«توهم خیانت» دکترین شکست‌خورده سکولارها

هدایت شناسایی

۱. ونداد زمانی و من

بعد از صدور بیانیه ۱۷ توسط میرحسین موسوی، مقاله‌ای را با عنوان «تنگناهای میرحسین موسوی» نوشتم که در آن مقاله به نقد از آراء و اندیشه میرحسین موسوی که به گمان من، بیانیه‌اش از حد و اندازه «مطالبات حداقلی» مردم نیز پایین‌تر بود و نمی‌توانست خواست‌های واقعی مردم را برآورده سازد، پرداختم.

در واقع من گمان می‌کردم که سران جنبش سبز با صدور چنین بیانیه‌هایی در صدد آنند به جنبشی که خود نقش تعیین‌کننده‌ای در ایجاد آن داشتند ضربه وارد سازند و باعث اضمحلال آن شوند.

به همین جهت بود در پایان آن مقاله نوشتم:

۱- «جنبش سبز اکنون خود باید تصمیم بگیرد که زمان فرجام‌اش فرا رسیده و یا می‌خواهد «انقلابی» متفاوت با انقلاب رهبر پیشین خود موسوی را تجربه کند.

مسلما از این به بعد، کار بر او بسیار مشکل‌تر خواهد شد و سختی‌ها و مصائب‌اش دو چندان.

دیگر معترضین را معترض به نتایج انتخابات نمی‌نامند بل آن‌ها را اشخاصی می‌دانند که در صدد لرزاندن تاریخ برآمده‌اند. تاریخی را که به‌ قول اکبر گنجی چیزی نبوده جز استبداد، استبداد و استبداد».

ونداد زمانی در یاداشتی که در پای مقاله نوشت گفت «نگاه شما به شکل انتزاعی می‌تواند مبانی منطقی داشته باشد ولی وقتی منافع اصلی تمام ایرانیان (و نه فقط جنبش سبز طبقه متوسط) را و سطح شعور و خواسته‌های‌شان و فرهنگ اعتقادی‌شان را در نظر بگیریم، نظرات شما در دنباله همان چپ‌روی کودکانه‌ای است که مثل همیشه قادر به تحلیل مشخص از شرایط مشخص نیست».

گذر ایام و ادامه مبارزه نشان داد بخشی از آن‌چه را که می‌پنداشتم «نادرست» بود؛ و ناشی از توهماتی که در ذهن من شکل گرفته بود و تلاش می‌کردم آن را برپایه و اصول منطقی استوار کنم.

۲. تاکتیک اسب تروا و توهم خیانت

از بعد از ۲۲ بهمن دو تحلیل مختلف در خصوص حادثه مذکور در جبهه «سکولارها» به‌وجود آمده است.

تحلیل اول معتقد است که تاکتیک اسب تروا به دلیل شرایط و اوضاع و احوال کشور، عدم ارتباط مستقیم واعظان طرح با مبارزین داخل کشور، وجود جنبش سبز علوی، کنترل ‌شدید میدان آزادی توسط مامورین دولتی، عدم توجیه منطقی و سیاسی برای طرح و در نهایت از بین رفتن اصل «هویت مستقل» جنبش سبز از طرفداران دولت، تاکتیک اشتباهی بود که باید از آن پرهیز کرد.

در واقع نگاهی که این گروه به جنبش سبز دارند مبین آن است که جنبش در یک «روند» و «مسیر» تحول‌خواهی برای رسیدن به یک‌سری مطالبات، حال این مطالبات می‌تواند اصلاح‌طلبانه باشد و یا غیر آن، گام برمی‌دارد.

پس با آگاهی به این روند و جهت، براین عقیده‌اند که نباید اولا انتظاراتی بیهوده در کوتاه‌مدت از جنبش داشت و باعث شد جنبش از مسیر عقلایی خود خارج گردد.

ثانیا عناصر و عوامل دیگر که در کسب موفقیت یک جنبش اجتماعی نقش تعیین‌کننده‌ای را بازی می‌کنند، نیز باید در نظر گرفت، مثل گسترش حوزه جغرافیایی و عدم تمرکز مبارزه در چند کلان شهر، انسجام و سازماندهی تشکیلاتی جنبش، عوامل اقتصادی، فشارهای بین‌المللی بر حکومت و امثال این‌ها.

