| رادیو زمانه > خارج از سیاست > میراث فرهنگی > از دولتی‌کردن چهارشنبه‌سوری تا تحریم مذهبی آن | ||
از دولتی‌کردن چهارشنبه‌سوری تا تحریم مذهبی آن
سراج‌الدین میردامادیseraj.mirdamadi@radiozamaneh.comدر آستانه مراسم ملی و کهن ایرانی چهارشنبه‌سوری انتشار پاسخ آیت‌الله خامنه‌ای به استفتایی در این زمینه حرف و حدیث‌های زیادی را در محافل سیاسی و دینی داخل و خارج از ایران برانگیخت. رهبر جمهوری اسلامی این بار ترجیح داد در قامت یک مرجع تقلید دینی این سنت کهن را فاقد مبنای شرعی و مستلزم ضرر و فساد زیاد دانسته که به اعتقاد ایشان مناسب است از آن اجتناب شود. به همین منظور ابتدا از محمد جواد اکبرین دین‌پژوه مقیم پاریس پرسیدم؛
آیا عملی که مبنای شرعی ندارد لزوما خلاف شرع هم محسوب می‌شود یا نه ؟ و اساسا ملاک و معیار شرعی و غیر شرعی بودن مراسم و سنن ملی مثل چهارشنبه‌سوری چیست؟ واقعیت این است که پای دین را به حوزه‌ای که اساسا دین در آن نه دخالتی دارد و نه توقعی از او می‌رود که دخالتی بنماید نه تنها خدمتی به دین نیست بل‌که ضرری را در درازمدت به دین می‌زند که چه بسا قابل جبران نباشد. پاسخ آیت‌الله خامنه‌ای در خصوص چهارشنبه‌سوری از این قسم است. اینکه چهارشنبه‌سوری مبنای دینی ندارد هیچ دلیل نمی‌شود که در ادامه آن بیاورید که مناسب است از آن اجتناب شود مگر هر چیزی که مبنای دینی و شرعی ندارد ما از آن اجتناب می‌کنیم؟
کافی است مبنای عاطفی با یک ملت، مبنای عقلانی داشته باشد و اساسا کارکردها دیگری غیر از حوزه و قلمروی دین داشته باشد. از سوی دیگر اینکه مبنای دینی ندارد ملازم این نیست که خلاف شرع است بل‌که از چنین ادبیاتی استفاده کردن و این مقدمه را آوردن و سپس گفتن که مناسب است اجتناب شود من فکر می‌کنم که با توجه به موقعیت کنونی و با عنایت به حساسیت‌های کنونی بیشتر یک کارکرد سیاسی دارد و فقط یک لباس شرعی پوشیده است. حتی اگر با همان نگاه فقهی و درون‌دینی بخواهیم به این مسئله بپردازیم یعنی در قامت یک کارشناس مسائل فقهی و شرعی بخواهید به مقوله چهارشنبه‌سوری نگاه بکنید چه وجهی از چهارشنبه‌سوری می‌تواند در نزد نگاه فقهی خلاف شرع محسوب بشود؟ هیچ بخشی از چهارشنبه‌سوری حتی اگر به این نتیجه برسیم که این خرافه است باز تعارضی با دین ندارد. مگر هر خرافه‌ای معارض دین است؟ دین یک قلمروی مشخصی دارد و در آن قلمروی مشخص آن مسائلی که خلاف مسلمات دینی باشد میگویند باید از آن اجتناب کرد یک فقیه موظف است در حوزه‌ای اظهار نظر بکند که آن حوزه خلاف مسلمات دینی و یا مطابق مسلمات دینی است و از دلش واجب یا حرام یا مستحب یا مکروه و یا مباح را در بیاورد. اما چهارشنبه‌سوری در حوزه‌ای است که من واقعا نمی‌دانم از کدام بخش این سنت قدیمی ایرانی می‌شود استخراج کرد خلاف شرع است. اینکه مبنای دینی ندارد خوب این معلوم است که مبنای دینی ندارد نه در اسلام چهارشنبه‌سوری آمده و نه در چهارشنبه‌سوری چیزی از اسلام گفته شده است. دو حوزه متفاوت و تعارضی هم با یک‌دیگر ندارد. حوزه اباحه است و مردم در حوزه اباحه هر آنچه که متناسب با سنت‌ها و عواطف خودشان است می‌توانند داشته باشند و اسلام هم هیچ مشکلی با این موضوع ندارد منتها اینکه فقها وارد چنین حوزه‌هایی می‌شوند و از