همبستگی در خارج، گسستگی در داخل؟

پژمان اکبرزاده

روز جهانی آزادی رسانه‌ها امسال با فعالیت‌های تازه از سوی روزنامه‌نگاران ایرانی در خارج همراه بوده است. در پی وضعیت پدید آمده پس از انتخابات در ایران، شرایط کار برای روزنامه‌نگاران ایرانی نیز وارد مرحله دیگری شد؛ تعداد روزنامه‌نگاران دستگیر شده به شدت افزایش یافت؛ بسیاری بیکار شدند و گروهی نیز از بیم زندان و شکنجه به خارج گریختند.

از بین آنها که ایران را به ناچار، ناگهانی ترک کرده‌اند، برخی در کشورهای اروپایی پناهنده شده‌اند و گروهی نیز در شرایطی دشوار در ترکیه، عراق و ... در انتظار پاسخ از نمایندگی‌های سازمان ملل هستند.

به تازگی انجمن روزنامه‌نگاران دانمارک، نشستی با حضور تعدادی از روزنامه‌نگاران ایرانی برگزار کرد. یکی از ایده‌های مطرح شده در نشست، ایجاد انجمنی برای روزنامه‌نگاران ایرانی در خارج است؛ انجمنی زیر پوشش فدراسیون جهانی روزنامه‌نگاران (آی.اف.جی) در بروکسل که بتواند مسایل و مشکلات رو به گسترش روزنامه‌نگاران مهاجر ایرانی را دست‌کم تا حدی پیگیری کند.

در برنامه‌های اخیر «زمانه»، نوشابه امیری، روزنامه‌نگار مقیم پاریس و از اعضای کمیته‌ای که پیگیر این حرکت است جزییاتی درباره روند تشکیل انجمن ارائه کرد. در گفتگویی دیگر با امید حبیبی‌نیا، روزنامه‌نگار مقیم سوییس و دیگر عضو کمیته، از تاثیر ایجاد چنین انجمنی برای روزنامه‌نگاران داخل ایران پرسیدم؛ روزنامه‌نگارانی که با توجه به توقف عملی فعالیت‌های انجمن صنفی روزنامه‌نگاران ایران، به لحاظ صنفی و حقوقی در وضعیت مبهمی به سر می‌برند.

امید حبیبی‌نیا می‌گوید: «به‌دلیل شرایط خاصی که در ایران وجود دارد، بسیاری از انجمن‌های روزنامه‌نگاران در اروپا، نگران وضعیت همکاران خودشان در ایران هستند. بنابراین آن‌ها همه‌ی تلاش و سعی خودشان را می‌کنند تا به‌هر ترتیبی که ممکن است به همکارانشان، چه آن‌هایی که در داخل ایران هستند و چه آن‌هایی که در کشورهای همسایه‌ی ایران هستند و در وضعیت بسیار بدی هم به‌سر می‌برند، کمک کنند. خوشبختانه انجمن روزنامه‌نگاران دانمارک، تلاش مضاعفی کرد و توانست یک گردهمایی‌ برگزار کند؛ گردهمایی‌ای که می‌تواند نقطه‌ی عطفی برای تشکیل انجمن روزنامه‌نگاران ایرانی در خارج از کشور باشد.»

وی می‌افزاید: «به محض این‌که اساس‌نامه‌ی این اتحادیه نوشته شود، به آی‌.اف‌.جی ارائه خواهد شد تا آن را به‌عنوان شبکه‌ی روزنامه‌نگاران ایرانی در خارج از کشور تایید کند. احتمالاً برای نخستین‌بار در تاریخ آی.‌اف‌.جی خواهد بود که یک‌سری از روزنامه‌نگارانی که کشور ندارند یا از کشورشان رانده شده‌اند، گردهم آمده‌اند و انجمنی تشکیل داده‌اند.»

در خارج از ایران، زمانی که روزنامه‌نگاران ایرانی می‌خواهند به به ‌عضویت آی.‌اف‌.جی درآیند، این سازمان نمی‌تواند تصمیم روشنی درباره آنها بگیرد. همان‌طور که از نام سازمان برمی‌آید یک فدراسیون «انجمن»‌های روزنامه‌نگاری است و به‌طور شخصی نمی‌تواند با افراد برخورد کند. در چنین وضعیتی، تکلیف اعضای «انجمن صنفی روزنامه‌نگاران ایران» - که فعالیت‌هایش عملاً متوقف شده - چیست؟

امید حبیبی‌نیا می‌گوید: «هر روزنامه‌نگاری که عضو آن انجمن باشد و از کشور خارج شود، طبعاً عضو «انجمن روزنامه‌نگاران ایرانی مقیم خارج» نیز خواهد شد. در نتیجه آی‌اف‌جی می‌تواند به‌عنوان عضو خود، پیشیبانی بیشتری از آن روزنامه‌نگار انجام دهد.»

این روزنامه‌نگار ایرانی می‌افزاید: «روزنامه‌نگاران داخل کشور هم از وجود چنین انجمنی بهره‌مند خواهد شد. ولی دو مشکل در ایران وجود دارد. یکی این‌که «انجمن صنفی روزنامه‌نگاران» فعالیت‌هایش به حالت تعلیق درآمده است. مشکل دوم این‌که فعالیت‌های انجمن صنفی روزنامه‌نگاران در داخل کشور بیش از آن که صنفی باشد به‌مقدار زیادی حزبی بوده است. اگر انجمنی مستقل از جناح‌بندی‌های سیاسی در خارج از کشور شکل بگیرد می‌تواند تاثیر زیادی روی آن شیوه کار روزنامه‌نگاری بگذارد. این کار اصولاً با سبک کار تبلیغاتی حزبی در داخل ایران متفاوت است.»

در حال حاضر اما علیرغم همه تلاش‌ها، چشم‌انداز مشخصی برای آن دسته از روزنامه‌نگاران ایرانی که در داخل ایران هستند و پیش‌تر عضو انجمن صنفی روزنامه‌نگاران ایرانی نبوده‌اند دیده نمی‌شود.

امید حبیبی‌نیا می‌گوید: «متاسفانه در حال حاضر نمی‌‌شود از این ‌بابت فکری کرد. مگر این‌که خود این روزنامه‌نگاران بتوانند انجمنی در داخل کشور تاسیس کنند. مطمئناً دولت جمهوری اسلامی زیر بار چنین انجمنی نخواهد رفت ولی به‌هرحال وجود چنین انجمنی می‌تواند به ‌ساماندهی کار‌های روزنامه‌نگاران در داخل ایران کمک کند.»