«دوباره به سین‌کیانگ خواهم رفت»

شهزاده سمرقندی

مارسل اومنس، جامعه‌شناس و پژوهشگر هلندی به مدت دو سال در سین‌کیانگ چین زندگی کرده است. سین‌کیانگ (یا آن‌گونه که اویغورها تلفظ می‌کنند: شن‌جان) هفته‌هاست ناآرام است و مدتی خبر اول رسانه‌ها بود. اما چندی است که رسانه‌ها از این ناآرامی‌ها کمتر می‌گویند و به نظر می‌رسد که این منطقه دوباره به روال عادی خود برگشته است.

مارسل اومنس مهمان رادیو زمانه بود و از او پرسیدم چگونه به چنین نتیجه‌ای رسیده است؟

مارسل اومنس (عکس: شبنم شعبانی، زمانه)

بسیار ساده است. من آن‌جا به مدت دو سال مشغول پژوهش بودم و با مردم آن به سر بردم. دیده‌ها و شنیده‌های من در مدت دو سال، مسلماً نزدیک‌تر به واقعیت است تا دید و دانش بعضی از سردبیران رسانه‌های هلندی و به مردم این منطقه حق می‌دهم که مثل مردم تبت به رسانه‌های بین‌المللی و شیوه پرداخت آن‌ها به مسائل جامعه آن‌ها معترض باشند.

به نظر تو ریشه ناآرامی‌ها در سین‌کیانگ چه بود؟

ریشه این درگیری‌ها، نبود آزادی فرهنگی، مذهبی و اجتماعی مردم سین‌کیانگ است؛ نه درگیری بین دو قوم و یا نارسایی اقتصادی، آن طور که در رسانه‌ها تأکید می‌کردند. رسانه‌های اروپایی بیشتر روی مسائل اقتصادی تأکید می کردند که به نظر من این منصفانه نیست.

اویغورها که دست به اعتراض زدند، تنها مردم آن منطقه نیستند که از مشکلات اقتصادی در تنگنا باشند؛ این مشکل مشترک همه قومیت‌های سین‌کیانگ است. اویغورها با مشکلات جدی مثل نبود آزادی بیان با زبان مادری خود و آزادی فرهنگی و آزادی بیان از مشکلات خود دست و پنجه نرم می‌کنند.

این مسائلی که مطرح کردید آنی است که مردم اویغور می‌گویند. اما دولت چین از این نوع افکار یا اعتراضات به عنوان جدایی‌طلبی نام می‌برد و مجازات‌های سنگینی هم به کار می‌گیرد. به نظر شما چگونه بود؟ آیا واقعاً اویغورها دوست دارند به مردم هم‌زبان و هم‌مذهب خود در آسیای میانه پبیوندند؟

فکر نکنم. شاید من زیاد در این باره تحقیق نکرده‌ام. می‌توانم باور کنم که جدایی‌طلبان آن تظاهرات را برانگیخته باشند؛ اما فکر نکنم که هزارنا هزار مردمی که در خیابان ها ظاهر شدند و اعتراض خود را بیان کردند، همه جدایی‌طلب باشند.

الان وضعیت چگونه است؟ اعتراض‌ها فرو نشسته است و روزگار به مرام قبلی خود برگشته است یا خیر؟

سخت است چیزی دقیقی بگویم. هنوز راه‌های ارتباط قطع است. حتی از طریق اینترنت نیز نمی‌توانم با دوستان خود در ارومچی تماس بگیرم. اما از طریق خط بین‌المللی با کسی که در بیجنیگ (پکن) می‌شناسم، در تماس هستم و می‌دانم که مردم آرام شده‌اند و امنیت روزانه برقرار است؛ اما در شب هنوز مردم جرأت بیرون رفتن ندارند. آرام است؛ اما فکر می‌کنم که در این آرامی، نقش نیروهای نظامی که به این منطقه فرستاده شد، زیاد است.

این دو قوم، قوم هان (یا خان) و اویغور حدود نیم‌قرن کنار هم به سر برده‌اند. به نظر شما چه اتفاقی افتاد که آن طور که در رسانه‌ها شنیدیم، بهانه‌ای برای درگیری بین دو قوم شده است؟

این چیزی است که خود من نیز خیلی دوست دارم بیشتر روی آن تحقیق کنم. دلم می‌خواهد دوباره به این منطقه بروم و روی همین درگیری‌های اخیر تحقیق کنم. اما حدس می زنم که بعد از بازی های المپیک وضعیت کمی تغییر کرد و قوانینی درباره محدود کردن آزادی بیان در موضوع دین و مذهب تصویب شد. چیزی که بیشتر روی مردم اویغور فشار آورد؛ چون دین متفاوتی دارند و دین و فرهنگ برایشان بسیار مهم است؛ برعکس قوم هان که فکر می‌کنند رشد اقتصادی راه حل همه مسائل جامعه است.

از تفاوت فرهنگی و مذهبی اویغورها و هان‌ها گفتید. بین این دو چرا به فرهنگ و مردم اویغور بیشتر علاقه‌مند شدی؟

از این دو سال، یک سال آن را به آموزش در دانشگاه هنرهای زیبای سین‌کیانگ گذراندم. در این دانشگاه بیشتر تأکید روی فرهنگ و موسیقی اقلیت‌ها بود؛ مثل اویغور، قزاق، تاجیک، ازبک و غیره. هم‌گروه‌های من بیشتر از این قوم‌ها بودند و من از طریق آن‌ها با مردم اویغور، قزاق و ازبک و تاجیک در سین‌کیانگ آشنا شدم. یکی از دوستان من درس دوتار می داد و در زمان فراغت با هم دوتار می‌زدیم.

می‌دانستم که مارسل آن دوتار را با خود به آمستردام آورده است و از او خواسته بودم که همراه با دوتار خود مهمان رادیو شود. دست به دوتار خود برد و لابه لای نواختن ها از خاطرات شیرین و دوستان اویغور خود گفت که قرار است دوباره به دیدن آن‌ها برود.