تاجیکستان از سلفی‌ها می‌ترسد

شهزاده سمرقندی

در تاجیکستان، حضور طرفداران مذهب سلفی که به عنوان بنیادگرایان مذهبی محسوب می‌شوند، در مساجد ممنوع شده است. به همین بهانه با جمال‌الدین محمود، مدیر بخش فرهنگی حزب نهضت اسلامی تاجیکستان در این باره گفت‌و‌گو کردم.

دیدگاه من این است که در تاجیکستان در مسایل دینی، اصلا حکومت فعلی ره‌گم زده است. دیگر چه کار کردند، آن را من نمی‌فهمم. چون از یک طرف حکومت، حکومت دنیوی است و در بعضی امور، میزان حکومت دنیوی است. از طرف دیگر چون به گفته رییس‌جمهور و به اعتراف خودشان، ۹۹ درصد مردم مسلمان هستند. این‌ها البته پابند یک یک مذهب فقهی و یک فرقه هستند.

دیگر این‌که (سلفی‌ها) در یک منطقه اجازه دارند و در منطقه دیگر اجازه ندارند و آن مذهب ممنوع است. این‌ها پایمال کردن حقوق شهروندان است. چون دولت دموکراتیک است و حقوق بنیاد است، می‌تواند از عنصرهایی که به جنجال می‌کشد و به دولت اثر دارد، به آن خاطر کار موقتی کنند.

امروز در تاجیکستان هیچ خطری از جانب دینداران احساس نمی‌شود. فقط در بازی‌های سیاسی، موقتاً می‌خواهند از یک جریانی، از یک مذهبی استفاده کنند. وقتی هم که بازی خوب را ادامه بدهند، دیگر نمی‌دانند چه کار کنند.

امروز هم با همان سلفی‌ها، حکومت از همان شیوه‌ها و از همان بازی‌هایی که قبلاً داشته و موفق نشده است، استفاده می‌کند. در تاجیکستان رسماً هم اعلام نشده است که مذهب این دولت (دیندارهای حکومت) چیست. من می‌گویم بر چه اساس، یک عده می‌گویند حتما تو باید «حنفی» باشی و «سلفی» نباشی.

پس شما معتقد هستید که آن‌هایی که دولت معتقد است طرفدار مذهب سلفی هستند، در واقع می‌توانند طرفدار این مذهب نباشند؟

دولت معین نکرده است. گویا دولت خواهش حنفی بودن این مردم را دارد؛ یا هم نه. آیا خواهش چه مذهب بودن مردم را دارد؟ امروز این هم برای ما روشن نیست. این جور نیست که دولت تنها به افراد حنفی احترام گذاشته باشد. معلوم و معین کردن این‌که مردم باید در کدام مذهب باشند، پایمال کردن حقوق مردم است. چون یکی دیگر تعیین می‌کند که تو پابند کدام مذهب باشی.

لکن به هر حال در تاجیکستان ۹۹ درصد مسلمان هستند. من بر این باور هستم که اکثر قاطع این ۹۹ درصد در مذهب حنفی هستند. امروز ظهور مذهب‌ها و جریان‌های دیگر برای تاجیکستان یک اختلاف، خلل و همدیگر نافهمی آورده است.

شما تفاوت طرفداران مذهب سلفیه و حنفیه را در تاجیکستان به چه صورت می‌بینید؟ دولت چگونه آن‌ها را می‌تواند تشخیص دهد؟ به کدام یک از این‌ها می‌تواند بگوید بنیادگرا هستند یا نیستند. در حالی که دولت تاجیکستان چند ماه پیش قراری تصویب کرده بود که دختران یا زنانی که روسری دارند، نمی‌توانند وارد دانشگاه بشوند و در واقع حجاب را ممنوع کرده بود. شما می‌توانید در این باره، کمی توضیح دهید؟

دولت تاجیکستان قبلاً «کمیته دین» داشت؛ امروز آن کمیته دین هم نیست. دولت در امور دیندارها یک مرکز معینی ندارد که این مسایل را درست بررسی کند. تفاوت در چیزهای عرفی است که مردم می‌بینند، مثلاً در انتقالات نماز دست‌ها را بلند بردارند، آمین بلند می‌گویند و از همین چیزها. این‌ها چیزهایی نیستند که یک انسان به خاطر بلند یا پرت گفتن آمین، احتیاج به قانون داشته باشد.

دولت از این دیدگاه نظر می‌کند و می‌گوید که در تاجیکستان باید مردم به یک مذهب باشند؛ همان مذهب هم رعایت نمی‌شوند؛ چنان‌چه شما قید کردید. همان که باید دختر روسری داشته باشد، خودش اختیار می‌کند که روسری به سر داشته باشد یا نداشته باشد. این یک حقوق شهروندی است و آن طلبات مذهب حنفیه است که همان را هم دولت اجرا نکرد و پابند همان هم نیست.

