یک عمر با آرتور سی کلارک

«دایناسورها به این سبب نابود شدند که قادر به تطبیق با محیط دگرگون شده خویش نبودند. ما نیز ناپدید می‌شویم اگر به محیط خود که هم‌اکنون مجهز به فضاپیما، رایانه و سلاح هسته‌ای است، خو نگیریم.»
پیش‌گفتار مجموعه داستان‌ها - سال ۲۰۰۰ میلادی

آرتور سی کلارک در دفتر کار خود در سریلانکا؛ وقتی متوجه شد که به سندرم بازگشت فلج اطفال مبتلاست، اغلب اوقات را از صندلی چرخ‌دار استفاده می‌کند (منبع)

دنیای نجوم پهنه‌ی بسیار گسترده‌ای است که در دامان خود و در گذر اعصار و زمان منجمان و دانشمندان بسیاری را پرورانده است. متفکرانی از تمامی زمینه‌ها و تمامی سرزمین‌ها همچون ابن سینا که در عین حکیم بودن، اولین رصدکننده‌ی گذر زهره در برابر خورشید بوده است؛ خواجه نصیرالدین طوسی، غیاث الدین کاشانی از ایران، گالیله اخترشناس بزرگ ایتالیایی و مخترع و سازنده‌ی اولین تلسکوپ، ویلیام هرشل و خواهرش کارولین هرشل از بزرگ‌ترین منجمان بریتانیایی، ادموند هالی کاشف ستاره‌ی دنباله‌دار هالی و ...

در این پهنه‌ی وسیع و در عصر حاضر اخترشناسان، دانشمندان، متفکران و نویسندگان نجومی بزرگی چون آیزاک آسیموف، فرانک دریک، کارل ساگان، چارلز بولتون و استفان هاوکینگ پرورش یافته‌اند.

آرتور سی کلارک در رشته‌ی فیزیک و ریاضیات از دانشگاه کینگز لندن فارغ‌التحصیل شد و مدال درجه‌ی یک این رشته را دریافت کرد (منبع)

از دیگر منجمان و متفکران و نویسندگان امروز دنیای نجوم «سر آرتور چارلز کلارک» (Sir Arthur Charles Clarke) مشهور به «آرتور سی کلارک» و از تأثیرگذارترین اندیشمندان نجوم معاصر است.

آرتور سی کلارک مخترع، دانشمند، متفکر و نویسنده، شانزدهم دسامبر سال ۱۹۱۷ میلادی در منطقه‌ی ماین‌هد (Mine Head) واقع در سامرست (Somerset) انگلستان متولد شد. از دوران کودکی به نجوم و خواندن مجلات قدیمی علمی آمریکایی علاقه داشت.

بعد از پشت سر گذاشتن دوران مدرسه به دلیل هزینه‌ی بالای تحصیل در دانشگاه مجبور شد تا به عنوان حسابرس در پانسیونی مشغول به کار شود. او در طول جنگ جهانی دوم مسئول رادار نیروی هوایی سلطنتی انگلستان بود و بیشتر زمان خدمت سربازی خود را در رادار GCA بریتانیا گذراند.

پس از آن در رشته‌ی فیزیک و ریاضیات از دانشگاه کینگز (Kings) لندن فارغ‌التحصیل شد و مدال درجه‌ی یک این رشته را دریافت کرد. کلارک به عضویت آکادمی اخترشناسان و مجمع اخترشناسان سلطنتی انگلستان در آمد و مدتی ریاست «مجمع بین سیارات بریتانیا» (British Interplanetary Society) را بر عهده داشت. سر چارلز کلارک صاحب هفت مدرک دکترای افتخاری در رشته‌های مختلف علوم تجربی است.

آرتور سی کلارک در دوران میان‌سالی (منبع)

کلارک علاوه بر نوشتن داستان‌های تخیلی، دست توانایی در نوشتن مقالات و کتاب‌های علمی دارد. ایده‌ی ماهواره‌های مخابراتی اولین بار توسط او مطرح شد. او پس از جنگ جهانی دوم، طی مقاله‌ای با محاسبه‌ی دقیق نشان داد که اگر سه ماهواره در ارتفاع ۳۶ هزار کیلومتری زمین قرار گیرند، می‌توانند تمام سطح کره‌ی زمین را تحت پوشش خود قرار داده و امر مخابرات از هر نقطه‌ی زمین به نقطه‌ی دیگر را به راحتی انجام دهد.