اینها فراتر فقیه وارد مصداق می‌شود و این خودش داستانی است. فقیه موظف است بگوید بر اساس حکم شرعی، حکم کلی بدهد و نه اینکه وارد مصادیق بشود مبنای شرعی ندارد اما وارد مصداقی مثل چهارشنبه‌سوری می‌شوند و میگویند باید از آن اجتناب شود من وجه شرعی این ماجرا را اصلا نمی‌فهمم. در ادامه به سراغ دکتر حسن فرشتیان حقوق‌دان و کارشناس مسائل اسلامی رفتم و از ایشان پرسیدم؛ در فقه شیعه در خصوص سنن و رسوم ملی، ملاک و معیار برای مبنای شرعی داشتن چیست؟ در فقه شیعه سنت‌ها فی نفسه حکم خاصی ندارند یعنی سنت‌ها می‌توانند بعدا به واجب و یا یکی از احکام پنجگانه یا حرام یا مباح تبدیل شوند بسته به نوع سنت‌ها دارد. حضرت علی علیه‌السلام هنگامی‌که والی را به یک استانی می‌فرستند به ایشان توصیه میکنند به آن فرد که سنت‌های بومی آن مردم را رعایت کنید مگر اینکه این سنت‌ها ناقض امر دیگری باشد یعنی به دلیل ثانوی مگر اینکه باطل شود.
حضرت در نامه‌ای که به مالک اشتر می‌نویسند وقتی که مالک را به فرمانداری منصوب میکنند توصیه می‌فرمایند؛ سنت‌های نیکی که قبل از تو در بین مردم بوده است و سران آن مردم آن‌ها را رعایت می‌کرده‌اند آن سنت‌ها را نشکن و آن سنت‌ها را حرمت بگذار. در برابر سنت‌های پسندیده گاهی سنت‌هایی بوده است که با برخی از اصول عقلی و اخلاقی تعارض داشته است که در این صورت رهبران دینی با این سنت‌ها به دلیل تعارض آن سنت‌ها با مسئله دیگری برخورد کرده‌اند. به عنوان نمونه ما می‌بینیم که امام علی علیه‌السلام وقتی در مسیر شهر شام به شهر انبار می‌رسند و دهقان‌های آن شهر پیاده به استقبال حضرت می‌آیند و مرکب ایشان را می‌گیرند و پیاده جلوی و عقب مرکب ایشان می‌دوند و حضرت سواره بوده است و به نوعی به احترام ایشان می‌پردازند حضرت سئوال میکنند این چه کاری است که شما انجام می‌دهید و آن‌ها جواب می‌دهند این سنت ما است این روش ما است که به این وسیله ما از امرا و حاکمان خودمان تکریم می‌کنیم و آن‌ها را مورد احترام قرار می‌دهیم. و آن‌جا بود که امام علی با این سنت مخالفت میکنند و میگویند درست است این سنت شما است اما در این سنت نکات منفی وجود دارد و به آن دلیل با این سنت مبارزه می‌شود و حضرت می‌فرمایند؛ این کار فایده‌ای ندارد و از این عمل نه حاکمان شما نفع می‌برند و نه اینکه شما نفع می‌برید. با این اوصاف حضرت با یک سنت جاافتاده در آن شهر مخالفت میکنند و دلیل را هم توضیح می‌دهند. اگر با سنتی مخالفت شده است دلیل هم برای مردم بیان شده است. آیا در همین سنت چهارشنبه‌سوری نکته‌ای در خصوص غیر شرعی بودن و بروز ضرر و فساد در آن هست که از یک نگاه فقهی و حقوق اسلامی بشود آن را نهی کرد؟ در مورد چهارشنبه‌سوری و در ادامه آن عید نوروز یک نکات مثبتی وجود دارد که اسلام اینها را تأیید می‌کنید و به عنوان نمونه در مورد نوروز صله رحم و دید و بازدیدها مورد تأکید اسلام قرار گرفته است و به نحوی ادعیه‌ای هم برای آن گفته شده است. اما نکته‌ای که برای چهارشنبه‌سوری هم شاید بیشتر مورد نگرانی عالمان دینی بوده این است که مبادا این سنت نوعی نگاه آتش‌پرستی و یا نوعی نگاه دینی قبل از اسلام یعنی زرتشتیت داشته باشد به این دلیل نگرانی همیشه بین مسلمانان و علمای دینی وجود داشته است.
