ایران، نقشی در جنگ در نوار غزه دارد؟

مریم محمدی

پس از دو هفته که از آغاز جنگ غزه می‏‌گذرد، خبر اول اکثر نشریات و رسانه‌‏های جهان به این جنگ اختصاص دارد. در خبرها بود که دولت اسرائیل با آتش‌‏بس سه ساعته در هر روز برای رساندن مواد غذایی، دارویی و سوختی به مردم غزه موافقت کرده است.

ـ هم‌‏چنین نگاهی به جنبه‏‌ها و مشخصات نظامی جنگ غزه در گفت و گو با دکتر هوشنگ حسن‏یاری، استاد کالج نظامی سلطنتی کانادا.

از آقای امیراحمدی می‏پرسم با شروع جنگ غزه، در برخی از خبرگزاری‏‌ها و از زبان سران برخی کشورها همواره از نقش و تأثیر ایران در این جنگ شنیده‌‏ایم. نظر شما در این باره چیست؟

اول اجازه بدهید از این فرصت استفاده کنم و این جنگ را محکوم کنم. جنگی است که هدفش جز آدم‌‏کشی، چیز دیگری نیست.

اما در رابطه با ایران؛ ایران سال‌‏هاست که به حماس پشتیبانی‏‌های معنوی، مالی و انسانی می‌‏دهد. حماس از جمهوری اسلامی پول می‌‏گیرد، اما شاید حدود چهار تا پنج درصد کل زندگی حماس از طریق جمهوری اسلامی بگذرد.

دکتر هوشنگ امیراحمدی، رییس شورای آمریکاییان و ایرانیان / عکس: اعتماد

بقیه‌‏ی بودجه‏‌ی حماس از کجا تأمین می‏شود؟

حماس سه منبع اساسی تأمین بودجه دارد. مثلاً، بیست درصد از بودجه‌‏ی حماس را سال قبل امارات تأمین کرده‌. بعد هم عربستان است. عربستان همیشه بخش وسیعی از زندگی حماس را در تاریخ بیست ساله‏‌ی وجود حماس تأمین کرده است.

بعد از آن، حماس یک شبکه‏ی جهانی برای پشتیبانی از خود دارد، از جمله در آمریکا و انگلستان. هفته‌ی پیش که در لندن بودم،در یک روز در لندن میلیون‏‌ها دلار در حمایت از حماس جمع شد.

بالاخره حماس خود فلسطینی‏ها را هم دارد. همه‌‏ی فلسطینی‌‏ها که فقیر نیستند. فلسطینی‏‌های بسیار ثروتمندی وجود دارند.

نیروهای اسلامی مخالف اسرائیل که ثروت‏های زیادی دارند، در منطقه و خارج از منطقه هستند و آن‌‏ها هم به حماس کمک می‏کنند. بنابراین، کمکی که ایران از نظر مالی به حماس می‏کند، بسیار ناچیز است.

اما به لحاظ سیاسی چطور؟ در این جنگ ایران نمی‏تواند از نظر سیاسی تأثیرگذار یا عاملی در شروع جنگ باشد؟

در شروع جنگ، ایران هیچ نقشی نداشته است. این جنگ را اسرائیلی‌‏ها با دقت تمام برنامه‏‌ریزی کرده بودند و تمام تجربه‌‏ی جنگ سال ۲۰۰۶ لبنان را در نظر گرفته بودند. مثلاً یکی از کارهایی که در آن جنگ نکرده بودند و در این جنگ دارند انجام می‏دهند، حمله‏‌ی زمینی است.

اما چرا این‌‏قدر اصرار دارند ایران در شروع جنگ نقش داشته باشد، یک دلیلش این است که اسرائیلی‏ها خیلی نگران نزدیکی اوباما با ایران هستند.

اگرچه این نزدیکی، به نظر من، در تحلیل نهایی، حداقل تا پنج شش ماه آینده بیشتر سراب است تا واقعیت، اما اسرائیلی‌‏ها می‏خواهند تا حد امکان، تمام راه‌هایی را که ممکن است به تهران ختم شود، ببندند.

یکی از این راه‏‌هایی که می‌‏توانست به تهران ختم شود، برخوردی بود که اوباما قرار بود با مسأله‏ی فلسطین و ایران، در مجموع، بکند.

یعنی این بحث که مشکل ایران و آمریکا، فقط مشکل ایران و آمریکا نیست، بلکه مشکل اسرائیل با اعراب و فلسطینی‌‏ها، مشکل ایران با اسرائیل، مشکل حزب‏‌الله با فلسطین، مشکل عراق و مشکل افغانستان در منطقه هم هست. اصولاً دولت اوباما داشت فکر می‏کرد، و دارد فکر می‏کند که یک برخورد منطقه‏ای بکند.