این نظریه زمانی مطرح شد که موشک‌ها حتی قادر نبودند به مدارهای ارتفاع پایین دست یابند و اصولاً پرتاب ماهواره یک رؤیا به شمار می‌رفت. به افتخار او امروزه این مدار را «مدار کلارک» می‌نامند.

او داستان‌های مشهوری چون «۲۰۰۱ یک اودیسه‌ی فضایی» (که اثر سینمایی موفقی به همین نام و به کارگردانی استنلی کوبریک از آن ساخته شد) میعاد با راما، پایان کودکی، ریشتر ۱۰ و چشمه‌های بهشت را به رشته‌ی تحریر در آورده است.

آرتور سی کلارک به همراه آخرین اثر از مجموعه‌ی اودیسه- ۳۰۰۱ اودیسه‌ی نهایی.(منبع)

قالب داستان‌های کلارک، به خصوص اودیسه‌ها، قالبی اساطیری و نمادین است و دارای ایهامی است که تنها می‌تواند از ذهنی پیش‌رس نسبت به وقایع آینده نشأت گیرد. به نظر می‌آید که بیان کلارک برگرفته از عرفان شرقی است.

کلارک از سال ۱۹۵۶ در سریلانکا (با نام سابق سیلان) زندگی می‌کند و در حال حاضر هم شهروند سریلانکا و هم تبعه‌ی بریتانیا محسوب می‌شود. او علاقه‌ی زیادی به غواصی داشته است و در این جزیره‌ی استوایی می‌توانست هر سال، آن طور که دوست داشت، در اعماق اقیانوس گردش کند. کلارک یک مدرسه‌ی آموزش غواصی در سریلانکا تأسیس کرد که در سونامی سال ۲۰۰۴ اقیانوس هند ویران شد؛ اما دوباره بازسازی گردید.

سریلانکا همچنین الهام‌بخش کلارک در نوشتن کتاب چشمه‌های بهشت بود که در آن ایده‌ی آسانسور فضایی را ارائه کرد. به عقیده‌ی کلارک این آسانسور فضایی است که در آینده یادآور نام او خواهد بود و نه ماهواره‌های مخابراتی.

پس از انتشار اثر «۲۰۰۱ یک اودیسه‌ی فضایی» فن‌آوری ساخت موشک‌ها به خصوص موشک‌های آپولو تحت تأثیر قرار گرفت؛ به طوری که اتاق کنترل موشک «آپولو ۱۳» اودیسه نام گرفت.

آرتور سی کلارک در زمان خدمت سربازی، او اکثر دوره‌ی خدمت خود را به کار در رادار نیروی هوایی سلطنتی انگلستان گذراند (منبع)

در سال ۱۹۸۶ کلارک «جایزه‌ی آرتور سی کلارک» را بنیان نهاد و هزینه‌ی آن را که در ابتدا هزار پاوند بود، تقبل کرد. این جایزه به بهترین اثر علمی - تخیلی منتشر شده در بریتانیا در یک سال گذشته تعلق می‌گیرد. از سال ۲۰۰۱ مبلغ جایزه به مقدار عدد سال در تقویم میلادی انگلستان (یعنی ۲۰۰۱ پاوند در سال ۲۰۰۱ و ۲۰۰۷ پاوند در سال ۲۰۰۷) افزایش یافت.

در سال ۱۹۸۸ مشخص شد که کلارک به «سندروم بازگشت فلج اطفال» مبتلاست و از آن پس مجبور است بیشتر اوقات با صندلی چرخ‌دار حرکت کند. در سال ۲۰۰۰ مقام شوالیه به کلارک اعطا شد؛ ولی شرایط جسمانی اجازه‌ی سفر به لندن و دریافت نشان از ملکه را به او نداد. این نشان در مراسمی توسط قائم‌مقام پادشاهی بریتانیا در جشنی در سری‌لانکا به او اعطا شد.

در چهاردهم نوامبر سال ۲۰۰۵ نیز جایزه‌ی لانکابیمانای (Lankabhimanya) که مهم‌ترین جایزه‌ی غیرنظامی سریلانکاست، به دلیل کمک‌های او به علوم و فن‌آوری و وفاداری‌اش به کشور به او اعطا شد. او همچنین آخرین عضو بازمانده از مجموعه‌ای است که «بزرگان سه‌گانه‌ی علمی - تخیلی» نامیده می‌شد. دو عضو دیگر این مجموعه «رابرت ا هاینلین» و «آیزاک آسیموف» بودند.

