قرقیزستان و انقلاب اینترنتی

شهزاده سمرقندی

اخبار تازه‌ای که از قرقیزستان می‏رسد، حاکی از آن است که وضعیت آشفته در مناطق اوش و جلال‏‌آباد، مسیری روبه آرامش طی می‌کند.

گفتگو با داریوش رجبیان، روزنامه‌نگار و تحلیل‌گر مسایل آسیای میانه در لندن:

حتماً می‏شود این مقایسه را انجام داد. ولی مطمئناً قبل از ایران هم افراد یا گروه‏های دیگری بوده‏اند که از این نوع رویدادها فیلمبرداری می‏کردند و به تارنماهایی مانند یوتیوب و... منتقل می‏کردند تا جهانیان بتوانند ببینند در گوشه‏ی دیگری از دنیا چه اتفاقی می‏افتد.

البته گسترده‏ترین مقیاس آن را ما سال گذشته در ایران شاهد بودیم که خیلی‏ها آن را به نوعی انقلاب اینترنتی تعبیر کرده‏اند. حتی اگر این جنبش به موفقیت سیاسی دست نیافت، اما توانست در اینترنت انقلابی به‏پا کند. طوری که اتفاقاتی که امروز و یا حتی دقایقی پیش افتاده را می‏شد روی شبکه‏های اجتماعی تماشا کرد.

در قرقیزستان هم همین‏طور بود. نیروها یا گروه‏هایی که زیر ستم بودند و به آن‏ها حمله شده بود، این فیلم‏ها را می‏گرفتند و منتقل می‏کردند. برای این که به جهانیان نشان بدهند بر آنها چه می‏گذرد و حسن توجه جامعه‏ی جهانی را به‏خود جلب کنند. امکانی که به‏خصوص تارنمای یوتیوب در اختیار این نیروها گذاشته، بهترین راه برای نشان دادن تصویرهایی است که در بسیاری موارد انسان‏ها را دچار رقت می‏کند. درواقع مردم در سراسر جهان، می‌توانند این تصویرها را ببینند و مردم بی‏دفاعی که مورد این حمله‏ها واقع شده‏اند، حمایت کنند.

همان‏طور که می‏دانیم، ازبک‏تباران قرقیزستان بسیار مایل هستند که پاسداران صلح سازمان ملل وارد منطقه بشوند و از آن‏ها حمایت کنند تا این درگیری‏ها خاتمه پیدا کند.

چه چیزی باعث شده که دو قومی که قرن‏ها در کنار هم زندگی کرده‏اند، یک‏باره این‏گونه با هم درگیر شوند؟ پشت صحنه چه می‏گذرد و به نفع چه کسی و چه گروهی است که این مردم به‏جان هم بیفتند؟

درست است که مردم قرقیز و ازبک اشتراکات فرهنگی زیادی با هم دارند، ولی این اشتراکات از موارد تمایز و اختلافات‏ بین این دو قوم کم‌تر است. تنها نقطه‏ی مشترک و برجسته‏ی هر دو قوم این است که زبان هردو از دسته‏ی زبان‏های ترکی است. البته زبان ازبکی بیش‌تر تحت تاثیر زبان فارسی است و واژه‏‏های فارسی بیش‌تری در این زبان به‏کار گرفته می‏شود، اما زبان قرقیزی بسیار نزدیک‏تر به ریشه‏های ترکی- مغولی خود است.

به‏جز این نقطه‌ی اشتراک، در سایر موارد ازبک‏ها بیش‌تر با فرهنگ ایرانی و تاجیکی عجین هستند. البته این هم دلیل بر آن نمی‏شود که تاجیک‏ها و ازبک‏ها خیلی به‏هم نزدیک باشند. به‏هرحال واقعیت این است که تفاوت فرهنگی همیشه بین ازبک‏ها و قرقیزها وجود داشته و در گذشته هم اختلافات فراوانی با هم داشته‏اند.

اوج این اختلافات در ژوئن سال ۱۹۹۰ خود را نشان داد و اتفاقاتی افتاد که به‌نام «خونریزی اوش» معروف است. در آن سال هم قرقیزها و ازبک‏ها به‏جان هم افتاده بودند.

مهم‏‏ترین مسئله‏‏ای که ازبک‏تباران قرقیزستان برجسته می‏کنند، این است که همیشه مورد تبعیض واقع شده‏اند. مثلاً مقاماتی که در مناطق ازبک‏نشین قرقیزستان حکومت می‏کنند، عمدتاً قرقیز هستند. این یکی از نکات عمده‏ای است که ازبک‏تباران معمولاً مطرح و تقاضا کرده‏اند که خودشان حاکم بر مناطق خودشان باشند و به‌نوعی خودگردانی در مناطق خودشان دست پیدا کنند.

این درگیری‏ها به نفع چه کسی و چه گروهی می‏تواند باشد؟

شاید در حال حاضر نتوان به‌راحتی گفت که چه کسی از این درگیری‏ها سود می‏برد. در چنین رویدادهایی معمولاً طرف‏های مختلف حضور دارند و در این مورد به‏خصوص، دولت موقت قرقیزستان که غافلگیر شده است، انگشت اتهام را به سوی این و آن نشانه می‏رود.

مقامات امنیت ملی و مقامات جاسوسی قرقیزستان، ابتدا آقای باقی‏یف، رییس‌جمهور برکنار شده‏ی قرقیزستان را متهم کردند. بعد از تکذیب آقای باقی‏یف، یکی از مقامات قرقیزستان، آقای بایبلوف اعلام کرد که افرادی که تابعیت تاجیکستان داشته‏اند، هم به مردم قرقیز و هم ازبک در شهر اوش شلیک کرده‏اند و می‏خواستند این دو قوم را به‏جان همدیگر بیاندازند. وزارت خارجه‏ی تاجیکستان اما بلافاصله این اتهام را تکذیب کرد و از آقای بایبلوف خواست که شواهد و دلایل خود را برای این اتهام مطرح کند. به‏دنبال آن، آقای بایبلوف هم طرح این اتهام از سوی خود را رد کرد.

عده‏ای نیز روسیه را در این قضیه دخیل می‏دانند و معتقدند روسیه می‏خواهد از این طریق، کنترل خود بر منطقه را دوباره اعمال کند.

چند تحلیل‏گر به‌خصوص در تاجیکستان، علاقه دارند ازبکستان را بیش‌تر متهم کنند. از نظر آنها ازبکستان تلاش می‏کند تا هم تاجیکستان و هم ازبکستان نتوانند نیروگاه‏های عظیمی را که قصد ساختن آن‏ها را دارند، بسازند. می‏خواهد قرقیزستان را دچار معضلی کند که نیروگاه و طرح‏های مربوط به ذخایر آبی قرقیزستان را به بعد موکول کند و یا در کل ملغی کند.

اینها همه در حد فرضیه هستند و دقیقاً نمی‏توان گفت چه کسی، پشت پرده، چه‏کار کرده است. در حال حاضر سازمان «پیمان امنیت دسته‏جمعی» که عضو عمده‏ی آن روسیه است، اما قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان هم عضو آن هستند، اعلام کرده که تلاش می‏کند عوامل به‏وجود آمدن این اتفاق‌ها را روشن و اعلام کند.