در مقابل گروهی دیگر² از نیروهای سکولار اعتقاد براین دارند که تاکتیک اسب تروا، صرفا یک تاکتیک نبود بل‌که ناشی از یک برنامه‌ریزی «خائنانه» از پیش طراحی شده توسط سران حکومت و رهبران جنبش سبز برای فروکاستن تحرکات مبارزین و کنترل‌کنندگی آن‌ها صورت گرفته است.

پس بر این اساس آن‌ها تمام طیف اصلاح‌طلبان را «هم‌دست» دولت می‌دانند و براین عقیده‌اند که امید داشتن به اصلاح‌طلبان جز گم‌راهی برای جنبش سبز چیزی به هم‌راه ندارد.

۳. ایرادات و انتقادات به سکولارهای رادیکال

اولین انتقادی که به این جریان افراطی وارد است این است که «واقعیت‌گریزند» و توانایی تحلیل مسائل کشور را به‌صورتی همه‌جانبه و گسترده ندارند، برای این‌که، اولا آن‌چه در ۲۲ بهمن اتفاق افتاد مخالف آراء و عقاید «تصریح و تاکید»شده رهبران جنبش سبز بود که بسیار بر داشتن «هویت مستقل» جنبش تاکید می‌کردند.

پس این گفته تا اندازه زیادی مضحک به‌نظر می‌رسد که بگوییم نوعی «توطئه» برای عدم‌موفقت جنبش در چنین روزی در میان بوده است.

ثانیا آن‌چه به‌عنوان مبارزه سیاسی می‌پندارند بی‌شباهت به بازی کودکان نیست که انتظار دارند در کوتاه‌ترین مدت و به دور از صرف هزینه به موفقت برسند.

در این دیدگاه گفته می‌شود:³ «موسوی و اصلاح‌طلبان نخواستند و نتوانستند از پتانسیل هفته نخست جنبش با وجود تظاهرات سه میلیون نفری مردم در روز ۲۵ خرداد برای مبارزه عملی علیه دولت (و نه حتی حکومت) استفاده کنند و فرصت‌ها را یکی پس از دیگری از دست دادند».

سوالی که مطرح می‌شود این است که اصلاح‌طلبان باید چه کاری را انجام می‌دادند که ندادند، اگر منظور تغییر و دگرگونی بوده است، که در تاریخ مبارزات سیاسی نمی‌توان مثالی را پیدا کرد که جنبشی اجتماعی توانسته باشد در کوتاه‌مدت به نتیجه مطلوب رسد.

حال در مورد ایران این مسئله قابل تامل‌تر است، چراکه اگر به تاریخ سیاسی ایران بعد از انقلاب نگاهی واقع‌بینانه اندازیم، درخواهیم یافت رژیم اسلامی تا پیش از انتخابات هم‌واره در ثبات نسبی قرار داشته است و جز یک‌سری مشکلاتی که با جامعه بین‌الملل داشته، هم‌واره توانایی این را داشت که اوضاع داخلی کشور را کنترل کند.

پس بنابراین بی‌راه است که فکر کنیم جنبش حتی اگر دارای رهبرانی رادیکال نیز بود می‌توانست کار خاصی را در کوتاه‌مدت انجام دهد.

اتفاقا وجود شخصیت متعادل و آرام میرحسین موسوی به گمان من بیش‌ترین نقش را در تداوم و گستردگی جنبش داشته است که اگر غیر از این می‌بود و کار به دست رادیکال‌ها چه از نوع اصلاح‌طلب و چه از نوع سکولار می‌افتاد تاکنون دیگر چیزی از جنبش سبز باقی نمی‌ماند.

چراکه این گروه‌ها با یک پیروزی مقطعی آن‌چنان شاد می‌گردند که گویی به تمام خواست‌های خود رسیده‌اند و از طرف دیگر با یک شکست نیز، جنبش را پایان یافته می‌پندارند.

