هفدهم آذر، روز دانشجویان غیر‌دولتی یا تقابل دانشجویی؟

مریم محمدی

امسال روز دانشجو، شانزدهم آذر، در ایران در شرایطی برگزار می‌‌شد که با بیم و امیدهایی همراه بود. می‌‌توان گفت به طور کلی، روز شانزدهم آذر در اختیار نیروهای حامی دولت قرار گرفت.

نخست از آقای مهدی عربشاهی در مورد دستگیری‌‌هایی که گفته می‌‌شود روز یک‌شنبه صورت گرفته، سوال می‌کنم:

از شب قبل از برنامه، چند دستگیری پراکنده داشتیم و چند نفر در این شب بازداشت شدند، ولی بعد از چند ساعت آزاد شدند.

روز برنامه هم چند نفر از دانشجویان در همان اطراف تهران یا در داخل دانشگاه تهران بازداشت شدند و بعد از بازجویی‌‌های چند ساعته، اکثراً دوباره آزاد شدند.

خبری هم در مورد دستگیری میثم قاسمی، دبیر «انجمن دانشجویان دموکراسی‌‌خواه دانشگاه تهران» بود. ایشان هم آزاد شد.

ایشان هم بعد از چند ساعت آزاد شد.

البته هفته‌‌ی قبل در گفت و گو با ما گفتید قرار است مراسم برگزار شود. ولی در سایت‌های داخل آمده بود که این مراسم بدون مجوز برگزار شده است.

حضور در دانشگاه و برگزاری مراسم روز دانشجو، حق همه‌‌ی دانشجویان است و کسی نمی‌‌تواند این حق را از ما تحت هیچ عنوانی بگیرد.

در قانون اساسی هم آمده است که «برگزاری اجتماعات بدون حمل سلاح آزاد است.» نامه‌‌ای هم مبنی بر این، برای همکاری برای برگزاری این مراسم داده بودیم، ولی هیچ پاسخی دریافت نکردیم. اگر پاسخ منفی هم بود، چیزی به ما اعلام نشد.

تجمع دانشجویان دفتر تحکیم وحدت به مناسبت روز دانشجو

یکی از مهم‌‌ترین بحث‌‌ها در مورد این مراسم از جمله، عدم حضور آقای خاتمی بود که قبلاً اعلام شده بود ایشان در دانشگاه حاضر می‌‌شود. علت لغو حضور ایشان چه بود؟

قرار بود آقای خاتمی روز هفدهم آذر در دانشگاه حضور پیدا کند، ‌ظاهراً مشاورین ایشان در نظر گرفتند، با مقداری تأخیر به دانشگاه بیایند که تداخلی بین دو برنامه به‌ وجود نیاید.

دعوت‌کننده آقای خاتمی به دانشگاه، «انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه و علوم پزشکی» بود. بر این اساس، شایع شده بود که مخالفت دانشجویان دفتر تحکیم با ورود آقای خاتمی، موجب لغو حضور ایشان شده. آیا همین‌طور است؟

نه، ما که نمی‌‌توانیم برای کسی تعیین تکلیف بکنیم که به دانشگاه بیاید یا نه. تنها زمانی که ما می‌توانستیم تجمع‌‌مان را برگزار کنیم، همان یک‌شنبه ۱۷ آذر بود.

شنبه بیشتر تشکل‌‌های حامی دولت مراسم‌‌هایی برگزار می‌‌کردند و دوشنبه هم با توجه به تعطیلی روز سه‌‌شنبه امکان برگزاری مراسم را نداشتیم.

به نظر شما، علت شعارهایی که گفته می‌‌شد علیه آقای خاتمی در این مراسم داده ‌شد، چه بود؟

در آن بخش از برنامه که توسط دفتر تحکیم وحدت برگزار می‌‌شد، ندیدم خیلی چنین شعارهایی سر داده شود. چون تأکید ما بر این بود که در این برنامه به مسایل دانشگاه اشاره شود و خیلی وارد بازی‌‌ها و مسایل قبل از انتخابات نشویم. اکثر دانشجویان هم این کار را کردند.