سیارکی به احترام و یادبود او به نام سیارک «۴۹۲۳ کلارک» نام‌گذاری گردیده است. به گفته‌ی خود کلارک انجمن بین‌المللی ستاره شناسی به دلیل این‌که سیارک شماره‌ی ۲۰۰۱ را به آلبرت انیشتین اختصاص داده بود، این سیارک را به نام کلارک نام نهاد.

آرتور سی کلارک در لباس غواصی، کلارک به غواصی علاقه‌ی وافری دارد که این علاقه موجب شد تا در سریلانکا مدرسه‌ی آموزش غواصی برپا کند (منبع)

همچنین یک گونه از دایناسورهای سراتوپسین (Ceratopsian) که در استرالیا کشف شد، به نام او نام‌گذاری گردید. کلارک درباره‌ی دایناسورش شعری به مضمون زیر سروده است:
وقتی كه زمین به جای هر چیز
پر بود زچاله و چوله و دود
یك دایناسور ملوس می‌زیست
او آرت كلاركیازوروس بود‎
وقتی كه شنید نام خود را‎
آن قدر خجول شد كه وا رفت
خیلی پیش از تولد ما‎
ول كرد و به رحمت خدا رفت

کلارک مشغول نوشتن کتابی به اسم« آخرین معادله» است. او سه قانون مشهور دارد که به قوانین کلارک معروفند:
۱- هر گاه دانشمندی برجسته، اما سال‌خورده بگوید چیزی ممکن است، به احتمال قریب به یقین درست گفته است. اما آن گاه که بگوید چیزی غیرممکن است، به احتمال زیاد اشتباه می‌کند.
۲- تنها راه کشف محدوده‌ی ممکن از غیرممکن، کمی پیش‌روی از ممکن به درون غیرممکن است.
۳- هر فن‌آوری وقتی به حدی از پیشرفت برسد، دیگر نمی‌توان آن را از جادو تفکیک کرد.

آرتور سی کلارک در حال بازدید از گالری عکس در سریلانکا - سال 2000 میلادی (منبع)

برخی از آثار کلارک عبارتند از:
۱- شن‌های مریخ (۱۹۵۱)
۲- پایان کودکی (۱۹۵۳)۳
- نور زمین (۱۹۵۵)
۴- شهر و ستارگان (۱۹۵۶)
۵- ریزش غبار ماه (۱۹۶۱)
۶- ۹ میلیارد نام خدا (۱۹۶۷) (مجموعه داستان کوتاه)
۷- ۲۰۰۱: اودیسه فضایی (۱۹۶۸)
۸- میعاد با راما (۱۹۷۳)
۹- امپراتوری زمین (۱۹۷۵)
۱۰- چشمه‌های بهشت (۱۹۷۹)
۱۱- ۲۰۱۰: اودیسه دو (۱۹۸۲)
۱۲- ۲۰۶۱: اودیسه سه (۱۹۸۸)
۱۳- راما ۲ (۱۹۸۹)
۱۴- روحی از گرندبنکس (۱۹۹۰)
۱۵- باغ راما (۱۹۹۱)
۱۶- راز راما (۱۹۹۳)
۱۷- ریشتر ۱۰ (۱۹۹۶)
۱۸- ۳۰۰۱: اودیسه نهایی (۱۹۹۷)

آرتور سی کلارک صاحب هفت مدرک دکترای افتخاری در رشته‌های مختلف علوم تجربی است (منبع)

آرتور سی کلارک، فردا یکشنبه شانزدهم دسامبر، ۹۰ سالگی خود را در سریلانکا جشن می‌گیرد. هم‌چنین به دلیل پاس‌داشت علمی و ادبی او، در سراسر جهان مراسمی به این مناسبت برپا خواهد شد.

در ایران و به همت «ماهنامه‌ی نجوم» و با همکاری «سازمان فضایی ایران» و برنامه‌ی تلویزیونی «آسمان شب» و «آکادمی فانتزی» ویژه‌برنامه‌ای در روز پنج‌شنبه ۲۲ آذر از ساعت ۱۵ الی ۱۸ در فرهنگسرای هنر (ارسباران) برگزار شد. در این برنامه سخنرانان به بررسی ابعاد و جلوه‌های گوناگون زندگی و آثار کلارک پرداختند.

‌

منابع:
۱- دانش‌نامه‌ی آزاد ویکی‌پدیا
۲- هم‌کلام
۳- تأملات علمی تخیلی فانتزی
۴- مجله‌ نجوم
۵- بنیاد آرتور سی کلارک