تبارشناسی کودتای خرداد شصت

محمود دلخواسته

«این نظر را ترویج کردند که انتخاب بنی‌صدر به‌علت موافقت و حمایت خمینی بوده است که انجام شد و بدون چنین موافقتی و حمایتی، چنین انتخابی امکان نداشت. به بیان دیگر گویی مردم ایران نقش گوسفندان چشم و گوش بسته‌ای را داشته‌اند که تنها از فرمان چوپان خود اطاعت کرده‌اند. البته تا مردمی تحقیر نشوند و این تحقیر را نپذیرند، استبداد نمی‌تواند که بر حاکمیت خود قوام ببخشد.»

تلاقی عجیب

نکته‌ی در خور توجه در مطالعه‌ی تحولات دوران اولین رییس‌جمهور این است که تمامی گروه‌ها و تمایلات سیاسی اپوزیسیونی در خارج و داخل کشور و در داخل که طبعاً خود در این کودتا نمی‌توانستند شرکت داشته باشند و بلکه هر یک به نوعی قربانی هم شده‌اند، نیز در این نادیده‌گیری خرداد ۶۰، همراه و همیار کسانی شده‌اند که آنها را سخت دشمن خود می‌پندارند.

ابوالحسن بنی‌صدر

این تمایلات در مجموع برخوردهای شدید این دوران را در پارادایم جنگ کلاسیک قدرت بین نخبگان سیاسی تحلیل و تفسیر می‌کنند و برای مثال می‌گویند که در خرداد ۶۰ بنی صدر به طور طبیعی به علت اشتباهات اساسی در محاسبات سیاسی درک موازنه قدرت و از دست دادن پشتوانه‌ی اجتماعی‌اش از صحنه خارج شد.

البته این نکته را نیز باید متذکر شد که سازمان‌ها و گروه‌هایی وجود دارند که با اینکه بعدها جزو قربانیان رژیم شده‌اند، ولی در این کودتا نقش فعالی را بازی کردند. حزب توده و چریک‌های فدایی اکثریت از مهم‌ترین این گروه‌ها هستند. به‌نظر میرسد که چنین مواضعی، نتیجه‌ی مستقیم مواضع سیاست شوروی در مورد اولین رییس‌جمهور است.

توضیح این که، در اوایل ریاست جمهوری بنی‌صدر، سفیر شوروی با وی ملاقات می‌کند و پیام دولتش را به ایشان عرضه می‌کند. در این پیام، دولت شوروی به بنی‌صدر پیشنهاد می‌کند که به سه شرط، از بنی‌صدر، در مقابل مخالفانش، حمایت به‌عمل خواهند آورد. اول این که در مورد افغانستان، سکوت اختیار کند. پیمانی با شوروی در مورد حضور ناوگان شوروی در خلیج فارس امضا کند و دیگر این که از تکرار نظرش که انقلاب ایران نشانه از زوال شوروی را با خود همراه دارد و هم این که در آن کشور نوماکلانتورها حکومت می‌کنند، دست بردارد.

بنی صدر با هر سه شرط به این دلیل که ناقض استقلال ایران و مداخله در امور داخلی ایران است، مخالفت می‌کند.¹ از این زمان به بعد است که حزب توده شدیدترین مواضع را در مورد رییس‌جمهور اختیار می‌کند و به‌قول آقای کیانوری، معلمی حزب جمهوری را در چگونگی مبارزه با رییس‌جمهور برعهده می‌گیرد.