مسأله‌ای که شما می‌گویید، اگر هم رخ داده باشد، مربوط به بخشی از برنامه است که ما پایان برنامه را اعلام کرده‌ بودیم. ولی هم‌‌چنان عده‌ای از دانشجویان، دسته‌‌جمعی به سوی سردر دانشگاه رفتند و تجمع‌‌شان را ادامه دادند.

تجمع دانشجویان دفتر تحکیم وحدت به مناسبت روز دانشجو

در مورد مراسم روز یک‌شنبه و عدم حضور آقای خاتمی، گفته می‌‌شود این نکته که تحکیمی‌‌ها، هوادار حضور آقای نوری در انتخابات و دانشجویان گروه دیگر هوادار آقای خاتمی بودند، خیلی نقش بازی کرده است. در این مورد چه توضیحی می‌‌دهید؟

در مورد موضع «تحکیم»، لازم است اشاره ‌کنم که «ادوار تحکیم» اعلام کرده به دنبال کاندیداتوری آقای نوری است. اگرچه بچه‌‌های «دفتر تحکیم» به آقای نوری و شخصیت ایشان علاقه دارند و فعالیت‌‌های وی را تائید می‌‌کنند، ولی تا به حال چنین تصمیمی را نگرفته‌‌‌ایم.

درآخرین موضعی که در قطعنامه‌‌ی ۲۰ آبان‌ماه دفتر تحکیم صادر شده، گفته‌‌ایم که می‌‌خواهیم مشارکت انتقادی داشته باشیم تا بتوانیم در نهایت تصمیم درستی را در انتخابات اتخاذ کنیم.

با توجه به این‌که برای برگزاری مراسم روز دانشجو، هیچ زمان دیگری نداشتیم، اتفاقاً فکر می‌‌‌کردیم، ممکن است مجوز دادن به برنامه‌‌‌ی آقای خاتمی در روز یک‌‌شنبه با این هدف باشد که اختلافی بین کسانی که به نوعی منتقد ایشان هستند، به وجود بیاید.

حمایتی از آقای خاتمی نکردیم، ولی تصمیمی هم مبنی بر درگیری با هواداران آقای خاتمی، آقای کروبی، آقای نوری و هیچ کدام از کاندیدا‌های اصلاح‌‌طلب نداریم.

فکر می‌‌کنم، تصمیم عاقلانه‌‌ای گرفته شد که برنامه‌‌ی ایشان چند روز عقب افتاد تا امکان سوء‌استفاده از سوی نشریاتی مثل کیهان و خبرگزاری مثل فارس هم گرفته شود.

در واقع، معتقد هستید این دو برنامه‌‌‌ی جدا در مقابل یکدیگر نبوده و دانشجویان این دو طیف خواهان درگیری با یکدیگر نیستند. همین‌طور است؟

بله، یک‌سری اختلافات بین همه‌‌ی فعالین دانشجویی هست. در تجمعی که روز یک‌شنبه برگزار شد، همه‌ی شرکت‌کننده‌‌ها که دانشجویان تحکیمی نبودند.

دانشجویانی با گرایش‌‌های فکری مختلف در آنجا بودند. ولی در این برنامه، از همه‌‌ی آن‌ها دعوت کرده بودیم تشریف بیاورند و بر سر اشتراکاتمان برنامه برگزار کنیم.

قطعاً در آن جمع، دانشجوی هوادار آقای خاتمی و دانشجوی مخالف آقای خاتمی حضور داشت. ولی اشتراک همه‌‌ی ما بر سر دانشجو بودن، دفاع از حقوق دانشجویی، دفاع از مسایل کلانی مثل آزادی، عدالت، دموکراسی، حقوق بشر و استقلال دانشگاه بود.

نمی‌‌‌خواستیم در این روز وارد مسایل تفرقه‌‌انگیز بشویم. این روز به نظر ما، روز اتحاد دانشجویی بود. قطعاً کسانی که در این جمع بودند، روی مسایل اصلی، روی مخالفت با آقای احمدی‌‌نژاد با هم اتحاد داشتند.

برای همین ترجیح ما این بود، برای این‌که جمعیت دانشجو چند‌پاره نشود، وارد این بحث در این روز نشویم. فکر می‌کنم تصمیمی هم که آقای خاتمی و همراهان ایشان گرفتند که چند روزی دیرتر بیایند، تصمیم عاقلانه‌ای بود. اگر کسی انتقادی داشته باشد، می‌‌تواند در این برنامه صحبت کند و حامیان آقای خاتمی هم می‌‌توانند حمایت کنند.

