تازیانه‌ای در آسمان

هادی ناصری

تلسکوپ فضایی هابل تصویری از نوار نازک گازی به همراه ستارگان را ارائه کرد. این نوار تازیانه‌مانند، در کهکشان راه شیری معلق است. در حقیقت این نوار بسیار نازک، مقطعی از باقی‌مانده‌ی انفجار ستاره‌ای است که بیش از هزار سال پیش در زمین مشاهده شد.

در حوالی یکم می سال ۱۰۰۶ پس از میلاد، رصدگرانی از آفریقا تا اروپا و خاور دور شاهد و ثبت‌کننده‌ی نوری بودند که در حال حاضر «SN 1006» نامیده می‌شود. آن نور به سبب انفجار ستاره‌ای مهیبی بود که توسط یک کوتوله‌ی سفید در فاصله‌ی هفت هزار سال نوری از زمین ایجاد شده بود.

آن انفجار، درخشان‌ترین پدیده‌ای بود که توسط انسان تا آن زمان دیده شده بود؛ به طوری که از درخشندگی سیاره‌ی زهره، درخشان‌ترین جرم آسمان شب، نیز پیشی گرفته بود. این پدیده حتی در روز برای هفته‌ها دیده می‌شد و حدود دو سال و نیم با چشم غیرمسلح قابل رؤیت بود.

در اواسط دهه‌ی ۶۰ میلادی، اخترشناسان رادیویی برای اولین بار، نواری تقریباً حلقوی از ماده را در موقعیت انفجار ستاره‌ای «SN 1006» یافتند. قطر زاویه‌ای حلقه تقریباًً ۳۰ قوس دقیقه، مشابه قطر زاویه‌ای ماه کامل مشخص شد.

اندازه‌ی باقی‌مانده‌ی انفجار، گویای این حقیقت است که موج انفجار این پدیده در طی بیش از هزار سال با سرعتی معادل ۲۰ میلیون مایل در ساعت گسترده شده است.

در سال ۱۹۷۶ گزارشی از تابش‌های مرئی بسیار ضعیف این باقی‌مانده‌ی انفجار منتشر شد؛ اما این در بر گیرنده‌ی رشته‌ای کوچک واقع در لبه‌ی شمال غربی حلقه‌ی رادیویی بود. بخش کوچکی از این رشته در رصد اخیر تلسکوپ هابل به همراه جزئیات نمایان شده است.

باقی‌مانده‌ی انفجار ستاره‌ای «SN 1006» نقاط نارنجی، کهکشان‌های دوردست و نقاط سفید، ستارگان کهکشان راه شیری هستند (منبع)

گاز هیدروژن داغ‌شده از موج انفجار پرسرعت، از خود نور مرئی خارج می‌کند. بنابراین این نور مرئی، فرصتی به اخترشناسان می‌دهد تا تصاویری از موقعیت حقیقی و هندسی این موج انفجار فراهم کنند.

بخش‌های روشن این نوار مارپیچ که در حقیقت لبه‌های این موج انفجار هستند، مستقیماً به خط دید ما برخورد می‌کنند.

در حال حاضر ما می‌دانیم که پدیده‌ی «SN 1006» قطری در حدود ۶۰ سال نوری دارد و هنوز با سرعت تقریبی شش میلیون مایل در ساعت در حال گسترش است.

به هر ترتیب و با این سرعت شگرف، مشاهداتی جداگانه و در طول سالیان برای بررسی حرکت موج انفجار در مقابل رشته‌ی ستارگان پس‌زمینه لازم است.

در تصویر گرفته شده توسط تلسکوپ هابل، انفجار باید جایی در دوردست و در پایین گوشه‌ی سمت راست تصویر اتفاق افتاده باشد و حرکت به سمت بالا و چپ تصویر باشد.

«SN 1006» در کهکشان راه شیری و ۱۴ درجه خارج از سطح قرص کهکشان جایی که از نظر اجرام پس و پیش زمینه خلوت‌تر است، قرار دارد.

در تصویر هابل، بسیاری از کهکشان‌های پس‌زمینه در فواصل دوردست و به صورت نقاط نارنجی‌رنگ نمایان شده‌اند. بسیاری از نقاط سفیدرنگ، ستارگان کهکشان راه شیری هستند.

تصویر اخیر، ترکیبی از تصویر نور مرئی (تابش شده از هیدروژن) گرفته شده توسط دوربین نقشه‌بردار پیشرفته در فوریه‌ی سال ۲۰۰۶ و دوربین زاویه‌ی باز شماره‌ی دو هابل در نور آبی، زرد - سبز و نزدیک به مادون قرمز در سال ۲۰۰۸ است. باقی‌مانده‌ی انفجار، که فقط در فیلتر نور تابیده شده از هیدروژن قابل رؤیت است، در تصویر به رنگ قرمز نشان داده شده است.