«خط فارسی برای روشنفکران است»

شهزاده سمرقندی

همان‌طور که می ‌دانید بسیاری از روشنفکران تاجیک دوست دارند خط فارسی را به راحتی بخوانند و بنویسند. و در فکر ساختن یک نرم‌افزار برگرداندن خط فارسی به سیریلیک و بالعکس هستند.

با عبدالفتاح واحدوف، مدیر بخش «مونیتورینگ دسترسی به اطلاعات»، در «انجمن ملی رسانه‌های مستقل تاجیکستان» در‌باره گسترش خط فارسی در این کشور گفت و گویی کردم.

تا اوایل سال‌های بازسازی (‌۱۹۸۵) که آقای گارباچف اعلام کرد، در قرن بیستم در تاجیکستان به جز در دانشگاه‌ها و فرهنگستان‌ها، خط فارسی کاملاً ممنوع بود. و استفاده نمی‌شد.

پس از سال‌های ۱۳۸۵، یعنی از زمانی که فضای آزاداندیشی در اتحادیه شوروی نسبتاً بهتر شد، در تاجیکستان هم عده‌ای به خط فارسی روی آوردند‌، از جمله روزنامه‌ها، مجله‌ها و کتاب‌هایی با خط فارسی منتشر شدند.

همین روند تا اوایل سال‌های ۱۹۹۰، تا ترور جمعی شهروندان در تاجیکستان، رشد کرد و حتی‌ ممکن بود خط فارسی به خط رسمی دولتی تبدیل یابد.

متاسفانه جنگ سال‌های ۹۰ به این روند ضرر رساند و مانع آن شد. مردم باز به خط پیشینه‌ی «سیریلیک»، که قبلاً در تاجیکستان معمول بود، (یعنی خط روسی) روی آوردند.

امروز هم خط فارسی در تاجیکستان ممنوع نیست و در بین مردم فرهنگی و روشنفکران معمول است اما مردم مقرری (کارگران، دهقانان...) با این خط آشنا نیستند.

این‌که می‌گویند در مطبوعات ما به خط فارسی روی ‌بیاوریم یا نه و آیا مشکلی به وجود می‌آید. به اندیشه من، حتی اگر هم به فارسی روی بیاورند، هیچ مشکلی وجود ندارد. اما مردم عادی، مقرری و ساده کشور با این خط نه می‌‌توانند بخوانند و نه می‌توانند بنویسند.

چند روز پیش رییس‌جمهور تاجیکستان اعلام کرد که خط سیریلیک را همچنان در این کشور به‌عنوان خط دولتی نگه خواهد داشت. ولی این بحث که بعضی‌ها معتقدند باید خط فارسی در روزنامه‌ها رایج باشد و یا حتی درتعلیم‌گاه‌های تاجیکستان، ساعت‌های آموزش خط فارسی افزوده شود، الان در چه مرحله ای است؟ آموزش خط فارسی تا چه حد افزایش پیدا کرده است؟

هم‌اکنون در مدرسه‌های ابتدایی تاجیکستان، در صنف‌های (کلاس‌های) اول تا چهارم، تعلیم خط فارسی صورت می‌گیرد. یعنی در برنامه «وزارت معارف تاجیکستان» تعلیم خط فارسی برای مردم تاجیکستان جاری است. این قانونی است و هیچ مشکلی ندارد.

هراس حکومت و دولت تاجیکستان از آن است که اگر امروز یک‌باره به خط فارسی روی بیاورند، مردم زیادی بی‌سواد (یعنی بی‌خط) می‌مانند؛ مردم زیادی از کار برکنار می‌شوند و نمی‌توانند از این خط نو استفاده کنند.

از این هراس دارند؛ اما می‌خواهند روند به خط فارسی گذشتن، روندی به تدریج باشد. اگر امروز آموزش خط فارسی از صنف یک تا صنف چهار در برنامه‌های تعلیمی مدرسه‌های تاجیکستان است، شاید در سال‌های نزدیک همین برنامه از صنف چهار تا صنف یازده مکتب باشد.

