افزایش همکاری‌های نظامی بین تاجیکستان و ایران

شهزاده سمرقندی

دیروز پنجشنبه ۱۳ ماه می، احمد وحیدی، وزیر دفاع ایران در سفر خود به دوشنبه پایتخت تاجیکستان، با همتای تاجیکی خود دیدار کرد. در این دیدار گسترش همکاری‏های نظامی بین این دو کشور مطرح شد.

اما در دیدار وزیر دفاع ایران با همتای تاجیک خود، بارها و بارها تأکید روی این بود که همکاری‏های نظامی ایران و تاجیکستان بیشتر از قبل خواهد شد.

درباره‌ی این موضوع با شاکرجان حکیم‏اُف، تحلیل‏گر مسائل سیاسی در تاجیکستان گفت‏وگو کرده‏ام و نخست از او پرسیدم، چرا جمهوری اسلامی ایرانی اخیراً توجهی بیش از پیش نسبت به تاجیکستان پیدا کرده است:

چنین به نظر می‏رسد که هم تاجیکستان و هم جمهوری اسلامی ایران تمایل دارند تغییراتی در مناسبات‏شان به‏وجود بیاورند. در این زمینه، از جمله چند برنامه و لایحه‏ی مشخص عملی شد و این موجب بیشتر شدن احترام متقابل میان دولت و مردم ایران و تاجیکستان شده است.

روشن است که ایران در سال‏های اخیر در رابطه با برنامه‏ی هسته‏ای خود با برخی از کشورهای غربی، به خصوص ایالات متحده‏ی امریکا و کشورهای اروپای غربی مشکلاتی دارد و به این خاطر کوشش می‏کند روی برخی توافق‏نامه‏هایی که با کشورهای هم‏زبان و به خصوص تاجیکستان و افغانستان قبلاً به تصویب رسیده بودند، بایستد و با این کشورها روابط خوبی داشته باشد.

با در نظر داشتن ویژگی فعالیت‏های وزیر دفاع ایران و حوزه‏ی اختیارات این وزارت‏خانه، این دیدار ممکن است بیشتر در این جهت باشد که از طریق همتای خود و راهبری سیاسی تاجیکستان قصد ملایم‏تر کردن موضع‏ برخی کشورها و از جمله روسیه نیز در میان باشد. چرا که روسیه با تاجیکستان شریک استراتژیک است و هم‏زمان می‏تواند در مواردی روی مواضع ایالات متحده امریکا و برخی کشورهای غرب تأثیر‏گذار باشد.

از زمانی که اتحاد شوروی فروپاشید، مرزهای تاجیکستان بر روی کشورهای همسایه‏ی خود باز شدند و پیش از این موقعیت‏های زیادی وجود داشتند که تاجیکستان و ایران می‏توانستند روابط بازتر و بیشتری با هم داشته باشند. اما چرا این دو کشور امروز به این نتیجه رسیده‏اند؟ به نظر شما، تحریم‏هایی که هم‏اکنون روی کشور ایران وجود دارد، می‏تواند علت توجه اخیر این کشور به تاجیکستان باشد و یا شما دلایل دیگری نیز برای آن می‏بینید؟

چند عامل در این مسئله مؤثر هستند. تاجیکستان کشوری صاحب اختیار و مستقل است، اما در عملی نمودن سیاست‏های خارجی‏اش با محدودیت‏هایی روبرو است و متأسفانه از جهات بسیاری به عوامل بیرونی وابسته است و منافع برخی کشورها و قدرت‏های مشخص در روابط خارجی این کشور تأثیر دارد.

بر این اساس، به نظر می‏رسد در مواردی از گسترش روابط، از جمله با ایران، خودداری کند و روابط دو کشور بیشتر به مناسبات فرهنگی محدود می‏ماند.

از این گذشته، در حال حاضر ما با کشورهای منطقه، از جمله ازبکستان، رابطه‏ی خوبی نداریم و مشکلات بین دو کشور بیشتر شده است. این عامل و عوامل دیگر ما را وادار می‏کند که به ایران نزدیک‏تر شویم. چون ایران نسبتاً مستقل‏تر است.

روسیه نیز در تصمیم‏گیری‏های اخیر، مناسبات‏اش با را تاجیکستان را بر اساس جانب‏داری از ازبکستان تنظیم کرده است. این نیز عامل دیگری است که ما را وادار می‏کند با مردم ایران و این حکومت همکاری کنیم.