دومین انتقادی که بر آن‌ها وارد است این‌که آن‌ها بسیار «غیرمسئولانه» و «احساساتی» با مسایل روبه‌رو می‌شوند به‌گونه‌ای که به قول شکوه میرزادگی⁴ جریان سکولار در این هشت ماه تنها می‌خواسته هم به میخ بزند و هم به نعل.

آن‌ها گاهی در کسوت مدیحه‌سرایان درمی‌آیند و به تکریم و ستایش چاپلوسانه جریان اصلاح‌طلب می‌پردازند، و گاهی نیز چنان دچار تنفر و بی‌زاری از آن‌ها می‌گردند که میان این جریان با جریان اصول‌گرایان تندرو رژیم و اعتقاد به برخوردی شدید و خارج از رحم و مشقت با جریان اصلاح‌طلب ندارند.

در واقع وضعیت گاه به‌گونه‌ای می‌شود که در دیدگان ناظر خارجی تو گویی ملت ستمدیده در حال مبارزه با رژیم تا دندان مسلح در متن جریان است، اما سکولارها و اصلاح‌طلبان در حاشیه در حال جنگ و نبردی خونین برای حذف یکدیگر برای اثبات دکترین خود.

حال شاید سوال این باشد که آیا حذف اصلاح‌طلبان به سود جریان سکولار است یا اصول‌گرایان تندرو نظام؟

ادعای من در این‌جا این است که هرگونه تلاش برای حذف یا تضعیف جریان اصلاح‌طلب در دراز مدت بیش‌تر به سود جریان اصول‌گرایان تندرو خواهد بود تا سکولارها.

چرا که اولا: محمدرضا نیکفر در دو مقاله ارزش‌مند «چرا رژیم اسلامی را باید جدی گرفت» و «الاهیات شکنجه» از مسائلی که در بطن همگی آن‌ها نوعی خشونت بی‌حد و مرز نسبت به مخالفین نظام نهفته است سخن می‌راند، پس براین اساس با وجود خشونت محض در سیستم قضایی رژیم، کار حکیمانه آن است که مخالفین رژیم در کنار اصلاح‌طلبان حتی در صورت باور نداشتن به دکترین آن‌ها حضور داشته باشند.

با این اوصاف حذف و تضعیف جریان اصلاح‌طلب همان چیزی است که جریان اصول‌گرای تندرو خواهان آن است که بتواند با جداسازی دو جریان سکولار و اصلاح‌طلب در جنبش، در وهله اول کار سکولارها را یک‌سره کند و در وهله دوم اصلاح‌طلبان را به حاشیه برد.

ثانیا وجود اصلاح‌طلبان و تأثیری که به‌واسطه سال‌ها هم‌کاری با رژیم داشته‌اند خود می‌تواند مسبب بیش‌ترین «ریزش نیرو» در ارکان رژیم را فراهم سازد و زمینه را برای اختلافات و کشمکش‌های درونی در رژیم فراهم سازد.

ثالثا اصلاح‌طلبان هم از لحاظ تشکیلاتی، پایگاه اجتماعی و درگیری با مسائل عینی و اجرایی کشور به‌واسطه ارتباط مستقیم و بی‌واسطه که با رخدادها دارند از وضعیت به‌تری از نیروهای سکولار که عموما فاقد ارتباط مستقیم و «مستمر» با مبارزین سیاسی هستند، برخوردارند.

وضعیت گاه به‌گونه‌ای می‌شود که در دیدگان ناظر خارجی تو گویی ملت ستمدیده در حال مبارزه با رژیم تا دندان مسلح در متن جریان است، اما سکولارها و اصلاح‌طلبان در حاشیه در حال جنگ و نبردی خونین برای حذف یکدیگر برای اثبات دکترین خود

۴. مرض سکولارها

این را دیگر نمی‌توان انتقاد نامید، بل‌که آن‌را باید «مرضی» غیرقابل علاج دانست که هرچند یک‌بار جامعه سکولار ما بدان مبتلا می‌گردد.

