بیماری بوسه

هادی ناصری

بوسیدن از نشانگان عشق، محبت، دوستی و احترام، میراث پیشینیان و در جای جای کره‌ی خاکی مرسوم است. میان دو دوست به نشان محبت و عاطفه، میان زوج به نشان عشق، بر دست مادر و پدر و معلم به قدردانی از زحمات بی‌پایان، بر گونه‌ی فرزند به نشان از مهر مادری و...

اما گاهی اوقات این بوسه دردسر‌ساز می‌شود. فراتر از دردسر احتمالی که بوسه‌ی پنهانی یا نابه‌جا برای شخص رقم خواهد زد، مشکل دیگری به نام «بیماری بوسه» برخی مواقع بروز خواهد کرد که در این نوشتار به آن می‌پردازیم.

بیماری بوسه یا Kissing Disease نوعی بیماری است که در اثر عفونت ویروسی ایجاد می‌شود. دلیل نامگذاری این عفونت به بیماری بوسه، انتقال ویروس بیماری توسط بزاق هنگام بوسیدن است.

بیماری اسامی دیگری هم دارد: مونو نوکلئوزیس عفونی (Infectious‌ Mononucleosis)، بیماری پفیفر (Pfeiffer Disease) و در آمریکای شمالی به نام مونو (Mono) و تب غده‌ای (Glandular Fever) در دیگر کشورهای انگلیسی زبان.

بیماری بیشتر در جوانان، و بالغین بروز می‌کند و در کودکان بدون علامت و بسیار خفیف خواهد بود. عامل مونو ویروسی به نام اپشتین‌بار (Epstein Bar) یا به صورت مختصر EBV است. این ویروس با آلوده کردن سلول‌های ایمنی B (لنفوسیت B) باعث ازدیاد لنفوسیت‌ها و عرضه‌ی لنفوسیت‌های T نامعمول به نام «اجسام داونی» می‌شود.

در حقیقت نام پرکاربرد «مونو» به دلیل تعدد لنفوسیت‌ها که در دسته‌ی سلول‌های ایمنی تک هسته‌ای (Mononuclear Leukocyte) قرار دارند، گرفته شده است. از دیگر سلول‌های ایمنی تک هسته‌ای باید به «مونوسیت» اشاره کرد.

راش‌های جلدی غیرحساسیتی که با مصرف برخی آنتی‌بیوتیک‌ها چون آمپی‌سیلین و آموکسی‌سیلین معمولاً بر روی سینه و پشت ظاهر می‌شوند. (منبع)

این سلول‌ها در خون در حالت عادی ۳۳ درصد کل سلول‌های ایمنی هستند در صورتی که هنگام عفونت با این ویروس ۵۰ تا ۷۰ درصد سلول‌های ایمنی را این اجزا تشکیل می‌دهند. همچنین مقدار کل سلول‌های ایمنی در هنگام عفونت تا ۲۰ هزار عدد در هر میلیمتر مکعب می‌رسد که در حالت عادی بین چهار هزار تا ۱۱هزار عدد است.

عوارض و علایم:

بیماری بوسه جزو بیماری‌های پر عارضه و علامت محسوب می‌شود. عوارض و علایم دیده شده در این عفونت به قرار زیر است:

۱- تب: از خفیف تا قوی، تقریباً در تمام موارد وجود دارد.
۲- تورم لوزه‌ها و غدد لنفاوی: خصوصاً غدد قرار گرفته در پشت و پایین گردن، بیمار به این علت نمی‌تواند عمل بلع را به‌طور عادی انجام دهد.

۳- گلودرد: اغلب زخم‌های سفید رنگ (آفت) بر روی لوزه‌ها و ته گلو دیده می‌شوند.

۴- خستگی و کوفتگی عضلانی به همراه افسردگی: برخی مواقع بسیار شدید است.

۵- بزرگ‌ شدن طحال و کبد: بزرگ شدن طحال ممکن است به پارگی آن منجر شود.

۶- خونریزی‌های نقطه‌ای (پتشی).

۷- درد شکم: یک علامت ممکن برای پارگی کشنده‌ی طهال.

۸- سردرد و درد مفاصل.

۹- کاهش اشتها.

۱۰- راش‌های جلدی: معمولاً بر روی سینه و پشت.

۱۱- حالت تهوع و استفراغ گاه و بیگاه به همراه اسهال.

۱۲- سرگیجه.

۱۳- لرزش بدون کنترل در اکثر مواقع.

۱۴- ناراحتی‌های تنفسی و سرفه‌ی خشک.

۱۵- تورم چشم و ناحیه‌ی بالای چشم: چشم‌ها به حالت پف کرده در می‌آیند، ممکن است در مراحل اولیه‌ی عفونت رخ دهد.

