آیا ایران در حال تغییر سیاست هسته‌ای است؟

حسین علوی

علی اکبر صالحی، رییس سازمان انرژی اتمی ایران در یک اظهارنظر متفاوت با سیاست‌های تاکنونی دولت احمدی نژاد، می‌گوید که جمهوری اسلامی آمادگی تبادل ۱۲۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی شده خود به صورت یک‌جا، با سوخت اتمی و البته در داخل خاک ایران را دارد.

دکتر رضا تقی‌زاده تحلیل‌گر مسائل هسته‌ای می‌گوید که این اگرچه می‌تواند اقدام مثبتی باشد، اما نحوه اعلام آن، فاقد زمینه اجرایی است و نشانه‏ی تغییر سیاست هسته‌ای ایران نیست:

اگر اظهارات آقای صالحی به معنای تغییر سیاست ایران در این زمینه و رضایت دادن به خواسته‏ی غرب که هدف‏اش خارج کردن اورانیوم غنی‏‏شده از ایران است باشد، اقدام مثبتی است و می‏تواند به پیش‏گیری از یک بحران کمک کند.

ولی به نظر من، اظهارات آقای صالحی در این مورد، فاقد اساس لازم است و به نظر نمی‏رسد نشانه‏ی تغییر سیاست ایران باشد.

به این دلیل که اگر چنین تغیییری صورت می‏گرفت، در حوزه‏ی مسئولیت آقای صالحی نبود که در مورد آن اظهار‏نظر کند. باید رییس جمهوری یا وزیر خارجه و یا حداقل دبیر شورای امنیت ملی که اداره‏ی دیپلماسی اتمی ایران بر عهده‏ی اوست، این اظهارنظر را می‏کرد.

علی‌اکبر صالحی

در وهله‏ی دوم، اگر چنین تغییر سیاست بااهمیتی در دولت ایران صورت می‏گرفت، این تغییر سیاست از طریق کانال‏های دیپلماتیک و سیاسی به اطلاع آژانس بین‏المللی انرژی اتمی و طرف‏های ایران می‏رسید و در یک مصاحبه‏ی مطبوعاتی با یک روزنامه‏ی درجه دوم در داخل کشور مطرح نمی‏شد.

این اظهارنظرها فاقد زمینه‏ی اجرایی و فاقد مسئولیت است و به نوعی باز تلاش برای ادامه‏ی بازی‏هایی است که دیگر از نظر دنیای خارج اهمیت خود را از دست داده است.

به نظر من، اظهارات آقای صالحی به معنای تغییر سیاست ایران در این زمینه‏ نیست و ایران آمادگی برای ارسال ۱۲۰۰ کیلوگرم از اورانیوم خود به خارج را هنوز پیدا نکرده است.

صرف نظر از موقعیت و مسئولیت آقای صالحی، ایشان در ارتباط با حجم این مبادله، بر آمادگی ایران برای خروج کل دوسوم اورانیوم غنی‏شده‏اش تاکید کرده است. در حالی که پیشنهاد ایران پیش از این، مبادله‏ی اورانیوم در محموله‏های ۴۰۰کیلویی بود. البته در مورد محل مبادله، آقای صالحی هم‏چنان بر مبادله در خاک ایران تاکید دارد. آیا این پیشنهاد تفاوتی در واکنش کشورهای ۵+۱ ایجاد نخواهد کرد؟

از ابتدا نیز تاکید ایران روی محل مبادله‏ی سوخت در ایران، تنها یک بهانه برای تغییر مسیر این گفت‏وگوها و تن ندادن به موضع توافق بود. بااهمیت‏ترین موضوع این توافق، اگر صورت می‏گرفت، حجم مبادله‏ی اورانیوم بود.
یعنی هدف دنیای خارج این بود که ۱۲۰۰ کیلوگرم اورانیومی که قابل تبدیل به یک بمب اتمی است، از ایران خارج شود و ایران با پذیرش ارسال ۲۰۰کیلوگرم اورانیوم، به این خواسته تن نمی‏داد.

آخرین اظهارنظر در این مورد، یک ماه‏ونیم پیش از سوی وزیر خارجه‏ی ایران صورت گرفت که به ارسال ۴۰۰ کیلو از اورانیوم غنی شده‏ی فعلی ایران رضایت داده بود.

ولی باید به این موضوع هم توجه کنیم که اگر واقعاً از نظر ایران، اصل مبادله‏ی اورانیوم غنی‏شده‏ با میله‏های سوختی برای راکتور آزمایشگاهی تهران، هدف این معامله است، حداکثر عمر مفید این راکتور حدود ۱۰ سال آینده است.

حال آن که ایران می‏تواند با مبادله‏ی ۲۰۰ و حتی ۳۰۰ کیلوگرم از اورانیوم غنی‏شده‏‏ای که دراختیار دارد، به اندازه‏ی کافی سوخت اورانیوم با غلظت ۲۰درصد در اختیار بگیرد که آن را در ۱۵ و حتی ۲۰ سال آینده در راکتور آزمایشگاهی تهران به‏ مصرف برساند.

ضمن این که حتی تولیدات رآکتوری که عمر آن نزدیک به ۴۰ سال است، چندان دارای اهمیت نیست و در مجموعه‏ی این مبادله، راکتور آزمایشگاهی تهران و تامین سوخت آن، تنها بهانه‏ی انجام این معامله‏ شده است.