یعنی اگر این حرکت چهارشنبه‌سوری شائبه‌ای از رفتارهای دینی غیر اسلامی و به‌طور مثال زرتشتی داشته باشد این حرکت به آن دلیل منع شده است. یعنی منع چهارشنبه‌سوری به دلیل مشابهت آن با رفتارهای زرتشتی‌گری است. ولی اگر روزی به آن مرحله برسیم که دیگر این حرکت جنبه زرتشتی‌گری و آتش‌پرستی نداشته باشد خوب حکم آن فرق خواهد کرد هم‌چنان‌که ما می‌بینیم در برخی از احکام به عنوان نمونه شطرنج تا زمانی‌که آلت و وسیله قمار است یک حکمی دارد و بعد از آن‌که سال‌ها از جنبه قمار بودن در می‌آید حکم دیگری بر آن بار می‌شود. بی‌شک نگرانی و دغدغه رهبر جمهوری اسلامی ناظر به استفاده سیاسی جنبش اعتراضی در داخل ایران از این مراسم کهن ایرانی است که در غیر این‌صورت در زمان تصدی شهرداری تهران از سوی محمود احمدی‌نژاد رئیس جمهور به‌شدت مورد تأیید رهبری، امکاناتی برای برپایی گسترده این جشن برای شهروندان تهرانی فراهم گردید و رهبری سخنی از ضرر و فساد زیاد این مراسم به میان نیاوردند.  |
||
نظرهای خوانندگان
تا انجایی که من می دانم اقای خمینی هم میانه خوبی با چهارشنبه سوری و ایام نورز نداشتند.لذا بیانات اقای خامنه ای قبل از مراسم صرفا به خاطر این بود که دوستان کج فکر ایرانی مراسم چهار شنبه سوری را جهت اقدامات تخریبی و سیاسی گروهی مورد سوء استفاده قرار داده و پیامهای خشنی هم توسط اجانب به نوکران داده شده بود.
-- mansour piry khanghah ، Mar 17, 2010 در ساعت 07:06 PMبه نظر من اگر اقای خامنه ای تحت تاثیر پیامهای خشن قرار نمی گرفت،ممعنا چنین طالبی را نمی گفت.
چند تذکر هم برای مخالفین دولت لازم است؛
١- سیاسی کردن مراسم ایرانی و مصادره ان به نفع هیچ کس و گروهی نیست و با این کار فقط به حذف این مراسم کمک می شود.
٢ - مراسم برای شادی و هم بستگی است،لذا باید قوائد و اشکال برگزاری جشن هم مورد توجه جدی قرار گیرد.یعنی برپایی اتش و پریدن از روی ان و لذت بردن از مراسم
٣ - جلوگیری از اعمال خرابکارانه و یا ازار دهنده از قبیل اتش زدن اموال عمومی و یا منفجر کردن مواد محترقه با صدای وحشت زا
دو سال پیش در شب چهارشنه سوری در ایران بودم و پس از بر پایی اتش و جشن،قبل از خواب در ساعت یک بامداد،صدای انفجار یک ترقه و یا کپسول اسپری گازی چنان مرا به وحشت انداخت که گمان کردم بمبی ترکیده است.ضمنا به خاطر قوت انفجار خانه دوطبقه عموم نیز لرزید.خب ایا می توان تحمل چنین کارهایی را کرد؟ایا این کار ربطی به جشن و شادی دارد؟
زیبایی جشن ان شب فقط به خاطر عمل احمقانه افراد کمی از جامعه تبدیل به یک خاطره بد شده است که پس از دو سال هنوز از یادم نرفته است.لذا از دوستان مساحبه شونده و نظر دهنده خواهش می کنم شما هم تحت تاثیر شرایط سیاسی قرار نگیرید و با بیانات عجولانه خود،باعث سیاسی کردن مراسم چهار شنبه سوری نشوید.سپاسگزارم
به چه چیزی نظر بدیم اینها ما را هنوز به نگاه سی سال پیش نگاه میکنند و هر چیز که به نفع خودشان نیست یک وصله دینی به ان میچسبانند و میگویند حرام است
-- avi sharon ، Mar 17, 2010 در ساعت 07:06 PM