تورم لوزه‌ها و غدد لنفاوی در بیماری بوسه بسیار شایع بوده و اخیراً محققان متوجه شده‌اند که رابطه‌ای بین عفونت و ابتلا به تومورهای خوش‌خیم بافت لنفاوی وجود دارد. (منبع)

علایم اولیه ۱ تا ۲ هفته‌ای و مدت عفونت ۱ تا ۲ ماه به طول می‌انجامد. پس از برطرف شدن علایم، ویروس می‌تواند در لنفوسیت‌های B بطور نامحدودی مخفیانه باقی بماند و بعدها دوباره بیماری را ایجاد کند.

بسیاری از افرادی که به ویروس آلوده شده‌اند علامتی از خود نشان نمی‌دهند. اما ناقل آن هستند. این نکته بیشتر در کودکانی صدق می‌کند که ویروس علایمی مشابه یک سرماخوردگی بسیار خفیف را نشان می‌دهد که قابل تشخیص نیست.

کودکان اغلب ناقلین ویروس هستند. این ویژگی با توجه به دوره‌ی کمون عفونت (۴ تا ۶ هفته) کنترل همه‌گیری آن را غیرعملی می‌کند. در حدود ۶ درصد بیماران در آینده عود مجدد بیماری را خواهند داشت.

عفونت مونونوکلئوزیس باعث تورم طحال می‌شود. پارگی طحال حتماً در اثر ضربه نخواهد بود اما ضربه یکی از عوامل پارگی طحال در این حالت محسوب می‌شود. از دیگر عوارض تورم کبد است که موجب افزایش بیلی‌روبین سرم خون در ۴۰درصد بیماران می‌شود. زردی در ۵ درصد بیماران و کم‌خونی نیز در افراد درگیر با عفونت رخ خواهد داد. در موارد نادر مرگ بر اثر تورم شدید کبدی یا پارگی طحال نیز مشاهده شده است.

معمولاً هرقدر شخص به مدت طولانی‌تری با عفونت و علایم آن درگیر باشد، سیستم ایمنی او ضعیف‌تر می‌شود از این رو شخص نیاز به زمان طولانی‌تری برای بهبود خواهد داشت. فعالیت مجدد و متناوب ویروس در افرادی که سلامت خود را باز یافته‌اند نادر است اما اگر روی دهد نشان از نارسایی سیستم ایمنی خواهد داشت.

زخم‌های سفید در دهان و حلق (آفت) که در طی عفونت بروز می‌یابند. (منبع)

افرادی که با ویروس «سایتومگالو ویروس» آلوده می‌شوند هم علایمی مشابه این عفونت ویروسی نشان می‌دهند با این تفاوت که میزان درد گلو کمتر از عفونت بیماری بوسه خواهد بود. به دلیل تولید لنفوسیت‌های غیر معمول در هردو عفونت، عموماً پزشکان در تشخیص و تفریق این دو از همدیگر دچار اشتباه می‌شوند.

از دیگر عواملی که علایمی مشابه با بیماری بوسه می‌دهند می‌توان به: آدنو ویروس، ایدز حاد و انگل تک یاخته‌ای به نام توکسوپلاسما گوندای (برای مطالعه‌ی بیشتر در مورد این انگل، به اینجا مراجعه کنید‌) اشاره کرد.

اخیراً مشخص شده است که عفونت مونو نوکلوزیس می‌تواند در طولانی‌مدت منجر به تومور خوش‌خیم بافت لنفاوی یا لنفوما شود.

ویروس به دو شکل اصلی خود باعث عوارض وخیم می‌شود:

۱- شکل عصبی: با اثر بر دستگاه عصبی مرکزی (CNS) موجب مننژیت (التهاب و تورم پرده‌ی مننژ مغز)، آنسفالیت (التهاب و تورم قشر مخ)، همی‌پلژیا (فلج ناقص) و التهاب نخاع می‌شود. احتمال می‌رود که ویروس این عفونت در پیشرفت بیماری «ام اس» نیز دخالت کند.

۲- شکل خونی: ویروس می‌تواند کم خونی همولیتیک با عاملیت خود ایمنی را ایجاد کند. از دیگر عوارض خونی این عفونت می‌توان به کاهش تعداد گلبول‌های قرمز خون (سایتوپنه) اشاره کرد.

دیگر راه‌های انتقال:

همانطور که اشاره شد مهمترین راه انتقال این ویروس بزاق است که به همین دلیل نام بیماری بوسه را به خود گرفته است. انتقال می‌تواند بصورت تماس غیرمستقیم دهانی (بزاقی) مانند مشترک بودن لوازم غذاخوری یا نوشیدنی، و یا استفاده‌ی مشترک از خود غذا و نوشیدنی آغشته به بزاق باشد. انتقال از طریق خون هم می‌تواند صورت پذیرد.

ویروس اپشتین‌بار یا هرپس ویروس انسانی تیپ ۴، از خانواده‌ی هرپس ویروس‌ها که در عالم انسانی بسیار شناخته شده است. (منبع)

افرادی که در تماس نزدیک با هم هستند می‌تواند عفونت را به همدیگر انتقال دهند که در این حالت علایم همانطور که ذکر شد می تواند ماه‌ها و حتی سال‌ها بروز نیابد و عفونت مخفی بماند.