مسئله‌ای که کم و بیش همه سکولارها بر آن اذعان دارند، وجود تناقضات و ابهامات غیرقابل رفع در تئوری «مردم‌سالاری دینی» است.

دراین ارتباط اندیشمندان بسیاری چه در جبهه سکولارها برای نشان دادن این تعارضات ذاتی در تئوری، چه در جبهه روشن‌فکران دینی برای رفع تناقضات و بازسازی آن به شکل معقولی قلم‌فرسایی شده است. عقیده سکولارها درنهایت بر این پایه استوار است که این تناقضات غیر قابل حل می‌باشند و هرگونه تلاشی برای رفع آن نه‌تنها به رفع موضوع کمکی نخواهد کرد، که خود زمینه را برای ایجاد ابهامات دیگر درتئوری فراهم می‌آورد، از طرف دیگر روشن‌فکران دینی نیز هم‌چنان بر آراء و عقاید خود اصرار دارند.

مسئله‌ای که در این‌جا به نظر می‌رسد این‌که هیچ‌گاه نمی‌توان بین این دو جهان‌بینی توافق و هم‌پیوندی حاکم ساخت.

این عدم‌هم‌راهی را نباید ‌«زشت» و نامعقول دانست، که در نهایت بتواند باعث ضربه‌زدن به جنبش سبز شود، بل‌که «این ناهم‌گامی را باید مبارک دانست» و تلاش کرد که ادامه داشته باشد، چراکه جنبش را «متکثر» و متنوع با آراء و عقاید مختلف می‌سازد، مسئله‌ای که هیچ‌گاه در جنبش‌های اجتماعی ایران وجود نداشته است.

این‌که در زیر یک پرچم عقاید مختلف با جهان‌بینی‌های متفاوت آزادانه و با اراده خویش گردهم آمده باشند. اما مسئله‌ای که در این جا اسف‌بار است که من آن‌را در حد «مرض» می‌دانم، که جریان سکولار با کوچک‌ترین نوسانی در مسیر و روند حرکت جنبش به سرعت موضعی تهاجمی می‌گیرد که «تمامی مشکلات به‌وجودآمده ناشی از تناقضات ذاتی در جریان اصلاح‌طلبی است».

منظور آن است که اگر در حین تظاهرات کودکی که با پدر خویش در مراسم شرکت کرده، حال به دلیل ازدحام جمعیت، بی‌دقتی خویش و یا یورش نیروهای سرکوبگر بر زمین خورد، تحلیل روشنفکر سکولار این خواهد بود که تناقضات ذاتی در تئوری مردم‌سالاری دینی و عدم درک اصول و مبانی به‌حق «سکولاریسم» توسط کودک مهم‌ترین و شاید تنها عامل زمین‌خوردگی کودک به حساب می‌آید.

و تنها راه‌حل این مسئله نیز این خواهد بود که تناقضات موجود را از بین برد و کودک را سکولار ساخت. اما متاسفانه کسی پیدا نمی‌شود که بگوید که اساسا چه ارتباطی بین زمین‌خوردگی کودک و اصلاح‌طلبان و سکولارها می‌تواند وجود داشته باشند.

قسمت تاسف‌بار ماجرا آن‌جاست که نیروهای سکولار با همین شیوه از تجزیه و تحلیل مایل و مشکلات عینی پیش‌ روی جنبش سر باز زده و از مسئولیت‌هایی که بر ذمه آنان است دوری می‌جویند.

به‌ترین نمونه این مسئله را می‌توان در دیدگاه‌های نیروهای سکولار در خصوص حوادث اخیر دید. قریب به ۸ ماه از زایش جنبش سبز می‌گذرد، تجربه این مدت نشان داده که جنبش دچار مشکلات بسیاری هم در زمینه ارتباطی، انسجام و تشکیلات؛ و هم گستردگی حوزه جغرافیایی است که باید در باره آن تحقیق و بررسی جدی صورت گیرد.

سوالات اساسی این است که چرا سکولارها بررسی نمی‌کنند که به چه دلیلی هنوز باید تمام تمرکز مبارزه بر روی چند کلان‌شهر مثل تهران، شیراز و اصفهان باشد، در حالی‌که ما می‌دانیم ایران کشور گسترده و پهناوری است.

