«اسب تراوا» و شکست پیاپی دکترین اصلاح‌طلبان

امید حبیبی‌نیا

از مدت‌ها پیش، گروهی از اصلاح‌طلبان مقیم خارج به دنبال تاکتیک‌هایی برای برون‌رفت از بن‌بست سیاسی- ایدئولوژیک خود و جمهوری اسلامی در برابر جنبش اعتراضی مردم بوده‌اند.

تازه‌ترین تاکتیک آن‌ها که در راستای مبارزه‌ی آرام، از سوی ابراهیم نبوی (طنز نویس) و با حمایت عطاء‌الله مهاجرانی (وزیر سابق ارشاد اسلامی) و سایت جرس (مستقر در ایالات متحده) مطرح شد «اسب تراوا»¹ نام داشت.

براساس این تاکتیک، مردم باید به‌گونه‌ای که شناسایی نشوند (یعنی مثلا بدون استفاده از رنگ سبز)، خود را به میدان آزادی برسانند و به این ترتیب حضور میلیونی خود را مانند تظاهرات سه میلیون نفری ۲۵خرداد ماه به نمایش بگذارند.

در عمل همان‌گونه که قابل پیش‌بینی بود این طرح به شکست کامل انجامید و مردم (یا به قول واعظان طرح «سبزها») نتوانستند در میدان آزادی حضور بهم رسانند.

از پیش قابل پیش‌بینی بود که این طرح شکست خواهد خورد، در واقع فرصتی طلایی برای ابراز مخالفت قدرتمند میلیون‌ها نفر از مردمی که به تداوم حاکمیت جمهوری اسلامی معترض هستند، از میان رفت.

اما چه شواهد و قراینی وجود داشت که پیش‌بینی این شکست را ممکن می‌ساخت:

۱- میدان آزادی محل اجتماع هواداران حکومت بود و از مدت‌ها قبل برای گردآوردن جمعیتی سازمان یافته که توسط ادارات، بسیج و سپاه و نیز از شهرستانهای مختلف جمع‌آوری شده بودند سازماندهی شده بود و امکان آن‌که مردم بتوانند بدون هیچ سازماندهی خاصی خود را در میان آن‌ها جا بزنند وجود نداشت.

۲- میدان آزادی و اطراف آن با بسیج کم‌سابقه نیروهای امنیتی و نظامی در محاصره قرار گرفته بود، بدیهی است که دولت نمی‌گذاشت به آسانی مهم‌ترین مراسم سالیانه‌اش از کف برود.

۳- اصلاح‌طلبان به ویژه مهاجرانی، قبلا حداقل دو تجربه ناموفق برای پیوستن به جمعیت طرف‌دار دولت داشتند؛ یک‌بار وقتی مهاجرانی از مردم خواست تا به نماز جمعه خامنه‌ای بروند و مخالفت خود را با وی ابراز کنند² و بار دوم هم وقتی بود که همه‌ی اصلاح‌طلبان فراخوان حضور در نماز جمعه رفسنجانی را دادند³. (گویا اصلاح طلبان معتقدند «تا سه نشه بازی نشه!»)

۴- طرح از نظر تاکتیکی فاقد کلیه مشخصات یک طرح پخته سیاسی برای کاربرد در عمل بود، یعنی هیچ جزئیات یا توجیه عملی در پشت آن وجود نداشت. هرگونه عمل انقلابی (هرچند که اصلاح‌طلبان از این واژه گریزان هستند) نیازمند تفکر و بینش سازمان یافته سیاسی است و با در نظر گرفتن همه جوانب و احتمالات پیش‌رو و همچنین ذخیره برنامه آلترناتیو قابل ارائه است (اصطلاحا پلان B).

۵- واعظان طرح، هیج ارتباط ارگانیک و تشکیلاتی با مجریان طرح در داخل کشور ندارند و براساس شانس و تصادف (آزمایش و خطاء) و به قول عوام، اله‌بختکی به طرح‌هایی می‌اندیشند که خود هیچ پیشنهاد یا سازماندهی برای اجرای آن فرض نمی‌کنند.

۶- طرح اسب تروا، توجیه منطقی و سیاسی نداشت؛ زیرا تصور این‌که مردم را به همان مراسمی کشاند که در آن احمدی‌نژاد در حال سخنرانی و مراسم دولتی در حال برگزاری است سبب واکنش منفی اغلب مردم شد و از شرکت در آن خودداری می‌کنند. این امر دقیقا در مورد نماز جمعه هم صادق است، کسانی که از کلیت نظام (با ساختار سیاسی- مذهبی آن) گریزان هستند رغبتی برای شرکت در همان مراسم یا حداقل همان مکان را ندارند، به عبارت دیگر برای اکثریت مردم «هدف وسیله را توجیه نمی‌کند».

