است . كه حتي پيامبر در تركيب و چيدمان و تم موسقيايي ان نيز نقشي نداشته است. و به همين سبب يك منظومهايي بي بدليل به نام قرآن و به عنوان معجزه پيامبر فراهم شده است.
و چون ساختار و عناصر و آهنگ جملات خارج از اراده انساني پيامبر و از سوي اراده برتر فراهم شده است، مبدا جملات خداوند متعال است و براي فهم اسان بشر به سطح لسان بشري نازل و فرود امده است.
بعبارتي لسان پيامبر كالبد پيام است ولي اراده اصلي در جوهر و عناصر پيام اراده الهي است. كه وسعت و خلوص قلب پيامبر بستر انتقال پيام الهي را فراهم آورده است.