در واقع آن‌چه استراتژیست‌های آمریکایی را در خصوص حمله نظامی‌در دوره ریاست جمهوری جورج بوش به ایران ناامید ساخت همین گستردگی و پهناوری آن بود، که میزان موفقت نیروی خارجی را به حداقل می‌رساند، اما حال ما می‌بینیم هیچ‌گونه استراتژی برای فعال‌سازی گروها و اقوام مختلف در اقسا نقاط کشور وجود ندارد و فقط می‌توانیم یک‌دیگر را محکوم به خیانت کنیم.

چنین مسئله‌ای را می‌توان در آن‌چه را که «تاکتیک ساندیس» و «آوردن افراد روستایی به تظاهرات با استفاده از امکانات دولتی» مشاهده کرد.

البته مسلما نمی‌توان چنین پدیده‌هایی را منکر شد، اما نمی‌توان هم سهم آن‌ها را در عدم گستردگی جنبش در حوادث اخیر بسیار بزرگ کرد.

بدون شک برای رسانه‌های غربی که فقط به دنبال کسب خبر هستند و کار دیگری را نیز نباید از آن‌ها انتظار داشت، مسئله ساندیس و نیروهای روستایی می‌تواند برای دوره جذاب باشد، اما این مسئله برای ما ایرانیان که سرنوشتمان، سعادتمان و آینده‌مان با جنبش سبز پیوند خورده نمی‌تواند توجیه منطقی و قابل‌قبولی به شمار آید.

۵. چانه زنی از بالا و فشار از پایین⁴، تئوری شکست‌خورده دوره اصلاحات

مسئله‌ای که هر از چند گاهی سکولارها به آن استناد می‌کنند و از طریق آن تلاش می‌کنند سخن خود را بر کرسی نشانند، استناد به تئوری شکست‌خورده سعید حجاریان در دوران اصلاحات می‌باشد.

حال چگونه اندیشمندان سکولار توانسته‌اند بین وضعیت ایران در دوره اصلاحات و حال‌حاضر ارتباط برقرار کنند خود این از دیگر هنرهای اندیشمندان سکولار کشور است که باید بدان اذعان داشت.

در دوره اصلاحات که اصلاح‌طلبان با استقبال گسترده مردمی روبه‌رو گشتند و حدود ۲۶ میلیون رای و یک مجلس سراسر اصلاح‌طلب و قوه مجریه را در دست داشتند، سعید حجاریان در ادامه تئوری «توسعه سیاسی پیش‌شرط توسعه اقتصادی»، این تئوری را عنوان کرد.

البته منظور از «فشار از پایین» در تئوری او تظاهرات پی‌در‌پی مردم مانند آن‌چه را که ما امروز می‌بینیم نبود. او اعتقاد داشت با نهادسازی‌های اجتماعی و گسترش NGOها در جامعه می‌توان به تقویت جامعه مدنی در کشور کمک کرد، تقویت جامعه مدنی خود باعث بالا رفتن سطح مطالبات مدنی شهروندان در جامعه می‌گردد.

این مطالبات که خود در مجموعه‌ای سازمان‌یافته و در قالب NGO ارائه می‌گردد با چانه‌زنی‌هایی با طبقه حاکم که منظور طبقه رادیکال است محقق می‌شد.

اما این تئوری با مشکلات بی‌شماری روبه‌رو بود. از جمله مشکلات تحقق این تئوری در عدم توجه به قوانین و مقررات کشور بود که اجازه تشکل‌های غیردولتی را به سختی می‌داد.

نهایت این شد که اصلاح‌طلبان یک‌سری مراکز دولتی را ایجاد کردند و کارهایی را انجام دادند که هیچ‌کدام قابل‌توجه و ارزش‌مند نسبت به آن‌چه از ابتدا از این تئوری می‌خواستند دریافت کنند، نبود.