اگر همان‌گونه که اسناد و مدارک نشان می‌دهد مخالفت بنی‌صدر در برابر خمینی مخالفتی اصولی، و نه بر سر قدرت بوده است، آن‌گاه باید پرسید به چه دلیل در اینجا تحلیل اپوزیسیون جمهوری اسلامی با خواسته‌ی رژیم همسویی می‌یابد؟ به‌نظر می‌رسد دو دلیل اصلی برای همراهی با رژیم حاکم در ایران وجود دارد؛ اول، این که اگر این جریانات، خصوص جریانات سلطنت‌طلب بپذیرند که علت برخوردهای سیاسی در این دوران نه ریشه در نبرد قدرت، بلکه ریشه در دو نوع دید نسبت به اسلام دارد، یکی به مثابه بیان آزادی و دیگری به عنوان ایدئولوژی قدرت، که یک سوی آن رییس‌جمهوری بوده است که برای دفاع از انقلاب و اهداف دموکراتیک و حقوق بشری آن به مخالفت با نظم موجود می‌پرداخته و در سوی دیگر عده‌ای از روحانیت قدرت‌طلب، به رهبری بهشتی و رفسنجانی و خامنه‌ای، قرار داشته‌اند که جز به حذف مخالف و برقراری سلسله‌ی حکمرانی روحانیت فکر نمی‌کردند، لاجرم باید بپذیرند که هدف انقلاب ۵۷ در نزد برخی از انقلابیون اهل استقامت استقرار مردم‌سالاری بوده است و به همین دلیل با استبداد سلطنتی در افتاد، نه جایگزین کردن استبداد سلطنتی با استبداد دینی نوین.

دلیل دوم این که، اگر ما این واقعیت تاریخی را بپذیرم که بعد از انقلاب، جبهه‌ی طرفداران استقلال و آزادی، ضمن تاکید بر بینش دینی‌شان بود که با استبداد دینی در افتاده بودند، آن گاه باید بپذیریم که اسلام را نمی‌توان ذاتاً دینی استبدادی دانست زیرا مسلمانانی هم هستند که بر اصول استقلال و آزادی تا آخر می‌ایستند.

در حالی که اپوزیسیون‌های دین‌ستیز می‌خواهند طوری وانمود کنند که اسلام همین است که آقای خمینی اعلام و اجرا کرده است. بنابراین هر قرائت دیگری از اسلام، خواه بر آن اسم موازنه‌ی عدمی نهاده شود خواه غیر آن، غیر ممکن است. در همین رابطه است که چنین باورمندانی این نظر را در اذهان بسیاری جای انداخته‌اند که هر انقلابی که در آن، دین، نقش گفتمان مسلط را بازی کند، ضرورتاً، نمی‌تواند اهداف دموکراتیک داشته باشد.

یکی از آخرین نمونه‌های آن را می‌شود در تحقیق جالب ژانت افری و کوین اندرسن در مورد نظرات میشل فوکو در مورد انقلاب ایران دید، که فیلسوف به‌شدت مورد انتقاد قرار می‌گیرد، که چگونه از انقلابی حمایت کرده که گفتمان اسلامی در آن، گفتمان غالب بوده است.²

نکته‌ی مهمی که دانستن آن برای نسل جوانی که در جست‌وجوی ایرانی آزاد و بی‌خشونت است لازم است، این است که زمانی که بعد از کودتای خرداد ۶۰، سلاخ‌خانه‌ی رژیم به شدت به کار افتاده بود و در بعضی از شب‌ها بیش از صدنفر به جوخه‌ی اعدام سپرده می‌شدند و سازمان‌های حقوق بشری به اعتراض پرداخته بودند و رژیم در مقابل توجیه کشتار ادعا می‌کرد که اسلام حقوق بشر خود را دارد و این سازمان‌ها مبهوت مانده بودند که چگونه ادعای رژیم را به نقد بکشند، سلطنت‌طلب‌ها و استالینیست‌هایی نیز بودند که حرف و ادعای رژیم را تایید می‌کردند و به عنوان کارشناس ایران و اسلام به سازمان‌های حقوق بشری و جامعه‌ی جهانی گوشزد می‌کردند که رژیم راست می‌گوید و اسلام همان چیزی است که خمینی می‌گوید.