دکتر رضا تقی‌زاده می‌گوید هاشمی رفسنجانی در هیأت حاکمه‏ی ایران جای مشخص و تعیین کننده‏ای ندارد و حتی تصمیم‏‏های ایشان در شورای تشخیص مصلحت نظام و مجلس خبرگان هم با مخالفت‏ها و ایستادگی‏هایی روبرو است

دریافت این مقدار سوخت اتمی برای راکتور تهران، که بتواند موازنه‏ای با ۱۲۰۰کیلوگرم اورانیوم غنی‏شده‏ی مورد تبادل ایران باشد، در آینده به چه کار ایران خواهد آمد؟

پاسخ شما عملاً این است که به هیچ کاری نخواهد آمد. ایران در طول ۱۵ سال گذشته بالغ بر ۱۰میلیارد دلار برای ایجاد تأسیسات متنوع اتمی هزینه کرده است که بالاترین محصول این تأسیسات، حدود ۲۱۵۰کیلوگرم اورانیوم غنی‏شده‏ای است که اکنون ایران در اختیار دارد.

حال آن که ایران در ۱۵ سال گذشته با هزینه کردن تنها ۵ میلیون دلار، نه تنها موفق به تأمین اورانیوم مورد نیاز برای سوخت کوره‏ی اصلی راکتور آزمایشگاهی تهران شد، بلکه برای ۱۵ تا ۲۰ سال این راکتور هم، سوخت از آراژانتین دریافت کرد.

بنابراین عاقلانه نیست که ایران حالا راضی شده کاری را که با ۵ میلیون دلار می‏توان انجام داد، در مقابل محصول یک سرمایه‏گذاری ۱۰میلیارد دلاری معاوضه کند. ضمن این که اهمیت امنیت ملی آن‏چه ایران به‏دست آورده، برای ایران بسیار بیشتر از آن است که در مقابل این معامله‏ی بسیار کم‏ارزش، راضی به مبادله‏ی آن شده باشد.

بنابراین از هر جهتی که به اظهارات آقای صالحی نگاه کنیم، می‏بینیم که نتیجه‏گیری منفی و در جهت رد آن‏چیزی است که آقای صالحی در مصاحبه با روزنامه‏ی جوان مطرح کرده است.

اشاره کردید که ایران حدود ۲۱۰۰کیلوگرم اورانیوم غنی‏شده دارد. یعنی اگر ایران حاضر باشد این ۱۲۰۰ کیلوگرم را هم معاوضه کند، باز حدود ۱۰۰۰کیلوگرم اورانیوم غنی شده دارد. در شرایطی که ایران به هرحال توانایی غنی‏سازی در سطح ۳/۵درصد را دارد و این تبادل هم چنین حقی را برای ایران به‏رسمیت می‏شناسد، در هرحال غرب در این مبادله، به منظوری که شما به آن اشاره کردید، نخواهد رسید.

البته به این منظور نخواهد رسید، اگر که شرط مبادله‏ی اورانیوم غنی‏شده با میله‏ی سوختی، تایید حق ایران برای دریافت اورانیوم خام و در اختیار گرفتن تعداد بیشتری از سانتیوفیوژها و ادامه‏ی غنی‏سازی اورانیوم باشد. حال آن که شرط مورد نظر غرب این است که بعد از انجام این معامله، ادامه‏ی غنی‏سازی اورانیوم در ایران هم ناممکن و قطع شود.

ایران دارای اورانیوم طبیعی به اندازه‏ی کافی نیست. ذخیره‏ی کیک زرد آن هم رو به اتمام است و در صورتی که این ۱۲۰۰کیلوگرم اورانیوم غنی شده را از دست بدهد، تقریباً دست‏بسته اسیر خواسته‏های کشورهایی خواهد شد که مخالف برنامه‏ی اتمی او هستند.

بنابراین به‏نظر نمی‏رسد که ایران این کارت باارزش را به‏سادگی از دست بدهد و به شرایط غرب راضی شود.

آقای رفسنجانی در تازه‏ترین اظهارنظر خود گفته است که ایران باید به گونه‏ای عمل کند که سوءظن کشورهای ۵+۱ از بین برود. آیا این سخنان آقای رفسنجانی می‏تواند ناظر بر بحث های تازه در ایران در ارتباط با تحریم ها و آن‏چه که آقای صالحی در بیان سیاست اتمی جدید ایران مطرح کرده است، باشد ؟

به‏هیچ‏وجه؛ آقای رفسنجانی در هیأت حاکمه‏ی ایران جای مشخص و تعیین کننده‏ای ندارد و حتی تصمیم‏‏های ایشان در شورای تشخیص مصلحت نظام و مجلس خبرگان هم با مخالفت‏ها و ایستادگی‏هایی روبرو است.

ایشان نه می‏تواند و نه می‏خواهد که برای دولت تعیین تکلیف کند و اگر مساله‏ای را عنوان می‏کند، بیشتر جنبه‏ی انتقادی و ارشادی دارد و نه نشانه‏‏ای از تغییر سیاست دولت ایران. بنابراین اظهارات ایشان را به هیچ‏وجه نباید به عنوان تغییر روش دولت و نظام سیاسی ایران تلقی کرد.