همانند دیگر بیماری‌های ویروسی چون «آبله مرغان» آنتی‌بادی (گروهی از اجزای سیستم ایمنی که باعث ایمنی فرد در برابر یک بیماری می‌شوند) در افرادی ایجاد می‌شود که به عفونت مبتلا و بهبود یافته باشند. در اکثر بیماران این آنتی‌بادی‌ها در خون آن‌ها باقی مانده و یک ایمنی مادام‌العمر را برای شخص به ارمغان می‌آورند.

تشخیص و درمان:

تشخیص از طریق تست «مونو اسپات»، از طریق تست ایمنوفلورسانس برای جستجوی آنتی‌ژن‌های (قطعاتی از عامل بیماری‌زا که سیستم ایمنی بدن را تحریک می‌کنند و یا وجودشان در بدن نشانی از حضور عامل بیگانه است) ویروس، از طریق اندازه‌گیری مقدار آنتی‌بادی (تیتر آنتی‌بادی) مترشحه علیه ویروس، تست شمارش کامل گلبول‌های سفید خون برای اندازه‌گیری مقدار آن‌ها و مشاهده‌ی لنفوسیت‌های T نامعمول و آزمایش کارکرد کبد صورت می‌پذیرد.

بیماری بوسه یک عفونت ویروسی خود به خود محدود شونده است و تنها درمان‌های حمایتی و علامتی برای این بیماری انجام می‌شود. درمان حمایتی یعنی تجویز دارو برای جلوگیری از عفونت‌های ثانویه به دلیل تضعیف سیستم ایمنی در یک بیماری. درمان علامتی یعنی تجویز دارو برای برطرف کردن علایم یک بیماری.

در طی فاز حاد بیماری استراحت قویاً توصیه می‌شود اما فعالیت بدنی عادی پس از طی‌شدن فاز حاد باید از سر گرفته شود.

بیماری بوسه که از راه بزاق دهان منتقل می‌شود نام خود را مدیون این عمل عاشقانه است. (منبع‌)

با این حال از ورزش‌های سنگین و برخوردی تا یک ماه پس از بروز عفونت اولیه و برطرف شدن تورم طحال باید پرهیز شود تا خطر پارگی آن کاهش یابد. تورم و بزرگ‌ شدگی طحال با اسکن «اولتراساند» تشخیص داده می‌شود.

درمان شیمیایی شامل تجویز استامینوفن (پاراستامول) و یا دیگر داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) برای کاهش درد و تب است. آسپرین به دلیل اثر مرگبار خود در هنگام مصرف با بیماری‌های ویروسی، در کودکان تجویز نمی‌شود.

کورتیکواستروئیدهای داخل وریدی همچون هیدروکورتیزون برای استفاده‌ی مکرر توصیه نمی‌شوند و تنها اگر خطر انسداد مجاری تنفسی، کاهش پلاکت‌های خون و کم‌خونی همولیتیک وجود داشته باشد تجویز می‌شوند.

شواهد کمی در موثر بودن داروی اسایکلوویر (Aciclovir) که یک داروی ضد ویروسی برای عفونت‌های هرپس ویروسی است، وجود دارد اما با این حال ممکن است که دارو از تغییر شکل ویروس جلوگیری کند.

داروی دیگر ضد ویروسی؛ والاسایکلوویر (Valacyclovir) در کاهش و نابودی ویروسها در عفونت حاد موفق بوده است.

آنتی‌بیوتیک‌ها به دلیل عدم تأثیر بر ویروس‌ها، در درمان مستقیم عفونت‌های ویروسی استفاده نمی‌شوند بلکه استفاده‌ی آنها نوعی درمان حمایتی و برای عفونت‌های باکتریایی است که همزمان با عفونت ویروسی رخ می‌دهند.

برای مثال در تعدادی از بیماران، عفونت‌های باکتریایی با عامل «استرپتوکوکی» در لوزه‌ها و گلو رخ می‌دهد که از پنی‌سیلین برای درمان آن استفاده می‌کنند. از ضد درد‌های مخدر هم برای ناراحتی‌های تنفسی در این عفونت استفاده می‌کنند. همچنین آنتی‌بیوتیک‌هایی مثل آمپی‌سیلین یا آموکسی‌سیلین موجب راش‌های جلدی غیرحساسیتی در بیماران خواهند شد.

پیشگیری:

این بیماری در فاز حاد خود و علی‌الخصوص هنگامی که شخص تب دارد، بیشترین امکان سرایت به دیگران را دارا است. فردی که به بیماری بوسه مبتلاست، نیازی به ایزوله شدن از دیگران ندارد.

برخی پزشکان برای جلوگیری از سرایت بیماری به دیگران توصیه می‌کنند که شخص در صورتی که احساس می‌کند بیمار است، از بوسیدن دیگران اجتناب کند. همچنین بهتر است شخص در چند هفته‌ی اول بیماری از اشتراک غذا، نوشیدنی و یا ابزار غذاخوری با دیگران بپرهیزد.

منابع:
Intelihealth

Webmd

Wikipedia