متاسفانه این گروه‌ها هنوز در این مورد توضیحی نداده‌اند. آنها شاید می‌پنداشتند که الان زمان آن است که یک‌بار برای همیشه کار دین را تمام کنند. ولی آیا واقعا نمی‌دیدند که با این نوع کارشناسی کردن که حاوی نوعی دین‌ستیزی انباشته از کینه‌ی کور بود، ناخودآگاه به کمک رژیم سرکوب آمده بودند زیرا در هر قرائت خون‌آلود و هراس‌افکنانه ای که از دین ارائه شود این مردم ایرانند که گسترده‌تر قربانی می‌شوند و مرتکبان جنایت علیه بشریت به‌راحتی می‌توانند زیر پرچم به ظاهر دمکراتیک شده‌ی اجرای اسلام پنهان شوند، یا اینکه می‌دیدند ولی باور داشتند که این قیمتی است که باید مردم بپردازند تا یک‌بار برای همیشه از «شر» اسلام خلاص شوند؟

مقتول می‌باید کشته می‌شد

البته این همراهی و همکاری نانوشته و یا حتی ناخواسته میان اپوزیسیون و رژیم سرکوب ولایت فقیه در سانسور اهمیت تاریخی خرداد ۶۰ به یک کار دیگر هم نیاز داشت؛ برای اینکه افکار عمومی متوجه ریشه‌ی نزاع سال ۶۰ نشود لازم بود به گونه‌ای تبلیغ شود که شخصیت اولین رییس‌جمهور دست کمی از شخصیت مستبدان دینی درون رژیم نداشته است.

درواقع می‌بایستی گونه‌ای عمل شود تا او نیز هم‌چون شخصیت مقتول در داستان آگاتا کریستی انسانی شرور، و بنابراین دارای کیش شخصیت، دین‌خو و عقب‌مانده وانمود شود تا خواننده در ته دل با قاتلان احساس همدردی نیز بتواند بکند و یا این که آن را بفهمد. شاید برای تکمیل همین پازل بود که ترور شخصیت آقای بنی‌صدر از هر طرف، در داخل و خارج، رواج یافت.

در همین رابطه بود که نام اولین رییس‌جمهور مترادف شد با انسانی متفرعن که آخوند مدرن رژیم بوده، و باور بر این داشته که موی زن اشعه‌ی جنسی تولید می‌کند. بنابراین لزوماً هوادار نظریه‌ی شعار یا روسری یا توسری بوده است؛ یا کسی بوده است که حمله به دانشگاه‌ها و انقلاب فرهنگی را رهبری کرده؛ کسی که در کردستان کشتار کرده و در جنگ مرتکب خیانت‌ها شده و و لشکرها به زیر آب برده است.

البته همان‌گونه که در این تحقیق خواهیم دید، بنی‌صدر، در جریان مبارزه، مرتکب اشتباهات بسیار اساسی و گاه باور نکردنی شد که شاید بدون آن اشتباهات، وطن به این سرنوشت دچار نمی‌شد، ولی آن اشتباهات ربطی به این اتهامات ندارد. برای مثال، بعد از این که ازجمله عوامل اصلی‌ای می‌شود که آقای خمینی در سعی اولیه‌اش در اجباری کردن حجاب شکست بخورد، به قم سفر می‌کند و به یاد آقای خمینی می‌آورد که ایشان در پاریس تعهد کرده بودند که زنان در نوع پوشش آزاد باشند. به تلویزیون می‌رود و علناً با حجاب اجباری مخالفت می‌کند.

در این‌جا خانم دانشجویی سئوال می‌کند: «من با چندنفر از پسرهای دانشجو در مورد پوشیدن موی سر زن بحث می‌کردم و آن را به عنوان حجاب قبول نداشتم ... هر کدام از اینها دلیلی را بر پوشیدن موی سر می‌آوردند و یکی از آنها دلیلی پیش کشید که می‌گفت: ثابت شده است که موی زن اشعه‌ای تولید می‌کند که روی مرد اثر می‌گذارد به طوری که این باعث می‌شود که مرد از حالت عادی خارج شود. حالا از شما می‌خواهم بگویید که این نظریه تا چه اندازه درست است؟»³