۷- اصلاح‌طلبان فاقد برنامه عملی برای مبارزه هستند، اصلاح‌طلبان داخل کشور تکلیف خود را روشن کرده‌اند، اعتراضات در قالب «بازی بزرگان»، بازگشت به وضعیت پیش از «انتخابات» و دل خوش کردن به «انتخابات» آتی. اصلاح‌طلبان خارج از کشور اما در لفافه سخن می‌گویند، آن‌ها می‌گویند نمی‌خواهند انقلاب کنند، بلکه می‌خواهند حکومت جمهوری اسلامی را حفظ کنند اما خواستار «رفرم» در آن هستند!

سوال اساسی اینجاست؛ چگونه «رفرم» در درون نظام قابل اجرا است در حالی‌که ماهیت بقای آن نظام بر «رفرم ناپذیری» استوار است. بهترین شاهد این موضوع هم همان «انتخاباتی» بود که به تبلیغ اصلاح‌طلبان با اتکاء بر موج طبقه متوسط شهری برگزار شد. اصلاح‌طلبان نمی‌دانند دقیقا چگونه باید مبارزه کنند که نظام اسلامی زیر سوال نرود و متهم به براندازی نشوند. درواقع این سردرگمی سبب از دست رفتن مکرر فرصت‌های طلایی می‌شود⁴.

۸- اصلاح‌طلبان بخشی از بدنه نظام هستند و در نتیجه نباید از آن‌ها انتظار داشت تا زمانی که حکومت در یک قدمی سرنگونی قرار نگرفته، دست از سیاست سه دهه گذشته خود برای مماشات و مدارا با نظام بردارند. نظامی که اکنون و موقتا به دلیل فشار بی‌سابقه‌ی جناح مقابل، درگیر «دعوای خانوادگی» با آن هستند. بنابراین تاکتیک و استراتژی‌های آن‌ها راهی جز شکست پیاپی، سرخوردگی هواداران و تقویت کلیت نظام جمهوری اسلامی نخواهد داشت.

۹- مبلغان طرح‌های خلق‌الساعه این‌چنینی از درک ماهیت و پتانسیل نیروهای اجتماعی و (همچنین ساختار و کارکرد دولت) عاجزند، طرح‌ها و ایده‌های آن‌ها همگی معطوف به «بازی بزرگان» است و نه یک جنبش واقعی اجتماعی. از همین رو، میدان سیاست برای آن‌ها عرصه‌ای برای رقابت جناحی و نه مبارزه اجتماعی است. بدیهی است که به مردم نیز همانند جناح مقابل چون سیاهی لشگری می‌نگرند که باید برایش تعیین تکلیف کرد.

۱۰- طرح اسب تراوا فاقد هدف روشن و اعلام شده بود، یعنی برای هر طرح و ایده‌ی «انقلابی» (با همان توضیح فوق در مورد اصلاح‌طلبان و واژه انقلاب) باید امکان‌سنجی، زمینه‌شناسی، تدارک، سازماندهی، تشکل و تاکتیک‌های ایذائی، شناخت «دشمن»، پیش‌بینی موقعیت، تدارک ارتباطات و... از همه مهم‌تر هدف قائل شد. هدف یعنی این‌که هدف از حضور در میدان آزادی چیست؟ یا به قول عوام «و بعد چی؟» از آن‌جا که اصلاح‌طلبان خارچ از کشور، از پاسخ صریح به این سوال طفره می‌روند، برنامه و هدف روشنی برای «مبارزه» ندارند و به فراخوان برای ابراز وجودهای فصلی و مقطعی بسنده می‌کنند⁵.

به اعتقاد من مشکل اساسی شکست این طرح که اصلاح‌طلبان از مدت‌ها پیش با تبلیغات بسیار آن را بزرگ‌نمایی کرده و چنین وانمود می‌کردند که گویی در روز ۲۲ بهمن دولت (به ناگهان) در هم فرو می‌پاشد، نه در تاکتیک یا حتی استراتژی بل‌که در «وجود» خود اصلاح‌طلبان نهفته است.

اصلاح‌طلبان از زمان رهبری خامنه‌ای جز شکست پیاپی و عقب‌نشینی و فرمان عقب‌گرد درست در هنگامه‌ی ایستادگی، کارنامه و عملکرد بهتری نداشته‌اند یا به قول عوام از آن‌جا که «کارد دسته خودش را نمی‌برد» انتظار بیشتری از آن‌ها نمی‌توان داشت. اصلاح‌طلبان بنا به ماهیت، خاستگاه اقتصادی- اجتماعی و بنیان‌های سیاسی و ایدئولوژیک‌شان تا زمانی با جنبش پیش می‌روند که بتوانند از آن در «بازی بزرگان» یا «چانه زنی از بالا» بهره گیرند، به محض آن‌که دریابند جنبش در حال رادیکال شدن است، فرمان تسلیم می‌دهند.

