نورافشانی گلوله‌ی سریع‌السّیر آسمان

هادی ناصری

ابزار اکتشافی تکامل کهکشانی ناسا(GEE) به تازگی تصویری حیرت‌انگیز در نور فرابنفش از دنباله‌ی بلندی در پشت یک ستاره که با سرعت غیرقابل تصور فضا را می‌پیماید، نشان داده است. این ستاره که «میرا» (MIRA) ، در لاتین به معنی شگفت‌انگیز، نام دارد با دم شبه دنباله‌دار خود بیش از 400 سال است که مورد مطالعه‌ی اخترشناسان قرار گرفته است ولی دنباله‌ی آن تاکنون مشاهده نشده بود.

ستاره‌ی میرا و دنباله عظیم خود در عکس نمای فرابنفش – منبع سایت ناسا

این ستاره از رده‌ی غول‌های سرخ(وقتی ستاره‌ایی به مرگ خود نزدیک می‌شود و هیدروژن خود را به‌طور کامل می‌سوزاند شروع به سوزاندن کربن خود می‌کند که در این حالت بسیار بزرگ و به دلیل کاهش حرارت نسبت به وضعیت عادی رنگ آن سرخ می‌شود، در این مرحله به آن غول سرخ گفته می شود) حجم عظیمی ازمواد سطحی را در خود انبار کرده است.

ابزار اکتشافی تکامل کهکشانی از این پدیده‌ی شبه‌دنباله‌دار، هنگام اجرای مإموریت خود در تصویربرداری فرابنفش، از تمام آسمان پرده برداشت. طول این دنباله‌ی عظیم‌الجثه 13 سال نوری یا 22000 برابر فاصله‌ی متوسط پلوتون از خورشید است.

اخترشناسان بیان می‌کنند که دنباله‌ی ستاره‌ی میرا فرصت بسیار مناسبی برای مطالعه‌ی چگونگی مرگ ستارگان و سرانجام به‌وجود آمدن منظومه‌های جدید در اختیار قرار می‌دهد. دنباله‌ی طویل میرا عناصری چون کربن، اکسیژن و دیگر عناصر ضروری برای تشکیل ستارگان و سیارات جدید و حتی حیات را در خود ذخیره دارد. احتمالآ این عناصر از 30000 سال پیش تا به امروز در این دنباله ذخیره می‌شوند.

میلیاردها سال قبل میرا بسیار شبیه خورشید بوده است، سپس به یک غول سرخ تبدیل شد. میرا تمامی گاز باقی‌مانده‌ی خود را به فضا پرتاب خواهد کرد و در اطراف خود هاله‌ی رنگینی از گاز را خواهد ساخت که به آن «سحابی سیاره‌نما» گفته می‌شود. سحابی در طول زمان ناپدید می‌شود و تنها اثر باقی‌مانده از ستاره، هسته‌ی سوخته شده‌ی آن خواهد بود که به آن «کوتوله‌ی سفید» می‌گویند.

در مقایسه با دیگر غول‌های سرخ، میرا به‌طور غیرمعمولی سریع حرکت می‌کند که احتمالا این پدیده می‌تواند در اثر کشش و رانش جاذبه‌ی ستارگان عبورکننده از کنار آن باشد. سرعت میرا در حال حاضر 130 کیلومتر در ثانیه یا 468000 کیلومتر در ساعت است. میرا یک منظومه‌ی دو ستاره‌ای است. دومین ستاره یا همان جرمِ همراه غول سرخ، یک کوتوله‌ی سفید است.

این جفت که با نام‌های میرا A (غول سرخ) و میرا B (کوتوله ی سفید) نیز شناخته می‌شوند، باهم در صورت فلکی قیطّس(Cetus) به فاصله‌ی 350 سال نوری از زمین در حرکتند.
ابزار اکتشافی تکامل کهکشانی همچنین یک قوس از گاز داغ را در جلوی ستاره و دو پیچ و خم از جریان مواد ستاره که به طرف بیرون پرتاب می‌شود در پشت و جلوی ستاره کشف کرده است. اخترشناسان حدس می زنند که قوس گاز داغ که از جلوی ستاره بیرون می‌آید، دیگر گازهای پرتاب‌شده از ستاره را نیز گرم می‌کند که باعث تابش فلورسانس در نور فرابنفش می‌شود. این مواد درخشنده سپس پیرامون ستاره چرخ می‌زنند و یک ردِ آشفته و دنباله مانند ایجاد می‌کنند، همانند قایقی که با سرعت در آب حرکت می‌کند و رد متلاطمی بر جای می‌گذارد و یا قطاری که هنگام حرکت ستونی از دود ایجاد می‌کند.

این پدیده فقط در نور فرابنفش قابل رویت است و سایر تلسکوپ‌ها و ابزارها قادر به رصد آن نیستند.

منبع: سایت ناسا