ولی این سئوال از بنی صدر، به‌عنوان پاسخ بنی صدر تبلیغ می‌شود و مکرر تکرار می‌شود. برای نمونه خانم دارابی در سال‌روز زن و در سخنرانی می‌گوید: «بنی‌صدر به خواهر من گفت که موی زن اشعه‌ای صادر می‌کند که مردان را وحشی می‌کند و آنها را به تجاوز جنسی وامی‌دارد.»⁴

شاید در اینجا لازم باشد که یکی از تجربیات خود را نیز با خواننده در میان بگذارم. در زمان گذراندن تز دکترایم، پروفسور فرد هالیدی، برای مدت کمی استاد راهنمای دوم من شد. در یکی از مراوداتش به من گفت که قرار است در یک سخنرانی این مطلب را ذکر کند که بنی‌صدر در موی زن اشعه‌ی جنسی یافته است. پاسخ دادم که اظهار این سخن به اعتبار آکادمیک شما سخت ضربه خواهد زد. زیرا که من هم سخنرانی را چند بار گوش کرده‌ام و هم پیاده شده‌ی سخنرانی را در کتابی همراه دارم و می‌توانم به شما نشان بدهم که این سخن را خانمی دانشجو به عنوان سئوال پرسیده است.

پاسخ دادند که بنی‌صدر این حرف را به خود من گفت. این اظهار جوابی نداشت جز این که نامه‌ای برای بنی‌صدر بنویسم و سئوال کنم که آیا داستان واقعیت دارد؟ بنی صدر پاسخی نوشت و از من خواست به ایشان برسانم. در نامه، بنی‌صدر سخت به فرد هالیدی تاخته بود و ایشان را متهم به دروغگویی کرده بود و اظهار کرده بود که ایشان را تنها دوبار ملاقات کرده و در هیچ ملاقاتی با ایشان در این مورد سخن نگفته است. او نیز تهدید کرده بود که اگر این دروغ را اظهار کند، او را در مطبوعات افشا خواهد کرد.

فرد هالیدی پاسخ نوشته بود که سخنرانی انجام شده، ولی قرار است که متن در کتابی منتشر شود و ایشان آن قسمت را برای چاپ از متن حذف خواهند کرد. این در حالی بود که تا زمانی که بنی‌صدر رییس‌جمهور بود، مانع اجباری شدن حجاب در ادارات شده بود و این نیز یکی دیگر از علل مخالفت‌های دائمی بنی‌صدر و رجایی با یکدیگر بود. آقای رجایی قصد داشت که در ادارات «...نماز جماعت بخوانند و خانم‌ها حجاب را مراعات کنند.»⁵

یا این که بنی‌صدر مسئول حمله به دانشگاه‌ها تبلیغ می‌شود. این در حالی بود که حمله‌ی دانشگاه‌ها به‌وسیله‌ی حزب جمهوری و اقمار آن از جمله مجاهدین انقلاب اسلامی برنامه‌ریزی و اجرا شده بود، همان‌گونه که در نامه‌ی محمد ملکی، اولین رییس دانشگاه تهران، به آقای خامنه‌ای می‌بینیم: «حتماً از یاد نبرده‌اید، دبیر سیاسی حزبی که شما از موسسین و رهبران آن بودید. طبق مدارک موجود نقشه هجوم سیاسی به دانشگاه‌ها با نام: انقلاب فرهنگی و... را برنامه‌ریزی کرد.»⁶ و هدف از حمله، که در دو نوار معروف آیت عضو شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی، آمده بود هیچ نبود جز سرنگونی بنی صدر: «... مطمئن باشید که نقشه آماده است و اصلاً زیر و رو میشود. تمام مسائل و غیر از مسائلی که شما فکر می‌کنید می‌شود بعد از 14 خرداد نه مطلقاً امتحانی خواهد شد. نه دانشگاه باز خواهد بود، دانشگاه تعطیل خواهد بود ... خلاصه می‌خواهد از خودش برنامه‌ای داریم که بابای بنی صدر هم نمی‌تواند مقاومت کند...»⁷