آیا به این معنا است که می‌‏خواهند اوباما را در آغاز کار، در این رابطه در وضع دشواری قرار بدهند؟

دقیقاً، می‏خواهد دست اوباما را از پشت ببندد. تا جایی که به ایران مربوط است، هدف این دعوا این است که اوباما را در رابطه با ایران آچمز کند.

خیلی طبیعی است که این اتفاق بیفتد. چون ایران بعد از جریان غزه، در تهران خیلی سر و صدا می‏کند و عده‏‏ی زیادی هم علیه اوباما صحبت می‏‏کنند.

دولت ایران هم یک‌سری حملات به آزادی‏‌ها را داخل ایران شروع کرده است.

دقیقاً، جمهوری اسلامی هم دارد از این جریان استفاده می‏‌کند. نیروهای دست راستی درون حکومت که علاقه‌‏ای به حل مسأله‏ی ایران با آمریکا و اصولاً مسایل منطقه ندارند، از این فرصت استفاده می‏‌کنند و تمام راه‌‏ها را روی آن‏‏‌های دیگری که می‏‌خواهند فرجی در این رابطه ایجاد شود، می‏‌بندند.

هم در مورد مسایل داخلی کشور، تندرو شده‏اند و هم در رابطه با مسایل خارجی حرکات تندی انجام می‏‏دهند. معلوم است که این نوع برخورد هم اوباما را از ایران دور می‌‏کند و هم ایران از اوباما دور می‌‏شود.

به نظر شما، سیاست درست ایران در این مقطع، به نوعی که متضمن منافع مردم ایران، مردم منطقه و کلاً آرامش در منطقه باشد، چیست؟

فکر می‌‏کنم، ایران در این رابطه باید یک نقش منطقه‌‏ای جهانی بازی کند. مثلاً باید ایران روی آمریکا فشار بیاورد و خیلی هم روشن و مشخص از او بخواهد که اسرائیل را متوقف کند.

ایران باید به دنیای عرب فشار بیاورد که در این رابطه صحبت کنند، موضع بگیرند و به حماس کمک کنند. از آن مهم‌‏تر، ایران باید پشتیبانی معنوی و انسانی خود را به حماس ادامه بدهد.

یعنی نباید بترسد. این‏‌جا، جایی نیست که ایران قایم شود. باید خیلی مشخص بگوید این‏ یک حرکت انسانی است که من هم مثل بقیه‌‏ی مردمی که در خیابان‌‏ها برای حماس پول جمع می‏کنند، انجام می‏‌دهم.

اما در عین حال، ایران باید با رهبران حماس، تا جایی که می‏تواند صحبت کند و اگر حرکتی در جهت کاهش این تنش هست، بتواند به این رهبران بقبولاند. ایران نباید آتش این جریان را شعله‌‏ورتر کند.

دکتر سعید محمودی، استاد حقوق بین‏الملل در سوئد / عکس: دویچه‌وله

از آقای دکتر سعید محمودی می‏پرسم جنگی که اینک در غزه جریان دارد، به لحاظ ضوابط و مبانی حقوق بین‌الملل چه مشخصاتی دارد و چه نگاهی به آن هست؟

در این مورد خاص، جنبه‌‏های سیاسی موضوع از جنبه‏‌های حقوقی آن تفکیک‏‌پذیر نیست. نمی‌‏توان تجزیه و تحلیل کاملاً حقوقی انجام داد، بدون این‌که به جنبه‏‌های سیاسی مسأله توجه کرد.

از دیدگاه من، به عنوان حقوق بین‌‏الملل‌‌دان، مطلبی که خیلی مهم است، حق دفاع مشروع اسرائیل است؛ موضوعی که شاید بر اثر سوء تفاهم در اذهان جا افتاده و هربار اسرائیل نیروی نظامی علیه حماس، حزب‏‌الله یا کشورهای اطرافش به کار برده، روی آن تأکید شده است.

البته در این‌که اسرائیل به عنوان یک کشور و عضو سازمان ملل متحد حق دفاع مشروع از خود را دارد، هیچ تردیدی نیست. ولی از دیدگاه حقوق بین‌‏الملل، حق دفاع مشروع فقط در برابر حمله‏ی نظامی از سوی یک کشور دیگر است.

