کشتار ۶۷؛ سیاه‌ترین پرونده‌ی جمهوری اسلامی

پانته‌آ بهرامی

پرونده‌ی باز و ۲۲ ساله‌ی کشتار ۶۷، یکی ازتاریک‌ترین زوایای دوران حکومت جمهوری اسلامی است که تا سال‌ها سکوتی سیاه و مرگبار روی آن کشیده شده بود.

دو تن از سخنران‌های این برنامه از بازماندگان کشتار ۶۷ بودند: منیره برادران و ایرج مصداقی. سخنران بعدی رویا برومند یکی از بنیانگذاران بنیاد عبدالرحمان برومند بود.

رویا برومند روی یکی از نکات اساسی این پروژه کشتار دست می‌گذارد و آن بی‌توجهی به قربانیان فارغ از تعلقات سیاسی و سازمانی، به‌عنوان انسان است؛ انسان‌هایی که دارای آمال و آرزوهای بشری هستند.

ایرج مصداقی

او ادامه می‌دهد: «به نظر من یک جنبه‌ی خیلی مهم فراموش شده و آن کسانی است که زنده مانده‌اند. آن قسمت فاجعه آنانی هستند که یا در زندان بودند و آن کابوس را تجربه کرده‌اند و یا خانواده‌ی فرد زندانی بوده‌اند و در بیرون از زندان عزیزان‌شان را از دست داده‌اند. برای هر دو گروه، زندگی بسیار دردناک، پر از غصه و گرفتاری بوده است. ما به‌عنوان افرادی که در امنیت و در خارج از کشور زندگی می‌کنیم، باید لااقل شرایط آنها را بفهمیم. برخی از نکات ظریفی که به فهم این کشتار کمک می‌کنند هنوز بر ما روشن نیستند. مثلا اینکه آیا مخالفت با سازمان مجاهدین سیاسی است و یا مذهبی؟ آیا این کشتار برنامه‌ریزی شده بوده یا نه؟ آیا مجاهدین بهانه‌ای دست آنها دادند، یا اینکه حاکمیت به هر حال دست به این جنایت می‌زد؟

در مورد کسانی که کشته شده‌اند فقط ما می‌دانیم طرفدار مجاهدین، فداییان، پیکار و یا حزب توده بوده‌اند ولی توجه نمی‌کنیم که خود این افراد خارج از گرایش‌های سیاسی چه کسانی بوده‌اند و در چه موقعیتی بازداشت شده‌اند؟ برخی از آنها در سنین بسیار کم دستگیر شدند؛ در سنین ۱۶، ۱۷ سالگی. در موقعیت خیلی عادی برای هر نوجوانی در این سن و سال پیش می‌آید که با دیدن یک بی‌عدالتی به خیابان بیاید و اعتراض کند.

همانگونه که سال گذشته، در خیابان‌های تهران شاهد آن بودیم. نوجوانان و جوانان ۶۷ اما بهای بسیار گرانی را برای ابراز نارضایتی‌شان پرداختند. ما یادمان می‌رود که این افراد چه کسانی بودند. برای جامعه‌ی بین‌الملل شاید فقط چند سازمان و حزب سیاسی در پیوند با این افراد جلوی چشم بیاید ولی برای ما به‌عنوان یک ایرانی باید این پدیده بسیار پیچیده‌تر باشد.»

گزارش قاضی جفری رابرتسون

ایرج مصداقی، پژوهشگر حدود یک دهه از عمر خود را در زندان‌های جمهوری اسلامی سپری کرده است. او اولین کسی بود که در مورد راهروهای مرگ اوین در مرداد ماه ۶۷ نوشت.

او پس از گذشت بیست و اندی سال بر این باور است که هنوز مستند کردن اعدام‌های دسته جمعی مرداد و شهریور ۶۷ به‌طور مستقل انجام نشده است.

قاضی جفری رابرتسون

او می‌افزاید: «ما به‌طور مستند کم کارکرده‌ایم. اکثر کارهایی که در مورد ۶۷ مطرح شده خاطراتی هستند که اینجا و آنجا نوشته شده‌اند. این خاطرات گاه می‌توانند با عدم دقت همراه باشند. افراد بعد از سال‌ها و گاهی دهه‌ها به گذشته برمی‌گردند و این می‌تواند با اشتباهاتی همراه باشد. ما می‌توانیم با کنار گذاشتن این خاطرات و فارغ از منافع شخصی و سیاسی به پیدا کردن حقیقت کمک کنیم. بنابراین آن‌چه وظیفه‌ی ماست برای افشای یکی از بزرگ‌ترین جنایت‌ها علیه بشریت آن است که در همه‌ی زمینه‌هایی که برای‌مان امکان‌پذیر است کار کنیم.»

بر اساس پژوهش قاضی جفری رابرتسون، حتی زمامدارانی که از این جنایت حمایت کرده‌اند باید دادگاهی شوند. در مورد خانواده‌های جان‌باختگان نیز مطرح می‌کند که آنان نیز مورد نقض حقوق بشر قرار گرفته‌اند. او هم‌چنین اشاره به کم‌کاری گزارشگر ویژه‌ی سازمان ملل در آن دوران می‌کند. بنابراین در کدام بخش‌ها هنوز کمبود وجود دارد؟

مصداقی: آن‌چه جفری رابرتسون انجام داده اتفاقاً چیزی جدیدی نیست. او قدم در آغاز یک راه طولانی گذاشته است و کار او یک اهمیت اساسی دارد. پیش از این بازماندگان و یا قربانیان مطالبی را مطرح می‌کردند که می‌توانست با حب و بغض همراه باشد و یا اتهاماتی را علیه رژیم مطرح کنند ولی کار جفری رابرتسون از این زاویه مهم است که اولاً او فردی مستقل است. دوماً حقوقدان و قاضی است و یکی از افراد برجسته در سطح بین‌الملی است.

