«آموختن خط سیریلیک اقدام مهمی است»

شهزاده سمرقندی

در پانزده سال گذشته در تاجیکستان، همین طور در دیگر کشورهای تاجیک‌نشین آسیای میانه، صحبت از این می‌رفت که تاجیکان باید خط فارسی‌ـ عربی را بیاموزند، تا بتوانند با دیگر هم‌زبانان خود پیوند دوباره برقرار کنند.

در همین باره با آقای زروان یکی از مسئولین این صفحه، صفحه‌ی آموزش خط سرلیک در بخش تاجیکی سایت بی‌ بی سی فارسی صحبت کرده‌ام. آقای زروان می‌گوید:

ببینید، اگر شما توجه کرده باشید، ما پیش از این که این سایت سرلیک‌مان راه‌اندازی شود، سایتی داشتیم که در آن مطالب‌مان را می‌گذاشتیم، هم به خط فارسی و هم به خط سرلیک. آن مطالبی که با ما خط فارسی می‌گذاشتیم، خواننده‌های خیلی زیادی داشت. به مراتب یا چندین مراتب بیشتر خواننده داشت از مطالبی که به خط سرلیک می‌گذاشتیم.

بیشتر ایرانیان مقیم ایران، اروپا، آمریکا و همچنین افغانان مقیم افغانستان و خارج از افغانستان خیلی علاقمند بودند که درباره‌ی تحولات تاجیکستان اطلاع داشته باشند.

همچنین اگر شما امروز یوتیوب را ببینید، در یوتیوب هم علاقمندان موسیقی تاجیکستان زیاد است. در فیس بوک هم اگر بروید، ایرانیان و افغان‌ها می‌خواهند که با تاجیک‌ها کنارهم بیایند و باهم چت و تبادل اطلاعات کنند.

به این خاطر ما در نظر گرفتیم که اگر مثلاً افغان‌ها و ایرانی‌ها خط سرلیک را یاد بگیرند، که یاد گرفتنش چندان مشکل نیست، در آن صورت مستقیم می‌توانند با تحولات تاجیکستان از مطبوعات تاجیکستان آشنا شوند. با خط سرلیک آشنا شوند. به خاطر همین حتی چندین نفر از دوستان ما هم علاقمندی نشان داده بودند که ما می‌خواهیم خط سرلیک را یاد بگیریم.

وقتی هجده سالگی استقلال تاجیکستان را در تاجیکستان جشن می‌گرفتند، ما در تلویزیون «نوبت شما» داشتیم و این «نوبت شما» را در آنلاین هم گذاشتیم. حتی بعضی از دوستان ایرانی‌مان نوشته بودند که ما به خاطر تاجیکستان خط سرلیک را یاد گرفتیم که از تاجیکستان آگاه شویم. و فکر می‌کنم نیاز خیلی مبرمی به آموزش خط سرلیک در بین فارسی‌زبانان وجود دارد.

تا الان استقبال از این صفحه چگونه بوده؟

مشکلی که ما داریم، این است که با طرف مقابل رابطه نداریم. این که دوستان ما چگونه‌ این آموزش خط فارسی را ارزیابی کرده‌اند. زیرا ما صفحه‌ی اینترآکتیو نداریم.

بعد از راه‌اندازی این صفحه در واقع بازبینندگان بخش تاجیکی‌ـ سرلیکی سایت بی بی سی فارسی بالا رفته است؟

بله. حتما بالا رفته است. حتی ما این صفحه را در فیس بوک هم گذاشتیم و می‌بینیم حتی افرادی که اصلاً ایرانی هستند و خط سرلیک ما را بلد نیستند، آن‌ها هم حتی این صفحه‌ی ما را می‌بینند. این گواه این است که آن‌‌ها تا اندازه‌ای آگاهی پیدا کرده‌اند که به هر صورت این صفحه را به خط سرلیک هم مطالعه کنند. زیرا شمار هواداران سایت ما روز به روز در حال افزایش است.

برنامه‌ی دیگری در نظر دارید که به این صفحه اضافه شود، یا در همین شکل خواهد ماند؟

اگر یادتان باشد، پس از کسب استقلال تمام فارسی‌زبانان آسیای میانه، ازجمله فارسی‌زبانان قزاقستان، ازبکستان و قرقیزستان، همه می‌خواستند خط فارسی را یاد بگیرند. آن زمان یک انقلاب راه‌اندازی شده بود، همه تشنه‌ی آموزش خط فارسی بودند.