در این مورد، البته این مسأله قابل بحث است که حمله‏‌ی حماس (موشک‏‌پرانی‏هایی که به اسرائیل کرده) به طور اتوماتیک، به اسرائیل، حق دفاع مشروع می‏دهد یا نه. از نظر من، این حق را نمی‏دهد. اسرائیل حق عکس‌‏العمل مناسب دارد.

از زاویه‏ی حقوق بین‏‌الملل، اتهام تروریستی که حماس دارد، چه جایگاهی پیدا می‌‏کند؟

مسأله‏ی تروریست بودن سازمان حماس، یک تصمیم سیاسی است. همان‌‏طور که ایران، دولت اسرائیل را یک دولت تروریست می‌‏داند. یک تصمیم سیاسی است و پایه‌‏ی حقوقی ندارد.

وقتی می‌‏گوییم، پایه‌‏ی حقوقی، یعنی مسأله‏ای که از دیدگاه همه‏‌ی کشورها به عنوان یک اصل حقوقی جا افتاده باشد. همین‌‏طور هم هست که وقتی آمریکا، انگلیس یا اتحادیه‌‏ی اروپا تصمیم می‏‌گیرد یک سازمان یا گروهی را تروریست بداند، این مسأله ایجاد حق یا مسئولیتی نمی‏‌کند.

این سازمان از جانب تعدادی کشورهای مهم دنیا به عنوان یک سازمان تروریستی شناخته شده است. ولی نه سازمان ملل و نه اکثر کشورهای جهان سوم، این سازمان را سازمان تروریستی می‏‌دانند.

از دیدگاه حقوق بین‌‏الملل، پایه‌‏ا‏ی قوی برای این هست که این سازمان را یک سازمان مقاومت دانست. علتش هم این است که باز از دیدگاه سازمان ملل، همه‌‏ی کشورها و حتی آمریکا، اسرائیل از ۱۹۶۷ تا کنون، یک دولت اشغال‌‏گر در این مناطق بوده است.

وقتی دولتی اشغال‌‏گر باشد، از دیدگاه حقوق بین‌‏الملل، منطقه‏‌ی اشغالی و افرادی که در آ‌ن‏جا هستند، حق دفاع مشروع از خودشان و حق مقاومت دارند.

بنابراین، یک نیروی مقاومت است. ضمن این‌که عملیات تروریستی هم انجام داده، ضمن این‌که تروریست هم هست، ولی حق دفاع از خود را در مقابل نیروی اشغال‌‏گر دارد.

روز چهارشنبه، اسرائیل اعلام کرد برای رساندن مواد غذایی و کالاهای اساسی مورد نیاز مردم غزه، هر روز سه ساعت آتش‌‏بس روزانه می‏پذیرد. این آتش‌بس از ساعت ۱۱ اعلام شد ولی بعد از چند دقیقه، اسرائیل دو حمله‏ی هوایی به غزه انجام داد. نگاه شما، به عنوان یک حقوق‏‌دان بین‏‌الملل، به مسأله‏ی آتش‏‌بس به ترتیبی که الان اعلام شده، چگونه است؟

اگر این عملیات نظامی را به عنوان جنگ (به مفهوم حقوق بین‌‏الملل) حساب کنیم، طرفین درگیر در جنگ باید مسایل و نیازهای مردم عادی و غیرنظامی را در نظر بگیرند.

بنابراین این اقدام اسراییل، کاملاً خواسته‏‌ی حقوق بین‏‌الملل است که اجازه بدهد مواد و وسایل لازم برای مردم عادی غزه، عبور داده شود و به آن‏‌جا برسد.

چون در حین بمباران دایم این کار عملی نبوده و هیچ سازمان بین‌‏المللی نمی‌‏توانسته آن را انجام دهد، اسرائیل مجبور شده این کار را بکند. در حقیقت وظیفه‏‌ای را که حقوق بین‌‏الملل بر دوشش گذاشته، به صورت موقت انجام داده است. اگر انجام شود، یعنی این‌که سه یا چند ساعت اجازه بدهد مواد مورد نیاز مردم را به دستشان برسانند.

دکتر هوشنگ حسن‏یاری، استاد کالج نظامی سلطنتی کانادا

از دکتر هوشنگ حسن‏‌یاری می‏پرسم به لحاظ نظامی، پس از بمباران‏‌های هوایی، ورود زمینی اسرائیل به غزه، چگونه ارزیابی می‏‏‌شود؟

به نظر من، ورود نیروهای زمینی اسرائیل به نوار غزه، یک اشتباه تاکتیکی بوده. به خاطر این‌که بمباران‌‏های هوایی که یک هفته طول کشید و نتوانست آن‌‏طور که اسرائیلی‏ها می‏‌خواستند، توان پرتاب موشک‌‏های حماس را از بین ببرد و یا حداقل ضعیف کند، انتظار می‏‌رود حمله‏ی زمینی با مشکلات جدی‌‏تری روبه‌رو شود.

