فرخ غفاری، سینماگر پیشرو ایرانی، درگذشت

پرویز جاهد

فرخ غفاری، فيلمساز، منتقد و مورخ سينما و از پيشگامان سينمای نوين ايران در ۸۵ سالگی در پاريس درگذشت.

وی فرزند حسنعلی غفاری (معاون الدوله)، وزير مختار ايران در بلژيک بود و در اسفند ۱۳۰۰ در تهران به دنيا آمد. در يازده سالگی به همراه پدرش به اروپا سفر کرد و تحصيلات متوسطه را به زبان فرانسه در بلژيک انجام داد و بعد به تحصيل در رشته حقوق و ادبيات پرداخت. در همين دوره، نوشتن نقد فيلم را در روزنامه‌ها و مجلات فرانسوی، مانند ژون دوفينه، واريته و لوموند آغاز کرد.

عکس: پرویز جاهد

غفاری پس از شانزده سال زندگی و تحصيل در اروپا، در سال ۱۳۲۸ به ايران برگشت و نخستين سينه کلوپ تهران را با نام کانون ملی فيلم تأسيس کرد و به نوشتن نقد فيلم در مجلات حزبی وچپ‌گرای آن دوره، چون ستاره صلح، کبوتر صلح، صدف، آشنا، فيلم و زندگی و ستاره سينما با امضای م.مبارک پرداخت.

فعاليت کانون فيلم با سفر دوباره غفاری به پاريس تعطيل شد. غفاری در پاريس به استخدام سينماتک پاريس در آمد و همکاری‌اش را با هانری لانگلوا، سينماشناس مشهور فرانسوی و بنيانگذار سينماتک فرانسه، شروع کرد و به پيشنهاد لانگلوا، دبير اجرایی فدراسيون بين‌المللی آرشيوهای فيلم شد و پنج سال (۱۹۵۶ - ۱۹۵۱) در اين سمت باقی ماند.

غفاری پس از بازگشت دوباره به ايران، در آذرماه ۱۳۲۸ کانون ملی فيلم را با همکاری ابراهيم گلستان، فيلمساز و نويسنده برجسته ايرانی، تأسيس کرد.
اين دوره از فعاليت کانون فيلم، که با عنوان فيلمخانه ملی ايران شناخته می‌شود، تا سال ۱۳۵۷(مقطع انقلاب اسلامی) ادامه می‌يابد.

غفاری نخستين فيلم بلند داستانی‌اش، يعنی جنوب شهر، را در سال ۱۳۳۷ ساخت که پس از نمايشی کوتاه و محدود، به دليل صراحت واقع‌گرايانه‌اش، به دستور مقامات وقت توقيف شد اما بعدها با تغييرات و حذف بسيار، در سال ۱۳۴۱، با عنوان رقابت در شهر، و بدون ذکر نام غفاری در تيتراژ، به نمايش درآمد.

فرخ غفاری در ۱۳۴۳ دست به اقتباسی مدرن از داستان‌های هزار و يک‌شب ‌زد و فيلم شب قوزی را ‌ساخت که به نقطه عطفی در سينمای نوين و غير متعارف ايران بدل شد.

غفاری، پس از شب قوزی، فيلم کمدی افسانه‌ای زنبورک را با شرکت پرويز صياد ساخت که آن چنان که شايسته‌اش بود به آن توجهی نشد.

فرخ غفاری، علاوه بر فيلمسازی و نقد فيلم، به عنوان مدير در بخش‌های مختلف فرهنگی رژيم گذشته، از جمله تلويزيون ملی ايران، دانشکده تلويزيون و سينما و جشن و هنر شيراز فعاليت کرد و در همه حال با تمام توان خود از فيلمسازان مستقل با انديشه‌های نوگرايانه حمايت کرد و نقش مهمی در شکل گيری و ارتقاء فرهنگ سينمایی در ايران ايفا کرد.

وی پس از پيروزی انقلاب به پاريس مهاجرت کرد و تمام عمرش در آپارتمانی کوچک در محله مون‌پارناس پاريس، به مطالعه و تحقيق درباره تاريخ سينما و نمايش در ايران گذشت.

سينما تک پاريس بزودی نسخه دی‌وی‌دی فيلم شب قوزی فرخ غفاری را، به پاس خدمات او در اين مؤسسه سينمایی، منتشر خواهد کرد.