رودکی دوباره جوان شد

شهزاده سمرقندی

کشور تاجیکستان، امسال را سال رودکی اعلام کرده و به همین بهانه گردهمایی‌های فرهنگی زیادی هم در این چند ماه در تاجیکستان برپا شده است.

به همین مناسبت با قادر رستم، سردبیر روزنامه تاجیکی چراغ روز، گفت و گو کردم.

مجسمه‌ای که در مسکو ساخته شده است متفاوت با پیکره‌ای است که ۵۰ سال قبل به مناسبت ۱۰۵۰ سالگی رودکی ساخته شده بود و نزد دانشگاه کشاورزی تاجیکستان و در شهر دوشنبه نصب کرده بودند.

تفاوت اصلی این پیکره با آن یکی که در دانشگاه کشاورزی وجود دارد و ۵۰ سال قبل ساخته شده است این است که پیکره‌ی قبلی، رودکی را به‌ صورت پیرمرد خردمندی نشان می‌دهد.

اما این مجسمه‌ای که در مسکو ساختند و امروز با شرکت رییس‌جمهوری تاجیکستان، مراسم پرده‌برداری از آن برگزار شد، رودکی را با چهره‌ای جوان نشان می‌دهد و تفاوت اصلی آن همین است.

دولت‌مردان تاجیک آن رودکی را به صورت رودکی جوان و شاعری جوان نشان دادند.

اگر اشتباه نکنم سازنده‌ی این پیکره الکساندر روکاویچ، مجسمه‌ساز روس است. می‌توانید بگویید چرا حتماً باید این فرد مجسمه‌ی رودکی را می‌ساخت؟

قبلاً در تاجیکستان، کنکوری برگزار شده بود که این مجسمه‌ساز برنده شده بود و با او وارد مذاکره شدند.

متأسفانه هنرمندان مجسمه‌ساز در تاجیکستان خیلی کم هستند. یک نفر به نام شهریار مختاری، چند پیکره‌ی رودکی را ساخته است که در شهرهای مختلف تاجیکستان نصب هستند؛ ولی مجسمه‌هایی که او ساخته، زیاد جالب نبوده است.

شاید بتوان گفت، مجسمه‌ای که این هنرمند روس ساخته است، ایرادی ندارد. مهم این است که پیکره، پیکره‌ی خوبی باشد و این‌که چه کسی آن را ساخته اصلاً مهم نیست.

مجسمه رودکی در پنجکنت

به نظر شما پیکره خوب است؟ یعنی ببینندگان آن را پذیرفتند و خوش‌شان آمده است؟

کسانی که دیدند، از مجسمه خوش‌شان آمد.

تا کنون از سیمای رودکی عکس و مجسمه‌های زیادی داشتیم و مردم با آن چهره‌ها عادت کردند. به نظر شما دلیل خاصی دارد که این پیکره سیمای جوان‌تری از رودکی نشان می‌دهد و آیا روی مردم تأثیری نخواهد گذاشت؟

من چند مقاله در این مورد نوشته بودم. در مورد این‌که سال ۱۹۵۷ وقتی که قبر رودکی را حفر کردند و استخوان‌های او را به دست آوردند و باستان‌شناس مشهوری از روی جمجمه‌ی شاعر، عکس رودکی را ساخت که علمی بود و عکس خیلی جالبی هم بود.

بعداً هم در تاجیکستان و هم در ایران چهره‌های مختلفی از رودکی آفریده شد که هیچ کدام به پای چیزی که این باستان‌شناس روس آفریده بود، نرسیدند.

آن‌چه مردم تاجیکستان بیشتر عادت داشتند همان عکس‌هایی بود که او آفریده بود و تندیس هم از روی همان‌ها بود که چهره‌ا‌ی آشنا برای مردم بود.

بر اساس همان مجسمه‌ای که در دانشگاه کشاورزی گذاشته شده است، طراحی علمی انجام شده بود.

آن‌ها می‌خواستند یک رودکی را به مردم نشان بدهند که پیر و فرتوت نباشد و به همین دلیل خواستند رودکی را جوان نشان بدهند.

اگر چه آن چیزی که در دانشگاه کشاورزی گذاشته شده، بهترین مجسمه‌ی شهر دوشنبه محسوب می‌شود و این مجسمه‌ی‌های اتحاد شوروی بود و سازنده‌ی آن مجسمه‌ساز آذربایجانی، عبدالرحمان در سال ۱۹۵۸ برای آن مجسمه، جایزه‌ی دولتی شوروی را دریافت کرد.

این‌ها خواستند رودکی را جوان نشان بدهند؛ شاید دلایلی داشتند؛ ولی البته هر انسانی چند مرحله را طی می‌کند که یکی هم جوانی است.

شاید جای ایراد نباشد اگر در دانشگاه کشاورزی رودکی، پیر و خردمند نشان داده ‌شود و در قسمت مرکزی هم یک رودکی جوان را داشته باشیم.

منظور شما از باغ مرکزی همان باغ عاشقان هست؟

نه، منظور من از باغ مرکزی آن باغی است که قبلاً در زمان شوروی باغ لنین بود و سال گذشته آن را به باغ استاد رودکی نامگذاری کردند و در مرکز شهر دوشنبه در کنار کاخ جدید ریاست‌جمهوری قرار گرفته است.

گفتید قبل از این‌که مجسمه‌ساز انتخاب شود یک مسابقه‌ای برگزار شد. در این مسابقه از چه کشورهایی شرکت کردند و آیا از ایران و افغانستان هم افرادی در آن شرکت داشتند؟

نه، متأسفانه از ایران و افغانستان کسی شرکت نکرد؛ ولی بیشتر آن‌هایی که شرکت کردند، از تاجیکستان و هم‌چنین از کشورهای مشترک‌المنافع شوروی سابق بودند.

می‌توانید بگویید برای این مجسمه چه قدر هزینه شده است؟

در مجموع برای بازسازی باغ استاد رودکی و این مجسمه، بالغ بر چهار میلیارد سامانی تخصیص داده شده بود؛ ولی دقیقاً نمی‌دانم از این مبلغ، چه قدر برای مجسمه هزینه شده است.