ممکن است در نهایت، اگر اسرائیلی‏ها به حمله‏ی خود ادامه بدهند و این حمله چند هفته طول بکشد، موفق بشوند این توان را ضعیف‏‌تر کنند.

منتها باید دید هزینه‏ی چنین امری چه خواهد بود. هزینه‌‏ای که تا به حال به غیرنظامیان فلسطینی تحمیل شده، به نظر سازمان ملل بسیار بسیار بالا و در حد یک تراژدی است.

منتها، سوای توان موشکی حماس، اسرائیلی‏ها از حمله‏‌ی زمینی یک هدف کاملاً روشن دارند و آن این است که حماس را مجبور کنند به آتش‏‌بسی تن بدهد که از آتش‏‌بس قبلی که مصری‏‌ها توانستند بین اسرائیل و حماس به وجود بیاورند، محکم‌‏تر باشد و در نهایت جنوب اسرائیل را از پرتاب موشک‏‌های فلسطینی در امان نگاه دارد.

آیا این سوال مطرح نیست که در مکان تنگی مثل باریکه‌‏ی غزه، وقتی نیروهای نظامی اسرائیل وارد می‌‏شوند، امکان بمباران‏‌های هوایی برای اسرائیلی‌‏ها به خاطر حضور نیروهای خودی در آن‏‌جا، از میان می‌‏رود؟

در دو، سه روز گذشته، چنین امری اتفاق افتاد و اسرائیلی‌‏ها اعلام کردند سه سرباز خود را در بمباران نیروهای خودی از دست دادند. وقتی جنگ به شکل فشرده‌‏ای در منطقه‌‏ی بسیار کوچکی، با جمعیت بسیار زیادی، ادامه پیدا می‌‏کند، به طبع، تلفاتی هم به نیروهای اسرائیلی وارد می‌‏کند. منتها، اسرائیلی‏ها ظاهراً، حداقل تا به حال، به چنین مسایلی چندان اهمیت نداده‏‌اند.

آیا این آتش‏‏‌بس می‌‏تواند بهتر از آتش‌‏بس قبلی، به شکلی متضمن قطع محاصره‌‏ی غزه هم باشد؟

کاری که اسرائیلی‏ها کرده‏‌اند و یک پنجره‏‌های سه ساعته برای رساندن بعضی از نیازهای بسیار فوری به نوار غزه، باز کرده‌‏اند، حالت یک مسکن را دارد.

مثل آسپرینی است که به یک بیمار سرطانی داده شود. سرطان با آسپرین از بین ‏نمی‌‏رود. در مورد نوار غزه هم، یکی از اهداف حماس از ادامه‌‏ی مقابله با اسرائیل، همین است که شما اشاره کردید، یعنی مجبور کردن اسراییل به پایان بخشیدن به محاصره‏ی غزه.

به خاطر این‌که غزه ماه‏‌هاست که در محاصره‏ی اسرائیل است و از نظر انسانی، دچار مشکلات جدی شده است. مسأله‌‏ای که سازمان ملل هم اعلام کرده است.

در نتیجه، حماس هم خواسته‌‏هایی دارد که یکی از آن خواسته‏‌ها، هما‏ن‏‌طوری که بارها اعلام کرده‏‌اند، پایان بخشیدن به محاصره‌‏ی نوار غزه است.

اما، چه اسرائیل در نهایت مجبور شود آتش‏‌بس را بپذیرد و هم‏‌چنین به محاصره‏‌ی غزه پایان ببخشد، چه حماس آتش‌‏بس را بپذیرد و به طور موقت پرتاب موشک‏‌هایش را به خاک اسرائیل قطع کند، هیچ‌کدام راه حل اساسی نیست.

چون در گذشته دیدیم حتی پیش از آتش‌‏بس گذشته که حدود شش ماه طول کشید، حماس به طور یک‏‌جانبه، آتش‌‏بسی را که تقریباً یک سال دوام پیدا کرد، اعلام کرده بود. اما در نهایت به برخورد مجدد منتهی می‌‏شود.

به نظر من، آنچه برای پایان بخشیدن به کل این مسایل بایسته است، علیه خود اشغال است. تا زمانی که اشغال ادامه پیدا کند، این وضعیت با پستی و بلندی‌‏هایی ادامه پیدا خواهد کرد.