برای یک پژوهشگر، وقتی در تحقیق متوجه می‌شود که حتی در بسیاری از تحقیقات آکادمیک، هدف و قربانی چنین توطئه‌هایی، بانی و شکارچی چنین نظرات و توطئه‌هایی تصویر شده است، اولین سئوالی که برایش مطرح می‌شود این است که علت معکوس کردن نقش‌ها را بیابد.⁸

چگونه می‌شود شخصی که اعتقاد بر این دارد که بدون آزادی زن، جامعه منتقد و ارزیاب پیدا نمی‌شود.⁹ فرهنگ مرد سالاری را سخت به چالش می‌کشد: «ارزش مرد به پست و ضعیف شمردن زن نیست. زن هنر خلقت است. اگر زندگی دیگری می‌خواهید به خودتان رحم کنید و به زن ارزش دهید، ارزشی را که دارد.»¹⁰ و از زنان می‌خواهد که منتظر تغییر کردن مردان ننشینند تا به حقوق خود دست یابند: «شما زنان ننشینید. خودتان برخیزید و عمل کنید. به خودتان ارزش دهید. برای ارتقاء سطح دانش و بینشتان بکوشید.»¹¹ و یا کسی که آزادی و بحث آزاد را جزو لایتجزای روش آموزش در دانشگاه‌ها می‌داند و مخالفتش را با هر نوع از استبدادی مکرر تکرار می‌کند: «هیچ نوع استبدادی را بر دانشگاه نمی‌توان حاکم کرد. اگر گفتند که دانشگاه جای بحث آزاد است، معنایش این است که آنجا محل چوب و چماق نخواهد بود.»¹² و یا: «از حضور گرایش‌ها در دانشگاه نترسید، زبان زور را جمع کنید و زبان ابتکار را باز کنید.»¹³

پاسخ به این سئوال را بیش‌تر باید در حاکمیت گفتمان قدرت در بین اکثریت گروه‌های سیاسی و مذهبی جست. در این گفتمان، وقتی هدف قدرت می‌شود، دوگانگی بین روش دستیابی به قدرت و اخلاق ایجاد می‌شود. اخلاق از سیاست رخت برمی‌بندد و بنابراین هم ترور شخصیت رقیب واجب می‌شود و هم توهین به شخصیت اجتماعی مردم، فرض گرفته می‌شود.

بنابراین، برای این که این حقیقت به چشم نیاید که مردم ایران «می‌دانستند» که انقلاب را با چه هدفی انجام دادند و انتخاب بنی صدر در بهمن 58 با چنان آرا بالایی نشان از این داشت که مردم در برخورد با جبهه استبداد، به رهبری حزب جمهوری اسلامی، با انتخاب بنی‌صدر آگاهانه در صدد ابراز وجود بودند و بدین‌وسیله می‌خواستند پیام دهند که خواهان اسلام آخوندی و استبدادی قرون وسطایی نیستند، بلکه خواهان استقرار آزادی‌ها، رشد و عدالت اجتماعی هستند.

مخالفان این نظر را ترویج کردند که انتخاب بنی‌صدر به علت موافقت و حمایت خمینی بوده است که انجام شد و بدون چنین موافقتی، چنین انتخابی امکان نداشت. به بیان دیگر گویی مردم ایران نقش گوسفندان چشم و گوش بسته‌ای را داشته‌اند که تنها از فرمان چوپان خود اطاعت کرده‌اند. البته تا مردمی تحقیر نشوند و این تحقیر را نپذیرند، استبداد نمی‌تواند که بر حاکمیت خود قوام ببخشد. این ادعا در ده‌ها کتاب و مقالات سیاسی و آکادمیک مورد مراجعه‌ی نویسنده تکرار شده است. برای نمونه آقای محسن میلانی این نظر را تکرار مکرر کرده‌اند که: «پیروزی عظیم بنی‌صدر به علت هم‌هویتی بود که با خمینی پیدا کرده بود و نه به خاطر محبوبیت خودش. او از یک پایه ( اجتماعی) قوی محروم بود.»¹⁴

این در حالی است که دلایل مستند فراوانی وجود دارد که نشان می‌دهد انتخاب بنی‌صدر انتخابی آگاهانه بود که در آن وجدان ملی، حساس شده بود . ایرانیان با توجه به تمایلات روزافزون حزب جمهوری برای انحصار قدرت، با این انتخاب، پیامی به نیروهای استبدادی فرستاد که انقلاب برای استقرار مردم‌سالاری بوده که انجام شده و نه جایگزینی یک استبداد با استبدادی دیگر.