او در دادگاه سیرالئون بوده و یکی از قضات سازمان ملل است. بنابراین حرفی را که قبلاً زده شده امروز کسی مطرح می‌کند که یک قاضی در سطح بین‌المللی است. او تحقیقاتی را که کرده است مطرح می‌کند و دست روی نکات درستی می‌گذارد؛ هم مسئولیت‌های رژیم را مطرح می‌کند و هم عواملی که در این جنایت دست داشتند، کسانی که از آن پشتیبانی کردند، کسانی که بعدها این زمینه‌ها را ایجاد کردند و یا کسانی که در پرده‌پوشی این جنایت در داخل شرکت کردند را مطرح می‌کند.

بعد روی مسئله‌ی مهمی که تاکید می‌کند موضوع جامعه‌ی بین‌المللی و به‌ویژه سازمان ملل و نهادهای حقوق بشر از گزارشگران ویژه تا گزارشگران موضوعی مثل گزارشگران مربوط به شکنجه، گروه کار مفقودین اجباری و گزارشگر اعدام‌های شتاب‌زده و خودسرانه است که در عمل هیچ‌کدام به وظایف خود در پیوند با اعدام‌های دسته جمعی سال ۶۷ عمل نکردند. به‌خاطر منافع سیاسی و نزدیکی به نظام جمهوری اسلامی در عمل چشم بر این جنایات بستند. این هم از نکات بسیار مهمی است که قاضی جفری رابرتسون روی آن تاکید می‌کند و نمونه‌هایی از آن موارد می‌آورد.

رویا برومند

تردیدی نیست تا زمانی که جمهوری اسلامی در قدرت سیاسی باقی است، نمی‌توانیم به همه‌ی جوانب و اسناد و مدارک پی ببریم و نمی‌توانیم آنها را مجبور کنیم که این اسناد را در اختیار نهادهای بین‌المللی بگذارند، ولی این مسئله باعث نمی‌شود که ما به حق‌خواهی در سطح بین‌المللی دست نزنیم و به این بهانه نهادهای بین‌المللی به وظایف خود عمل نکنند. بسیاری از دادگاه‌ها پس ازدوران گذار تشکیل شده‌اند؛ چه در یوگسلاوی، سیرالئون و یا برمه، چه دادگاه‌های محلی، بین‌المللی و یا دادگاه‌های ترکیبی. برای هر کاری می‌توان یک نقطه‌ی شروع داشت.

مثلاً کیفرخواستی برای عمرالبشیر صادر شده است اما او هنوز در قدرت است. به‌عنوان جنایت علیه بشریت ما می‌توانیم این موضوع را دنبال کنیم و خواهان آن شویم که مقامات جمهوری اسلامی از گریز از کیفر و یا مصونیت از پی‌گیری حقوقی برخوردار نباشند و ما بتوانیم آنها و کسانی را که در این جنایت شرکت داشته‌اند به پای میز محاکمه بکشانیم.

نسل‌کشی

قاضی جفری رابرتسون، گزارشی را با همکاری بنیاد برومند منتشر کرده است که علاوه بر اینکه برای اولین‌بار است تحقیقی از سوی یک منبع مستقل، حرفه‌ای و با نکاتی جدید درباره‌ی اعدام‌های دهه ۶۰ منتشر می‌شود، این کشتار را به‌عنوان نسل کشی مطرح کرده است. به این ترتیب می‌توان عاملان و آمران آن را تحت عنوان جنایت علیه بشریت محاکمه کرد. این نکته‌ای است که هنوز اجماعی از سوی حقوقدانان در مورد آن وجود ندارد.

از رویا برومند می‌پرسم: آیا بنیاد برومند آمادگی شرکت در دادگاهی را دارد که خواستار محاکمه‌ی زمامداران جمهوری اسلامی است؟ چراکه نمی‌توان دولت‌ها را محاکمه کرد و باید افراد در این میان محاکمه شوند.

رویا برومند: در این گزارش برای اولین بار کشتار ۶۷ از سوی یک حقوقدان معتبر، به‌عنوان نسل‌کشی مطرح شده است. نسل‌کشی است به‌خاطر اینکه عدم اعتقاد به خدا دلیل مرگ بسیاری از اعضای گروه‌های چپ و کمونیستی بوده است. سئوالاتی که در دادگاه‌های چند دقیقه‌ای از آنها شده در مورد اعتقاد و یا عدم اعتقاد به مذهب و اینکه خانواده‌ها به خدا معتقد بوده‌اند یا نه، نشان می‌دهد این افراد به‌خاطر ارتداد و اینکه جواب‌شان مورد پسند هیئت مرگ نبوده اعدام شده‌اند.

نکته‌ی مهم این است که از نظر بین المللی، جنایت علیه بشریت اجبار به رسیدگی و نسل‌کشی، اجبار بیشتری برای رسیدگی دارد. کاری که بنیاد برای کارزار و افرادی که کشته شده‌اند و خانواده‌های‌شان کرده این است که یک حقوقدان معتبر، تحقیق و تجزیه تحلیل معتبری انجام داده و در اختیار کسانی که به دنبال عدالت هستند گذاشته است. جامعه‌ی بین‌الملل مجبور است به این گزارش توجه کند. کار بنیاد برومند نیز رفتن به دادگاه نیست بلکه مستند کردن این فجایع است. کار ما مستند کردن نقض حقوق بشر و به ویژه یادبود قربانیان دهه‌ی ۶۰ است.