آقای حکیم‏اُف، ممکن است برای‏مان در مورد گسترش همکاری‏های نظامی بین تاجیکستان و ایران بگویید؟ این همکاری‏ها به چه شکل می‏تواند پیش برود که به نفع هر دو کشور تمام شود؟

در سال‏های اخیر، جوانان تاجیکستان و یا افسران نیروهای مسلح این کشور تعلیم‏های نظامی خود را در کشورهای هند، ایران، روسیه و بعضا در برخی کشورهای اروپایی و هم‏چنین ایالات متحده‏ی امریکا گذرانده‏اند.
مسئله‏ی دوم این است که ما در سال‏های اخیر تسلیحاتی از ایران خریداری نکرده‏ایم و از این جهت بیشتر به روسیه وابسته هستیم. شاید در قراردادهای اخیر شرط و شرایطی پیشنهاد شود که بسته به امکانات و اقتدار اقتصادی تاجیکستان، خرید‏های تسلیحاتی‏ای از ایران داشته باشیم.

اما مسئله‏ی مورد بحث دیگری که برخی کشورها با شبهه به آن نگاه می‏کنند، این است که تاجیکستان کشوری است که اورانیم دارد که یکی از مواد اولیه برای تهیه‏ی سلاح‏های هسته‏ای است. به این خاطر این کشورها بر این مسئله نظارت بیشتری دارند. اما اگر خطرهای دیگر تاجیکستان را تهدید کند، شاید با ایران مشترک عمل کند.

ایران نیز از فعال‏تر شدن دایره‏های معین خصوصیت تندروی داشته، نگران است و در این مورد با هم همکاری کنند. همی طور افزایش گردش مواد مخدر یک موضوعی است که ممکن است در این زمینه همکاری کند.

هم‏چنین بیشتر شدن گردش غیرقانونی مواد مخدر و مبارزه با آن نیز یکی از موضوعاتی است که نیازمند حسن تفاهم و همکاری بین این دو کشور می‏باشد.

به نظر شما، ایران می‏تواند از تاجیکستان به عنوان امکانی در جهت تقویت سلاح هسته‏ای خود استفاده کند؟

تا جایی که من اطلاع دارم، تاجیکستان به مثابه‏ی عضو چند سازمان بین‏المللی، تعهدهایی در خصوص عدم توزیع اورانیوم و برخی مواد دیگر که ممکن است در تولید سلاح‏های کشتار جمعی به کار بروند، دارد. عمل به این تعهد نیز تحت نظارت دائم برخی سفارت‏خانه‏ها و قدرت‏های خارجی هست.

اما از جانب دیگر، بسته به منافع تاجیکستان، امکان فروش غیررسمی این مواد تا درجه‏ی معینی وجود دارد و بیشتر به اراده‏ی سیاسی رهبری تاجیکستان وابسته است. به نظر می‏رسد که تا به حال این فروش غیررسمی انجام نشده است و شاید علت آن هراس از نظارت جامعه‏ی جهانی باشد.

به نظر شما، چرا ایران تاکنون به عنوان یک حاتم طائی با تاجیکستان برخورد کرده و کمک‏هایی بدون چشم‏داشتی در اختیار این کشور گذاشته است؟ فکر می‏کنید ایران در قبال کمک‏های اقتصادی‏ای که تاکنون به تاجیکستان کرده است، انتظاری هم از این کشور دارد؟

به نظر من، در درجه‏ی اول ایران ایران در دایره ستراتزی خود می خواهد که مردم تاجیک هویت ملی خود را احساس کنند و در زمینه‏ی آموختن تاریخ و منابع دیگر، از تمدن خود بیشتر برخوردار باشد.

از جانب دیگر، ایران احساس می‏کند که تاجیکستان در دایره‏ی همکاری، به مثابه‏ی عضو اتحاد دولت‏های مستقل، می‏تواند از طریق روس‏ها و برخی کشورهای اروپایی در در جامعه‏ی جهانی، در ارتباط با مسائل هسته‏ای ایران، تاثیرگذار باشد.

هم‏زمان، با وجود این که تاجیکستان کشوری مسلمان است، اما ماهیت دولت این کشور دنیوی (سکولار) است و این امر در امریکا و در برخی کشورهای دیگر خوب پذیرفته شده است.

به این دلیل ایران انتظار دارد که تاجیکستان مانند یک واسطه‏ی تاثیرگذار و میانه‏رو در حل مشکلات و تنظیم مسائلی که میان ایران و برخی کشورها و سازمان‏های بین‏المللی وجود دارد، عمل کند.