من در ادامه‌ی این تحقیق به پاره‌ای از آنها می‌پردازم و سعی خواهم کرد نشان دهم که مشروعیت نظامی که پسوند جمهوری و اسلامی را به‌دنبال می‌کشید، با کودتا علیه اولین رییس جمهور همان نظام، از دست رفت و بیش‌تر در این رابطه است که می‌شود فهمید چرا در پاسخ به کودتای انتخاباتی ریاست جمهوری که به تظاهراتی خودجوش منجر شد، در عرض مدت کوتاهی شعارها از «رای من کجاست؟» به «مرگ بر اصل ولایت فقیه» و «استقلال، آزادی، جمهوری ایرانی» تبدیل شد.

انتخابات ریاست جمهوری

تاریخ انتخابات در هر کشوری را می‌توان عینی‌ترین تاریخ دمکراسی دانست. به همین جهت تحقیق در مورد چنین انتخاباتی باید به‌گونه‌ای مستمر و سیستماتیک انجام بگیرد و شگرف این که تحقیق در مورد اولین انتخابات ریاست جمهوری، حتی در کارهای آکادمیک، بسیار پراکنده و آشفته انجام شده است، اما برای مطالعه‌ی اولین انتخابات دموکراتیک تاریخ ایران باید اندکی به عقب برگشت.

تصرف سفارت آمریکا و بحران عظیم ناشی از آن در این خصوص نقش مهمی دارند. حمله به سفارت و گروگان‌گیری را در بازبینی تاریخی می‌توان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مراحل تحول انقلاب از مردم‌سالاری به سمت استبداد قلمداد کرد. در حقیقت می‌توان گفت که مهم‌ترین مرحله‌ی کودتا در نظام بعد از انقلاب با این واقعه شروع شد و اولین ثمره‌ی آن هم آماده کردن سوء استفاده از جو ایجاد شده بعد از اشغال سفارت برای تحمیل اصل ولایت فقیه در متن قانون اساسی در حال تشکیل بود. در نتیجه روحانیتی که بنا بر تعهد آقای خمینی در پاریس قرار نبود در دولت دخالت کند، در بالاترین سطح از قدرت سیاسی جا گرفت. حزب جمهوری اسلامی، که قبلاً نهایت استفاده را از اشتباهات فاحش دولت زنده‌یاد بازرگان در معرفی، پشتیبانی و قانونیت بخشیدن به نهادهای انقلابی- بخوانیم اهرم‌های استبداد- برده بود در این فضا جان گرفت.

این حزب با استفاده از امکانات تبلیغاتی‌اش بهترین بهره را از نهادها برد. در حقیقت تصور شکل‌گیری استبداد خشن بعد از انقلاب بدون شکل‌گیری قانونی سپاه پاسداران، دادگاه‌های انقلاب، کمیته‌ها، بنیاد مستضعفان و جهاد سازندگی و نیز آوردن روحانیانی مانند آقایان رفسنجانی و خامنه‌ای به درون دولت موقت، شدنی نبود، اما این نهادها در پناه اصل ولایت فقیه، و بر مبنای خوش‌بینی ملی‌گراها امکان آن را یافتند که استبداد خود را قانونیت ببخشد. در چنین فضایی است که بخشی از گروه‌های مردم‌سالار از بنی‌صدر می‌خواهند که خود را نامزد ریاست جمهوری بکند.

