ایران و آمریکا در جست‌و‌جوی آشتی

نویسنده: جفری فلیشمن
برگردان: بنفشه سرتیپی

اگر یک ایرانی در آمریکا از خواب برخیزد و نگاهی به صفحه‌ی اول یکی از روزنامه‌ها بیندازد، به یاد کشورش خواهد افتاد؛ کشوری با اقتصادی متزلزل، مردمی ناآرام و رهبری خشن.

این ملت در عین حال مجذوب آن‌چه شیطان بزرگ می‌نامد شده و به امید یافتن راهی برای بهره‌جویی از تنش‌ها، چشم به انتخابات مقدماتی ریاست‌جمهوری آینده‌ی آمریکا دوخته است.

حکومت روحانیون در ایران از زمان انقلاب اسلامی سال 1979، با دولت‌های دموکرات و جمهوری‌خواه آمریکا درگیر بوده است. این کشور با اتخاذ سیاست پنهان و استقبال از خطر، در برابر تحریم‌های بین‌المللی ایستادگی کرده است.

ایرانیان می‌دانند که رهبر آینده‌ی آمریکا وارث یک ارتش بزرگ در عراق، سقوط نرخ دلار، قیمت بالای نفت، بحران مسکن و مشکلات اقتصاد این کشور است.

کارشناسان معتقدند که این سناریو می‌تواند به اتخاذ سیاست خارجی ملایم‌تر آمریکا خصوصا در مورد خاورمیانه، منجر شود؛ منطقه‌ای که درآن محمود احمدی‌نژاد به دلیل تندروی علیه دولت بوش، تحسین می‌شود.

ایران به دنبال نشانی از آشتی در رهبر جدید آمریکاست، از جمله برداشتن تحریم‌ها، آزاد کردن حدود 20 میلیارد دلار سرمایه‌های ایرانی و عضویت تهران در سازمان تجارت جهانی.

با اینکه حکومت ایران در بازی‌کردن نقش منفی، مهارت دارد اما وقتی چین و هندوستان که تقاضا برای انرژی در آن‌ها روبه رشد است، به دنبال دسترسی به ذخایر نفت و گاز این کشور هستند، مشتاق کسب حقانیت در سیاست بین‌المللی است.

تهران می‌تواند با فشار آوردن بر شیعیان عراق به منظور ایستادگی در مقابل شورشیان و شبه‌نظامیان و همچنین با جلوگیری از خشونت در افغانستان با آمریکا همراهی کند.

هاشمی رفسنجانی، رییس‌جمهور سابق ایران در نماز جمعه اخیر به این مسئله اشاره کرد که ایران می‌تواند در آرام کردن تنش‌های منطقه با آمریکا همکاری داشته باشد. اظهارات وی مبهم بود، اما با این حال حاکی از میزانی از سیاست‌مداری است که در بیانات ضدغربی احمدی‌نژاد وجود ندارد.

مشخص نیست که روحانیون حاکم بر ایران و دولت آینده‌ی آمریکا چگونه حمایت تهران از حماس در نوار غزه و حزب‌الله لبنان را که دو گروه شبه‌نظامی مسلمان و دشمن آمریکا هستند، حل و فصل خواهند کرد.

همچنین تنها نشانه‌های اندکی وجود دارد که ایران برنامه‌ی غنی‌سازی خود را که دولت بوش معتقد است برای ساخت بمب هسته‌ای طراحی شده، متوقف خواهدکرد. تهران نیز اعلام کرده که اهداف هسته‌ای این کشور تنها برای پروژه‌های غیر نظامی انرژی به‌کار گرفته می‌شوند.

در انقلاب اسلامی سال 1979، دانشجویان در تهران 52 آمریکایی را 444 روز به گروگان گرفتند و شعارهای مرگ بر آمریکا کماکان در مناجات‌های هفتگی آن‌ها به گوش می‌رسد، درست مانند «محور شرارت» بوش که هم‌صدا با محافظه‌کاران آمریکا تکرار می‌شود.

اما اکنون برخی کارشناسان براین عقیده‌اند که شاید جمهوری ‌اسلامی که تحت نظر آیت‌الله خامنه‌ای هدایت می‌شود، خواهان بهبود قابل ملاحظه‌ای در روابط با آمریکا باشد.

محمدعلی ابطحی، رییس روحانی موسسه‌ی گفت‌و‌گوی ادیان در تهران می‌گوید: «حکومت ایدئولوژیکی مثل ایران به دشمن نیاز دارد و آمریکا به دلیل تمام کارهای بدنامی که در منطقه انجام داده‌است، یک دشمن خوب است. اگر شما دشمن بزرگی داشته باشید، خودتان هم بزرگ خواهید‌ شد.»