ما می‌خواهیم حتی یک صفحه ویژه‌ دیگری درست کنیم برای آموزش خط فارسی تا آن افرادی که در آسیای میانه هستند و زبان‌شان فارسی هست و مکتوب‌ها و آثارشان و همه‌ی اسنادشان را با خط سرلیک می‌نویسند، خط فارسی را یاد بگیرند و به خطه‌ی فرهنگی فارسی‌زبانان وارد شوند.

زیرا آن‌ها اگر خط فارسی را یاد بگیرند، جهانی با پهنای دیگری برای آنان باز می‌شود و می‌توانند به میلیون‌ها سایت به زبان فارسی دسترسی پیدا کنند و از آن‌جا اطلاعات مورد نظر خودشان را دریافت کنند.

در این هجده سال گذشته، در واقع دوران استقلالیت تاجیکستان، از اتحاد شوروی و جداشدن از روسیه، تحولاتی که رخ داده است تا الان نظررس است. اما شما می‌توانید تأثیر کار خودتان را ببینید؟

بله، واضح است این چیزها. در رسانه‌های تاجیکستان تأثیر صفحه‌ی فارسی یا صفحه‌ی بی بی سی برای تاجیکستان خیلی محسوس است. همین الان هم اگر به دوشنبه بروید، می‌بینید که به تدریج مردم بیشتر آن زبانی را که ما در سایت‌مان معیار قرار داده‌ایم، به آن تقلید می‌کنند.

ما و رادیوهای مستقل و دولتی تاجیکستان کوشش کرده‌ایم که مرادف‌های فارسی آن اصطلاحاتی را که قبلاً روسی بودند و مردم هم مرادف فارسی‌اش را هم نمی‌دانستند به کار گیریم و مردم تاجیکستان و اهل ادب و قلم و اهل روزنامه‌نگاری ترجیح می‌دهند که از مرادف‌هایی استفاده کنند، که ما در مطالب‌مان در صفحه‌ی تاجیکستان استفاده می‌کنیم.

نقش زبان مطالب بی بی سی و به خصوص آن مطالبی که ما برگردان می‌کنیم و درباره‌ی تحولات ایران و جهان از خط فارسی به سرلیک می‌گذاریم، در پیشرفت زبان تاجیک خیلی محسوس است و خواننده‌های ما در صحبت‌های مستقیم هم این کار ما را ستایش می‌کنند که کار خوبی را انجام می‌دهیم.

بی بی سی فارسی از اولین رسانه‌های خارجی بوده که به مسائل تاجیکستان و تاجیکان پرداخته و تأثیر چشم‌گیری در رشد زبان تاجیکی بعد از فروپاشی اتحاد شوروی داشته است. همان طور که آقای زروان نیز تاکید کرد، سایت بی بی سی فارسی و صفحه‌ی ویژه‌ی تاجیکستان آن هم در جایگزین کردن اصطلاح روسی با مرادف‌های فارسی آن در بین خبرنگاران و یا اهل قلم تاجیک تأثیر زیادی داشته و از معدود معیارهای موجود بوده است. درباره‌ی صفحه‌ی آموزشی خط سرلیک با جمشید برزگر سردبیر سایت بی بی سی فارسی نیز صحبت کردم. آقای برزگر خود چندی پیش سفری به تاجیکستان داشت که در این سفر خط سرلیک را از بر شد.

جمشید برزگر معتقد است که الفبای سرلیک را می‌شود در مدتی بسیار کوتاه از بر کرد. دقیقاً برعکس آن چیزی که تاجیکان از خط عربی‌ـ فارسی می‌گویند.

آقای برزگر چه باعث شد که صفحه‌ی آموزش خط سرلیک را در سایت بی بی سی فارسی‌ـ تاجیکی راه‌اندازی کردید؟

بسیاری از فارسی‌زبانان در ایران و افغانستان و یا در سراسر جهان با خط سرلیک آشنا نیستند، ولی به مسائل تاجیکستان علاقمند هستند و دوست دارند از اخبار و وقایع آن‌جا مطلع شوند یا قادر به خواندن مطالبی باشند که ما در صفحه‌ی سرلیک خودمان در زمینه‌های مختلف داریم.