معمولا یکی از ایراداتی که نویسندگان از اصلاح‌طلبان هم‌واره از زمان ظهورشان در عرصه سیاسی کشور می‌گرفتند این بوده که آن‌ها بیش از آن‌که توجهی به قدرت حق مردم تکیه داشته باشند به دنبال زدوبندهای سیاسی برای رسیدن به یک‌سری خواست‌های مدنی هستند.

این ایراد که از جانب سکولارها معمولا مطرح می شد بسیار اندیشمندانه و قابل تامل است، اما آن‌چه امروز باید درنظر گرفت تفاوت «موقعیت سیاسی» اصلاح‌طلبان در سال ۸۸ با اصلاح‌طلبان سال ۷۶ است.

شاید اصلاح‌طلبان سال ۷۶ کم‌تر توجه و امید به قدرت مردم برای رسیدن به مطالبات مدنی را در نظر داشتند، اما در سال ۸۸ اصلاح‌طلبان بعد از انتخابات، بیش از آن‌که مردم بدان‌ها نیاز داشته باشند، آن‌ها به مردم نیاز دارند.

به عبارت دیگر وضعیت اصلاح‌طلبان در داخل کشور به گونه‌ای نیست که توانایی تحت فشار قراردادن طبقه حاکم را با چانه‌زنی و زد و بند داشته باشند.

پس بنابراین این بینش و عقیده سکولارها که می‌پندارند جنبش سبز ادامه همان راه و تئوری سعید حجاریان است بسیار مضحک به نظر می‌رسد.

با ابراز چنین افاضاتی شاید بی‌دلیل نباشد که اهالی داخل کشور هم‌واره ما را به «پرت بودن» محکوم می‌کنند.

۶. عزت ابراهیم‌نژاد :حقیقتی که باید بازشناختش

در مقاله «پری رقاصه و اصلاح‌طلبان» از پاره‌ای از اندیشمندان اصلاح‌طلب درخواستی داشتیم که «انصاف» را روا دارند و در ارائه تاکتیک‌ها و نظرات خویش تاملی بیش‌تر کنند، آن‌چه را که به عنوان تاکتیک اسب تروا ارائه دادند نتیجه‌ای جز خسران و شکست برای جنبش به همراه نداشت.

به همین جهت حکیمانه آن است که در گفتار و نوشتار و ارایه راهکار برای پیش‌برد اهداف جنبش تمام زوایای امر مورد توجه قرار گیرد.

چراکه آگاهیم اشتباه و لغزش ما می‌تواند با ریختن خون بی‌گناهان همراه گردد. در این مقاله نیز از زاویه دیگر باید این درخواست را از نیروهای سکولار به‌حق داشت که ۲۲ بهمن را صرفا یک اشتباه تاکتیکی که می‌تواند در هر مبارزه سیاسی اتفاق افتد قلمداد کنند و از طبل اختلاف و دودستگی در جنبش که خواست همه ما «ایرانیان» بدون شک کامیابی و موفقیت آن می باشد، دوری گزینند.

به همین جهت دوباره سروده «مرحوم عزت ابراهیم‌نژاد» را از شهدای ۱۸ تیر ۸۷ تکرار می‌کنم، اما با دقت و تاملی بیش‌تر آن را برای خویش زمزمه می‌کنم.

ما را به خاطر بیاور
ما را که تازه جوانانی بیست‌ و دو ساله بودیم
شور عشق در سینه داشتیم
و پیش از آن‌که عاشق شویم
سینه بر خاک سوده مردیم

پانوشت:

۱. تنگناهای میرحسین موسوی، هدایت شناسایی، رایو زمانه

۲. اسب تروا و شکست پیاپی دکترین اصلاح‌طلبان، امید حبیبی نیا، سایت رادیو زمانه/ جنگ تصویرها، جدا ارزیابی‌ها، مهرنوش موسوی، سایت سکولاریسم نو/ سلمانی در ۲۲ بهمن، حمیدرضا رحیمی، سکولاریسم نو

۳. اسب تروا و شکست پیاپی اصلاح‌طلبان، امید حبیبی نیا، سایت رادیو زمانه

۴. تاکتیک تغییر و آرمان تغییر، هدایت شناسایی، وبلاگ شخصی (انقلاب سبز)