اما ایران هم مانند آمریکا با فشار اقتصاد آشفته و جمعیتی ناآرام روبه‌رو است. حتی با وجود مفید بودن قیمت صعودی نفت برای ایران، نرخ بیکاری و تورم در این کشور بالاست.

انتخابات اخیر مجلس شکاف میان محافظه‌کارانی را که از احمدی‌نژاد حمایت می‌کنند و آنان که وی را تحقیر کرده و برای مدیریت غلط در اقتصاد کشور مقصرش می‌دانند، آشکار ساخت.

این نگرانی‌ها به همراه وزن تحریم‌های اقتصادی می‌تواند به یک سیاست خارجی نه چندان تهاجمی بینجامد.


کارشناسان ایرانی که مبارزات ریاست‌جمهوری آمریکا را پیگیری می‌کنند، معتقدند با وجود همدردی سناتور هیلاری رودهام کلینتون یا باراک اوباما، نامزدهای دموکرات ریاست‌جمهوری با اسراییل، این دو برای رابطه‌ی ایران و آمریکا از سناتور جان مک‌کین، عمل‌گرای جمهوری‌خواه که باورهایش در مسایلی مانند عراق و استفاده از نیروی نظامی، به بوش نزدیک‌تر است، بهتر هستند.

ایرانیان از برخی اظهارات مک‌کین وحشت‌زده شده‌اند. این سناتور در ماه مارس، ایران را به پناه‌ دادن و آموزش شبه‌نظامیان القاعده متهم کرد، اما بلافاصله این اظهارات را پس گرفت.

مک‌کین در سال 2007 هنگام مبارزات انتخاباتی‌اش در ایالت کارولینای جنوبی به شوخی به بمباران ایران با نوای آهنگ بیچ‌بویز اشاره کرد.

هوشنگ طالع عضو سابق مجلس گفت: «پیروزی اوباما در انتخابات، عالی است. او یک تازه‌وارد است که روابط قدیمی ندارد و ما می‌توانیم امیدوار باشیم که سیاست آمریکا تغییر عمده‌ای ایجاد خواهد کرد.»

وی افزود: «گمان می‌کنم که خانم کلینتون هنوز هم نماینده‌ی واشنگتن قدیم و رژیم سابق است. آمریکا باید در رابطه با ایران پیش‌قدم باشد، اگر یک کشور کوچک مثل ایران قدم اول را بردارد، ممکن است وجهه‌ی خود را از دست بدهد، اما برای یک قدرت بزرگ چنین نیست.»

یک دانشجوی زمین‌شناسی دانشگاه تهران که از ترس پیگرد، خود را بهرنگ معرفی کرد، گفت: «من طرفدار هیلاری کلینتون هستم. انتخاب او به ما کمک خواهد کرد. اما در واقع سؤال این است که آیا ایران تغییر خواهد کرد یا خیر. این‌که چه ‌کسی در کاخ سفید عوض خواهد شد، چندان مهم نیست.»

مهم نیست که چه کسی در ماه نوامبر برنده‌ی کاخ سفید خواهد بود، به نظر نمی‌رسد که رابطه امریکا با ایران به این زودی بهبود یابد. دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان هر دو تهران را برای حمایت از تروریسم و تأمین سلاح‌هایی که ارتش آمریکا را در عراق به کشتن می‌دهند مقصر می‌دانند.

محمد مرندی مدیر بخش مطالعات آمریکای شمالی در دانشگاه تهران گفت: «درصورت به‌وجود آمدن تغییرات فاحش در رفتار آمریکا نسبت به تهران، تمامی مقامات ارشد خواهان برقراری روابط حسنه هستند و اگر ایران خطر کمتری از جانب آمریکا احساس کند، بازتر عمل خواهد کرد.»

وی گفت: «وقتی یک ارتش 160 هزار نفری از سربازان آمریکا در عراق و سه ناو هواپیمابر این کشور در خلیج فارس وجود دارد و رییس‌جمهور آمریکا و معاون اول وی دائماً از گزینه‌های نظامی سخن می‌گویند، به سختی می‌توان انتظار داشت تا ایران باز عمل کند.»

مرندی افزود: «اوباما و کلینتون نسبت به مک‌کین برتری دارند؛ اما هر کس غیر از بوش روی کار آید، یک پیشرفت است.»