یعنی اگر جامعه، کاملاً به این خط در‌بر‌ گرفته شود‌، آن زمان گذشتن ممکن است. اما امروز از این‌که به یک‌باره به خط فارسی روی بیاوردند می‌ترسند.

الان در تاجیکستان روزنامه یا مجله‌ای است که به خط فارسی منتشر شود؟

روزنامه‌ای است به نام «بارگاه سخن» که تماماً با خط فارسی منتشر می‌شود. ولی همان‌طور که گفتم این روزنامه‌ها برای شاعران و ادیبان است. مردم عادی از این خط کم استفاده می‌کنند.

روزنامه‌‌هایی هم هستند که صحیفه‌هایی به خط فارسی دارند. مثلاً روزنامه «ادبیات و صنعت» یک صحیفه به خط فارسی دارد. روزنامه «حزب نهضت اسلامی» هم با خط سیرلیک نشر می‌شود اما بعضی وقت‌ها مطالبی به طبع می‌رساند که به خط فارسی است.

آیا از داخل ایران هیچ روزنامه یا مجله‌ای در تاجیکستان در دسترس هست؟ روزنامه‌ای را می‌توانید نام ببرید که مرتب از ایران به دست تاجیک‌ها برسد؟

بله. آن‌هایی که به اخبار ایران توجه دارند، می‌توانند روزنامه «کیهان هوایی» را بخوانند. یا دیگر روزنامه‌های ایرانی به‌واسطه رایزن فرهنگی ایران در تاجیکستان در دسترس است. مگر ازطریق را‌یزن‌های فرهنگی روزنامه‌ها به دست تاجیک‌ها نمی‌رسند.

خوانندگان تاجیک در فهمیدن اصطلاحاتی که الان در ایران رایج است چقدر مشکل دارند؟

معمولاً بین زبان فارسی و زبان تاجیکی هیچ تفاوتی وجود ندارد. فقط تفاوت اصطلاحاتی موجود است. مثلاً اصطلاحات اقتصادی یا سیاسی. اما مقررا آن زبانی که در ایران مردم عادی گفت و گو می‌کنند، در تاجیکستان کاملاً فهمیده می‌شود و به نظر من فهمیدن آن زبانی که در تاجیکستان گفت و گو می‌کنند، (چون من خودم چندین بار در ایران بودم) در ایران هیچ مشکلی ندارد.

بعضی روشنفکرها عقیده دارند که باید خط سیریلیک را نگه داشت و هم‌زمان برنامه‌ای ساخت که خط فارسی را به سیریلیک و یا برعکس خط سیریلیک را به فارسی برگرداند. یعنی به‌طور اتوماتیک؛ و نیاز نباشد مردم صبر طولانی داشته باشند که این خط را خودشان بیاموزند و خودشان بخوانند.
هیچ فکری در دفتر رییس‌جمهوری تاجیکستان در‌ این‌ باره شده است که روی برنامه‌ای سرمایه‌گذاری کنند که این خط را به فارسی و یا سیریلیک تبدیل کند؟

من از برنامه‌ریزی حکومت تاجیکستان آگاه نیستم. اما می‌دانم الان چنین برنامه‌ای وجود ندارد. یعنی برنامه‌ای که بتواند هم خط سیریلیک را به فارسی و هم خط فارسی را به سیریلیک برگرداند وجود ندارد.


اما شاید ایده‌هایی در نظر داشته باشند که همین کار بشود. چون امروز در تاجیکستان اصطلاحات و لغت‌های زبان فارسی تماماً انشا شده است و در دسترس مردم است.

به نظر شما اگر تاجیکستان در سال‌های آینده تصمیم بگیرد که به خط فارسی روی بیاورد؛ یعنی خط فارسی به‌عنوان خط دولتی پذیرفته شود، چنین کاری برای دولت تاجیکستان چقدر هزینه خواهد داشت‌؟

گفتن این مشکل است. چون کاملاً به خط فارسی نوشتن، فقط خط معمولی نیست. ادبیات، انتشارات، روزنامه‌ها و... هم در کار می‌آیند و این مبلغ زیادی طلب می‌کند که برای ما تاجیکان امروز این بودجه مقدور نیست.