تجمع دانشجویان دفتر تحکیم وحدت به مناسبت روز دانشجو

از آقای حسین نقاشی، دبیر سابق «انجمن دانشجویان دانشگاه‌‌های تهران و علوم پزشکی» در مورد این شایعه می‌‌پرسم که گفته می‌شود برنامه‌‌های روز یک‌شنبه در تقابل این دو گروه دانشجو با هم، تنظیم شده بود.

قرار بود برنامه‌‌ی آقای خاتمی روز ۱۶ یا ۱۷ آذر برگزار شود. روز ۱۶ آذر، دانشگاه و سالن «چمران» دانشکده‌ی فنی در اختیار دانشجویان بسیجی دانشگاه تهران بود و آن‌ها این سالن را برای برگزاری یک‌سری برنامه‌‌های روز دانشجو گرفته بودند.

قرار شد که هفدهم باشد.

بله. روز هفدهم هم دوستان دفتر تحکیم وحدت زودتر از بچه‌‌های انجمن اسلامی دانشگاه تهران، اقدام به رسانه‌‌ای کردن برنامه‌‌شان کردند.

زمانی که ما مشغول رایزنی و گفت و گو با دانشگاه و جاهای دیگر بودیم که بتوانیم امنیت برنامه‌ را تأمین و شرایط را مهیا کنیم، دوستان تحکیم کارشان را رسانه‌‌ای کردند و قرار شد روز ۱۷ آذر دفتر تحکیم وحدت علامه برنامه داشته باشد.

صلاح دیده نشد که این دو برنامه هم‌‌زمان در دانشگاه برگزار شود. چون دقیقاً ساعت‌ برگزاری هر دو برنامه بر هم منطبق می‌‌شد.

آقای خاتمی باید در دانشکده‌ی فنی سخنرانی می‌‌کرد و از طرف دیگر، سردر دانشکده‌ی فنی، تجمع دوستان دفتر تحکیم وحدت بود.

به خاطر این‌که در بین جریانات دانشجویی و فعالین دانشجویی اختلافی به‌وجود نیاید و این‌که این جدایی مورد سوء‌استفاده‌‌ی نیروهای اقتدارگرا و حاکمیت اصول‌‌گرا قرار نگیرد، دوستان این برنامه را به هفته‌ی آینده موکول کردند. حضور آقای خاتمی در دانشگاه تهران و دانشکده‌‌ی فنی برای روز دوشنبه ۲۵ آذرماه قطعی است.

آقای عربشاهی، دبیر تحکیم وحدت هم به نوعی مسایلی شبیه آن‌چه را شما می‌گویید طرح کرد و اشاره به این داشتند که تقابل بین این دو طیف دانشجو، ممکن است خواست نیروهایی در حاکمیت باشد. این مسأله را چطور ارزیابی می‌‌کنید؟

به طور کلی، جریان دانشجویی تحول‌‌خواه و به نوعی جریان مذهبی دموکراسی‌خواه و اصلاح‌‌طلب در دانشگاه‌‌ها که به طور عمده حول محور آقای خاتمی قرار گرفته‌‌اند و دوستانی که در دفتر تحکیم وحدت و شورای فعلی دفتر تحکیم وحدت هستند، یک‌سری خواسته‌‌‌ها و مطالبات دموکراتیک دارند که با هم مشترک است.

در یک‌سری مواضع هم، اعم از عقیدتی و بعضاً در استراتژی‌‌هایشان برای رسیدن به مسایلی مثل دموکراسی و حقوق بشر با هم اختلاف سلیقه دارند.

این هم مطمئناً از سوی جریان اقتدارگرا مورد سوء‌استفاده قرار خواهد گرفت و بسیار تلاش خواهند کرد که آن‌‌ها را به جان همدیگر بیاندازند و اختلافاتشان را دامن بزنند. ولی در مورد مسأله‌ی ۱۷ آذر، حضور آقای خاتمی و مجوزی که به این برنامه داده شده، هیچ توطئه‌ای را در کار نمی‌‌بینم.