در واقع فکر کردیم راه‌اندازی این صفحه می‌تواند کمکی باشد برای کسانی که می‌خواهند با فرهنگ و ادبیات و جامعه‌ی تاجیکستان بیشتر آشنا شوند و قادر به مطالعه‌ی آثار فارسی به خط سرلیک باشند.

این صفحه به دو شکل عمل می‌کند. هم به نوعی آموزش خط سرلیک است برای فارسی‌زبانانی که خط سرلیک را نمی‌دانند، و هم متقابلاً به مردم تاجیکستان این امکان را می‌دهد که با خط و الفبای فارسی و در واقع عربی از همین طریق آشنا شوند و آن‌‌ها هم قادر باشند نوشته‌های فارسی را که به خط سرلیک نیستند، بخوانند.

می‌توانید برای ما بگویید که مراجعه به این صفحه، آن طور که شما پیش‌بینی می‌کردید، بوده؟

صفحه‌ای که ما راه‌انداخته‌ایم، در واقع خودش یک مطلب است. مطلبی است که به کسانی که علاقمند هستند الفبای سرلیک یا برعکس الفبای فارسی را یاد بگیرند، کمک کند و این امکان را برایشان فراهم کند. سایت بی بی سی در واقع هدف اصلی‌اش اطلاع‌رسانی و خبررسانی است و این کار را ما در حاشیه‌ی کار اصلی خودمان انجام دادیم، برای این که مخاطبان ما قادر شوند بیشتر از مطالبی که منتشر می‌کنیم استفاده کنند.

با توجه به افزایش استفاده از اینترنت در تاجیکستان، می‌توانم بگویم که در مجموع استقبال خوبی از صفحه‌ی تاجیکستان ما شده است، چه به خط سرلیک چه به خط فارسی، و تعداد خوانندگان به طور قابل توجه‌ای در حال افزایش است.

همین طور البته از نقاط مختلف جهان از این صفحات بازدید می‌شود و خوانندگان مطالب تاجیکستان تنها محدود به خود شهروندان تاجیک نیست و تقریباً می‌شود گفت بسیاری از فارسی‌زبانان از سراسر جهان به این صفحه مراجعه می‌کنند و اخبار و مطالب مربوط به فرهنگ جامعه‌ی تاجیکستان را از طریق وب سایت بی بی سی فارسی دنبال می‌کنند.

تا جایی که من می‌دانم، شما خودتان هم با خط سرلیک آشنایی دارید. به نظر شما آموختن خط سرلیک و یا حروف سرلیک برای یک فارسی‌زبان چقدر طول می‌کشد؟

بستگی دارد. البته اگر آدم مجبور باشد چیزی را بیاموزد، طبیعتاً خیلی سریع‌تر خواهد آموخت. من خودم در مدتی که در تاجیکستان بودم، تلاش کردم که الفبا را بیاموزم. به دلیل این که خب آدم در خیابان نشانی‌ای را می‌بیند، نوشته‌ای را می‌بیند و علاقمند است بداند چه نوشته شده. به همین دلیل خیلی سریع.

یادگرفتن چند علامت طبیعتاً زمان زیادی نمی‌برد، اما مشکل در واقع بعد از آموختن این علائم شروع می‌شود و برخی از کلماتی که در تاجیکستان به کار می‌رود، ممکن است فرضاً برای ایرانی‌ها چندان آشنا یا مأنوس نباشد؛ یا برعکس.

به هرحال بعضی واژگان به شکل‌های متفاوتی به ‌کار می‌روند یا گاه تلفظی متفاوت دارند. هرچند به طور عمومی اگر بخواهیم صحبت کنیم، تا ٧٠ـ ٦٠ درصد یکسانی و همسانی را می‌شود دید. اما به هرحال همین نحوه‌ی تلفظ و واژگان یا افعال ترکیبی که به کار می‌رود، متفاوت است و گاه این‌ها می‌توانند کمی بر دشواری کار بیفزایند.

اما در مجموع من فکر می‌کنم برای کسانی که علاقمند هستند، کار اصلا دشواری نیست و به راحتی می‌توانند این الفبا را بیاموزند و در واقع کلید یک گنجینه را به دست بیاورند و با ادبیات معاصر تاجیکستان آشنا شوند و متونی که به خط سرلیک نوشته شده‌اند را بخوانند.

به هرحال این‌ها اقدامات مهمی است. یعنی آموختن الفبا می‌تواند این وسیله را در اختیار شما بگذارد که بتوانید منابع بیشتری را در اختیار خودتان قرار دهید.