بنی‌صدر ظاهراً با اختیاراتی که در پیش‌نویس قانون اساسی¹⁵ برای رییس‌جمهور پیش‌بینی شده بود، مایل بود خود را نامزد ریاست جمهوری کند، اما به‌نظر می‌رسد که علت حذف اختیارات ریاست جمهوری که در پیش‌نویس قانون اساسی پیش‌بینی شده بود، این بود که حزب جمهوری از قبل پی برده بود که امکان پیروزی بنی‌صدر در انتخابات بسیار جدی است. بعد از انتخابات، حسن آیت، این‌گونه مسئله را توضیح داد:

«اگر آن پیش‌نویس را که آنها (سحابی ...) درست کرده بودند تصویب شده بود اصلاً انقلاب از بین رفته بود. الان بنی‌صدر رئیس‌جمهور بود و رییس‌جمهور هم همه‌کاره. هم می‌توانست مجلس را منحل کند، هم دادگستری و قضاتش را منصوب می‌کرد، هم ارتش را زیر فرماندهی داشت. همه چیز زیر نظرش بود. ما توی این قانون آمدیم فرماندهی کل قوا را دادیم به رهبر در آن بیاید آن را نماینده‌ی خودش کنه این اصیل نیست. هر وقت خواست می‌تواند ازش بگیرد اختیارات کامل را هم که دادیم به مجلس. رییس‌جمهور فقط می‌تواند مدال بگیرد و مدال بدهد و سفرا را به حضور بپذیرد. والسلام. هیچ اختیاری ندارد.»¹⁶

بنی‌صدر در رابطه با نیمه‌تشریفاتی شدن مقام ریاست جمهوری و تغییرات اساسی‌ای که در قانون اساسی ایجاد شده بود و نیز کنترل نهادهای انقلابی به وسیله‌ی حزب جمهوری اسلامی و اقمارش و آگاهی به این که رییس‌جمهور اهرم‌های قانونی لازم را که در مقابل پیشروی حزب جمهوری را ندارد، درباره‌ی قصد اولیه‌ی خود دچار تردید شدید شده بود و در مقابل اصرار همفکران خود برای نامزدی می‌گوید: «این که شما دارید مرا نامزد می‌فرمایید، در واقع نامزد مرگ می‌فرمایید چون در این قانون اساسی، رئیس جمهور کاره‌ای نیست و اختیاری نداره. قدرت را هم مثل گوشت قربانی تقسیم کرده‌اند و هرکس می‌تونه دیگری رو فلج می‌کنه. آن طرف هم، مسئله کردستان و آذربایجان غربی و در مازندران هم در ترکمن صحرا، فدایی خلق و تمام کشور بهم ریخته است. گروگان‌گیری هم که قوز بالای قوز. حالا شما می‌فرمایید که من بیایم و بروم توی کام مرگ. آن آقایان می‌خواهند که گوشت قدرت را ببرند و شما می‌گویید برو جلو و نگذار. این حرف شما معنایش اینه دیگه؟! یعنی در واقع مرا نامزد مرگ می‌فرمایید. آقای سلامتیان پاسخ می‌دهد که ما شما را نامزد خطر می‌کنیم. متاسفانه وضعیت جوری‌ست که غیر از این هم نمی‌شود انقلاب را از کام این آقایان بیرون کشید و راه دیگری نیست.»¹⁷

آقای احمد سلامتیان نیز بعدها در مصاحبه با نویسنده‌، سخنان بنی‌صدر را تایید کردند و اظهار داشتند علتی که ایشان می‌خواستند بنی‌صدر نامزد ریاست جمهوری شود این بود که در قانون اساسی تنها مقامی که با رای مستقیم مردم انتخاب می‌شد رییس‌جمهور بود و این برای ایشان مشروعیتی ایجاد می‌کرد که دیگران نداشتند.¹⁸

پانوشت‌ها

۱. مصاحبه با بنی صدر: ۳ تیر ۱۳۸۹

۱۸. مصاحبه نگارنده با احمد سلامتیان، پاریس ۲۰ ماه می ۲۰۰۵