آن‌چه در ششم دی ماه (عاشورا) رخ داد، در تعاریف علمی جامعه‌شناسی سیاسی به شبه قیام شهری شباهت داشت، مردم کنترل خیابان‌های اصلی شهر را تا اواخر شب در دست گرفتند و ماشین سرکوب حکومت (با وجود خشونت بی‌سابقه) در تمام خیابان‌ها زمین‌گیر شد.

آن‌چه در این روز رخ داد وحشت هر دو جناح غالب و مغلوب را در پی‌آورد؛ از همین‌رو اصلاح‌طلبان دریافتند که باید راه دیگری را در پیش بگیرند، طرح‌های از پیش شکست خورده‌ای چون «اسب تراوا» محصول همین رویکرد تازه است.

دل خوش کردن به تظاهرات ماه به ماه و درگیری‌های پراکنده با وجود هزینه گزاف دستگیری، مجروح شدن و یا کشته شدن مردم، سبب خواهد شد تا به نیروهای سرکوب‌گر که در آستانه از دست دادن توان و درهم‌پاشی برای مقابله با تظاهرات هر روزه در تیر و مرداد گذشته بودند، فرصت بازسازی، دستگیری فعالان سیاسی، تمهیدات تازه و دست زدن به کشتار و اعدام مخالفان و افزایش هزینه‌های تجمعات اعتراضی را خواهد داد.

دل‌خوش کردن به شایعه‌سازی و یا معجزه، رایزنی کسانی چون رفسنجانی و یا حتی دل‌خوشی به نهادهایی چون مجلس شورای اسلامی، مجلس خبرگان و... برای «تغییر از بالا» حاصلی جز پراکنده‌تر کردن طبقه متوسط شهری که به لحاظ اجتماعی و سیاسی دارای ویژگی‌های مشخصی است، نخواهد داشت. آنان همچنین نباید مانع از پیوستن طبقات دیگر به جنبش بشوند⁶.

تکلیف تاریخ با اصلاح‌طلبان حکومتی روشن است، پرونده آن‌ها در دهه‌ی شصت، برگ سیاه ماندگار تاریخ معاصر ایران است، اما تاریخ باید تکلیف‌اش را با جوانانی که دست از جان شسته و به میدان مبارزه آمده‌اند روشن سازد.

این جوانان می‌دانند چه می خواهند، فقط باید آن را فریاد کنند و چشم از آسمان، شمال شهر و آن‌سوی مرزها برگیرند، وگرنه فرصتی تاریخی برای بنای دمکراسی در ایران از کف خواهد رفت. در این صورت اگر نه ۳۰ سال مبارزه، حداقل آرزوها و آرمان‌های هشت ماه مبارزه دلیرانه در صحنه خیابان با وجود صدها کشته و زخمی و ده‌ها هزار اسیر و آواره بر باد خواهد رفت.

از شکست‌های دیروز باید برای پیروزی فردا درس گرفت.

پانوشت:

۱- ابراهیم نبوی در توضیح طرخ اسب تراوایش گفته بود که مردم باید با حجاب کامل و ریش انبوه و فقط برای ابراز وجود به میدان آزادی بروند، وی هشدار داده بود که شما نه برای مبارزه یا درگیری خیابانی (شورش) بلکه فقط حضور در میدان آزادی باید به این میدان بروید: «جز روابط خانوادگی و قرارهای خانوادگی هیچ قراری که نشانه تشکیلاتی بودن رفتار است از خودمان نباید بروز بدهیم. اصولا وقتی ما می‌دانیم باید چه کاری بکنیم، هیچ نیازی به سازماندهی نداریم. سازماندهی در شرایط پلیسی ممکن است فقط یک نقطه ضعف باشد تا یک نقطه قوت، مهم‌ترین نیاز ما هشیاری فردی است.» (نبوی، اسب تراوا در میدان آزادی، ۱۲بهمن ۱۳۸۸ا) وی ساعتی پیش در نوار احوال (status) فیس بوک‌اش نوشت: «نظریه اسب تراوا از نظر تاکتیکی اشتباه بود، من رسما از همه عذر می‌خواهم» این عذرخواهی اگرچه با تشویق هواداران خارج‌نشین نبوی همراه بود اما سبب کاهش امواج انتقادات از او در میان وبلاگ نویسان داخل کشور و شبکه‌های اجتماعی نشده است، تا جایی که گروهی خواستار حدف حساب کاربری نبوی در سایت بالاترین شده‌اند.

۶- نبوی و دیگر اصلاح‌طلبان خارج نشین معتقدند که به جای مبارزه عملی باید به جنگ روانی پرداخت )نبوی، همان)، محصول عینی این جنگ روانی شایعه‌سازی و داستان‌سرایی، انتشار اخبار اغراق‌آمیز و پروژه اسب تراوا است.