سنگ سیاه تادئوس

بیژن روحانی

قره کلیسا در منطقه آرتاز در شمال غربی ایران

این برنامه را دریافت کنید و بشنوید

مسیح، شبی پیش از آن که در باغ‌های جتسمانی (Gethsemani) اورشلیم، بر اثر خیانت یکی از حواریان دوازده‌گانه اش، یهودا اسخریوطی، دستگیر و مصلوب شود، تمام آنها را کنار خود جمع می‌کند و در صحنه‌ای تاریخی و معروف به شام آخر از خیانتی سخن می‌گوید که تا سپیده‌دم او را تسلیم دشمن خواهد کرد.
چند سال پس از آن ماجرا یکی از آن دوازده حواری در منطقه آرتاز در شمال غربی ایران کشته می شود و آنگاه به یادبود او، قره کلیسا در دشت چالدران در آذربایجان ایران ساخته می شود که آن را یکی از کهن ترین معابد مسیحیت می شناسند.

حواری مسیح در ایران
در سال ۴٣ میلادی تادئوس حواری مسیح، که از طرف او ماموریت تبلیغ آیین جدید را بر عهده داشت، راهی مناطق شرقی می‌شود و از راه میانرودان به ارمنستان و منطقه آرتاز در شمال غربی ایران می‌آید. در اثر تبلیغات مذهبی او، عده‌ی زیادی در ارمنستان مسیحی می‌شوند و به همین جهت ارامنه یکی از اولین اقوامی هستند که به این دین ایمان آوردند. در میان این نومسیحیان دختر پادشاه ارمنستان، ساندوخت نیز قرار داشته است. اما پادشاه سرانجام از این تبلیغات مذهبی به تنگ می‌آید و دستور کشتن تادئوس را در سال ۴٨میلادی صادر می‌کند و پس از آن نیز نومسیحیان قتل عام می‌شوند. مورخان تعداد کشته‌شدگان را در حدود ٣۵٠٠ نفر ذکر کرده‌اند.ساندوخت، دختر مسیحی شده پادشاه نیز در میان کشته شدگان قرار داشت که هم اکنون مقبره او در فاصله کمی از قره کلیسا قرار دارد.

در شمایل های مذهبی، معمولن تادئوس همراه با یک تبر یا تبرزین تصویر می شود به این دلیل که ظاهرن با چنین وسیله ای به قتل رسیده است.

قره کلیسا در منطقه آرتاز در شمال غربی ایران

نمازخانه کوچک
تیرداد یکی از پادشاهان ارمنستان، در سال 301 میلادی، دین مسیحیت را در سرزمین ارمنستان رسمی و آزاد اعلام می‌کند و این در حدود دوازده سال زودتر از رسمی شدن دین مسیحیت در امپراتوری روم است. با آزاد شدن این دین، ارامنه به یاد و خاطره قربانیان مسیحی، بناهایی برپا می کنند. از جمله نمازخانه کوچکی بر مزار تادئوس، حواری عیسی مسیح، که بعدها توسعه پیدا می کند و کلیسای بزرگی می شود و اکنون به نام"قره کلیسا" شهرت دارد. به این ترتیب می توان این مکان را یکی از قدیمی ترین کلیساهای دنیای مسیحیت به شمار آورد. گرچه آن چه امروز در برابر چشم ما قرار دارد همان کلیسای اولیه نیست. بلکه در طول زمان این ساختمان تغییرات زیادی کرده و چندین بار بازسازی شده است.

تخریب های متعدد
"قره" در زبان آذری یعنی سیاه و کلیسای تادئوس مقدس را به این دلیل قره کلیسا می نامند که در بخش قدیمی تر آن، از سنگ های سیاه استفاده شده است. از آن کلیسای اولیه چیز زیادی باقی نمانده است و دلیل آن تخریب های مکرری است که در طول تاریخ و به ويژه به علت زلزله اتفاق افتاده است. یکی از این زلزله های بسیار مخرب در قرن چهاردهم میلادی یعنی سال ١٣١٩ پس از میلاد به وقوع پیوست و پس از آن بود که قره کلیسا به طور اساسی بازسازی شد گرچه بخش هایی از کلیسای قرون اولیه مسیحت در میان قسمت محراب کلیسا همچنان برجا مانده است.

یکی دیگر از بازسازی های مهم و اساسی قره کلیسا در دوران قاجار و توسط عباس میرزا ولیعهد فتحعلی شاه صورت گرفت.

معماری قره کلیسا
کلیسا در حال حاضر از دو قسمت تشکیل شده است؛ قسمت شرقی یا قدیمی تر با سنگ های سیاه و قسمت غربی یا جدیدتر با سنگ های سفید. اتصال این دو قسمت قدیمی و متاخر به یکدیگر بسیار استادانه صورت گرفته به طوری که تنها از روی رنگ سنگ های آن می توان به تفاوت آنها پی برد. بر فراز هر دو قسمت، گنبدهای مخروطی شکل دوزاده وجهی برافراشته شده است. یکی از ويژگی های جالب توجه دیگر قره کلیسا، حجاری ها و نقوش برجسته ای است که روی دیواره ی بیرونی آن به چشم می خورد. حجاری های بخش سیاه، شامل تصاویری از صلیب و گردونه خورشید است اما در قسمت سفید، حجاری ها پرکار تر و شامل تصاویری از انسان، جانوران مختلف و موتیف های گیاهی است. داخل کلیسا اما، بدون تزییانت است و برخلاف اکثر کلیساها، نقاشی دیواری در آن به چشم نمی خورد. تنها نقاشی موجود در کلیسا، تصویر حضرت مریم برفراز محراب اصلی است.

مراسم جهانی ارامنه
هر سال در اواخر تیرماه و در روزی که مربوط به این قدیس است، ارامنه از هر جایی که بتوانند خود را به این منطقه می رسانند تا در مراسم جهانی آن شرکت کنند. یکی از مناظر بسیار زیبا، دیدن چادرهای رنگی زائران است که دورتادور این کلیسای سیاه و سفید را فراگرفته است. در مراسم قره کلیسا، ارامنه کودکان خود را غسل تعمید می دهند، قربانی ها و نذرهای خود را ادا کرده و در عشای ربانی شرکت می کنند و پس از آن در اطراف کلیسا با برگزاری جشن و اجرای موسیقی، این روز را گرامی می دارند.

دشت چالدران برای ایرانیان معنای خاصی دارد. از یک سو محل نبرد شاه اسماعیل صفوی با عثمانی ها و شکست سپاه ایران بوده اما از سوی دیگر مدفن یکی از حواریان عیسی مسیح و محل یکی از کهن ترین کلیساهای جهان است.

Keywords: Ghara Kelisa. Saint Thaddeus. Armenian Apostolic Church