تجمع دانشجویان دفتر تحکیم وحدت به مناسبت روز دانشجو

در مورد این پرسش که چرا روز یک‌شنبه شعارهایی علیه آقای خاتمی داده شد، پاسخ آقای نقاشی هم کم و بیش همان پاسخ آقای عربشاهی است:

تنها یک دانشجو بود که در مورد آقای خاتمی مطلبی گفت و آن‌‌هم در این سطح که «این نازها و کرشمه‌‌ها جواب نمی‌‌دهد آقای خاتمی».

اتفاقاً جمعی از دانشجویانی که (آقای عربشاهی هم گفتند) حامی آقای خاتمی بودند و این حامیان که کم هم نیستند، این حرف را هو کردند.

متأسفانه این صحبت نابجای ایشان باعث شد که یک مقدار ‌در فضا تشنج ایجاد شود. تحلیل واقعی من این است که در فضای فعلی دانشگاه‌‌های کشور، در حال حاضر استقبال بسیار شدید و پررنگی نسبت به حضور مجدد آقای خاتمی در عرصه‌‌ی انتخابات هست و حضور ایشان موجی قوی در سطح دانشگاه‌های کشور ایجاد می‌‌کند.

همین قضیه، به احتمال زیاد جریان اقتدارگرای حاکمیت را به وحشت می‌‌اندازد و ممکن است یکی از نتایجش این باشد که بخواهند نیروهای مختلف دانشجویی را که در فضای دانشگاه فعال هستند، در مقابل همدیگر قرار بدهند.

ولی به دلیل گرایش‌های رادیکالی که به هر حال در بین برخی طیف‌‌های دانشجویی وجود دارد، شما چقدر امیدوار هستید چنین درگیری‌‌هایی ایجاد نشود؟

امیدوارم این اتفاق پیش نیاید. عده‌‌ای از دوستانی که حول محوریت دفتر تحکیم وحدت فعلی فعالیت می‌‌کنند، متأسفانه گرایش‌‌های رادیکالی دارند.

یعنی به نگرش و گفتمان اصلاح‌‌طلبی در چهارچوب ساختار فعلی جمهوری اسلامی یا از لحاظ نظری اعتقاد ندارند و یا به هر دلیل دیگری معتقد به این فرایند نیستند.

طبیعتاً اصلاح‌‌طلبان را اعم از سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی، جبهه‌‌ی مشارکت، حتی نهضت آزادی و نیروهای ملی مذهبی را به نوعی متهم به سازشکاری و محافظه‌‌کاری می‌‌کنند.

اما فکر می‌‌کنم، قاطبه‌ی جریانات دانشجویی و حتی دانشجویانی که کم‌‌تر سیاسی هستند، این جریان و این فضا را تاب نمی‌‌‌آورند.

رادیکالیزه شدن فضا به نفع روابط دانشجویان نیست. دانشجویان جز عده‌‌ی قلیلی از آن‌‌ها، خیلی تمایلی به پرداختن هزینه‌‌های سنگین ندارند.

مطالباتشان را پی‌‌گیری می‌‌کنند، ولی شاید خیلی‌‌ها تحمل ندارند که هزینه‌‌های سنگینی را بپردازند و فضای انتخاباتی، رفتن پای صندوق‌‌های رأی و یک تحول دموکراتیک را از دل یک انتخابات نیمه‌‌آزاد دنبال می‌‌کنند.

با توجه به این تحلیل، احساس می‌‌کنم، دوستان شورای مرکزی تحکیم وحدت باید نیروهای هوادارشان را که بعضاً (نه همه‌‌ی آن‌‌ها) نیرو‌های افراطی و تندرویی هم در بین‌‌شان وجود دارد، مدیریت و کنترل کنند.

ما در اهدافی مثل دموکراسی، حقوق بشر در ایران و پیش‌‌برد و توسعه‌‌ی آن، تعلق و دید مشترک داریم. همه‌‌ی نیروها، اعم از مذهبی و غیرمذهبی روی این قضیه اتفاق نظر دارند.

بنابراین، باید این هوشمندی را داشته باشیم. مخالفان مشترکی داریم که حاضر نیستند به دموکراسی و حقوق بشر در ایران تن بدهند. پس نباید در مقابل همدیگر قرار بگیریم یا بخواهیم به تخریب چهره‌‌هایی که می‌توانند این پروژه را در ایران پیش ببرند، بپردازیم.