در گزارشی که من در دست دارم، گفته می‌شود که طرفداران مذهب سلفیه در تاجیکستان به خصوص در استان «سغد» و کناره‌های آن رو به گسترش است. شما این را تأیید می‌کنید؟

شاید نمی‌شود گفت که روبه گسترش است. لکن آن‌ها وجود دارند و وجودشان در مراکز و خصوصا در جاهایی که تجمع دینداران است، احساس می‌شود. لکن این‌ها در این مرحله، حداقل وجود خودشان را توانستند اعلام کنند.

یکی از اصولی که دولت می‌تواند به بنیادگرا بودن یا نبودن هر مذهبی تشخیص بدهد، این است که بعضی از مردهای خانواده‌ها در بعضی از مناطق تاجیکستان از درس خواندن و یا دانشگاه رفتن و یا حتی به مدرسه میانه رفتن دختران خود جلوگیری می‌کنند. شما این را در کدام طایفه مردم و طرفداران این حزب بیشتر می‌بینید؟

اصلاً در تاجیکستان تا جایی که من معلومات دارم و تقاضای همان وظایف حزبی است، اصلاً مردم تاجیکستان به رفتن و نرفتن دختران به مدرسه چندان اهمیتی قائل نیستند و تقریباً بی‌تفاوت‌اند. چون تمام مشکلات و نارسایی‌ها در مکتب‌ها دیده می‌شود. عادی‌ترین حقوق یک دختر مسلمان ارائه نمی‌شود.

این نه از آن دیدگاه است که کدام‌یک از جانبداری‌های مذهبی تاجیکستان نمی‌خواهند که دخترهای آن‌ها تحصیل‌کرده باشند یا تحصیل کنند. اصلاً مکتب‌ها به شرایط بدی وادار می‌کند، نه تنها از رفتن دختران‌شان، که از رفتن پسرها‌یشان هم به مکتب جلوگیری کرده‌اند.

مشکلات از جانب دینداران نیست. از جانب حکومت تمهیدات اعمال می‌شود. چون که دختربچه‌های مردم دهات به مکتب بروند. من باور دارم که شرایط خوب کاملاً باشد، هیچ‌کس با این مخالفت نمی‌کند. شاید یک چند درصد و یا کم‌تر از این هم باشند که هم‌چنان نگذارند.

این قراری که تصویب شده در استان سغد که از حضور طرفداران مذهب سلفی در مساجد تاجیکستان جلوگیری کنند، عملی شده است؟ شما دیدید که پیش آمده باشد از کسی که خواسته وارد مسجد بشود، جلوگیری بکنند؟

این عملی نمی‌شود. امکان هم ندارد. چون اگر عملی هم شود موقتاً چند روز عملی می‌شود. به خاطر این‌که این قانون در چارچوب‌ها و اندرزهای حقوق بشر نمی‌گنجد و مخالفت دارد.

آن‌ها هم مردمی آگاه و فهمیده هستند. آن‌ها هم می‌توانند از خودشان دفاع کنند و به سازمان‌های گوناگون دفاع از حقوق بشر مراجعه کنند. البته تهیه‌کنندگان این قانون چند نفر از افراد وزارت امور امنیت کشور هستند و این را تشخیص دادند که نمی‌توانند؛ برای این‌که در تاجیکستان فعلاً کسی اعلام نکرده که من سلفی هستم. آن‌ها بارها خودشان را اعلام می‌کنند که «ما از یکی از مذهب‌های فقهی اسلام هستیم» یکی از مذهب‌ها.

اما گفته شده است که طرفداران این مذهب سلفیه الان در گریز هستند، در روسیه به سر می‌برند و دولت تاجیکستان اعلام کرده که اگر این‌ها را پیدا کند، حتماً دستگیر خواهد کرد. همان طور که شما گفتید، چرا این‌ها نمی‌توانند از حق خود دفاع کنند. یعنی مشخص کنند که آیا این جرم هست یا نیست. اصلاً در اصل طرفدار این مذهب هستند یا نیستند؟

فعلاً آن‌ها اعلام نکرده‌اند که کسی که در مذهب سلفی است و چنین مذهبی هم در دنیای امروزه شناخته نشده است. سلفیت به عنوان مذهب شناخته نشده است. رفتارها و کردارهایی که سلفی‌ها دارند، همه‌ در یکی از مذهب‌های فقهی است. این مسلم است که در همه مذهب‌های فقهی، کسانی هستند که خلاف دستورات عمل کردند. از حنفی‌ها هم شخص‌های در تبعید و گریزه و در کافت و کاب‌‌های جنایی هستند. شاید از این‌ها هم کسی معین باشد.

این گفته نمی‌شود که این مذهب در دنیای امروزه مذهبی افراطی و جنایتکار و یک مذهبی است که حتماً باید تبعید شود و در کافت و کاب شناخته شده باشد. این‌طور نیست. افراطی هم نیست. فقط با بعضی از عقاید آن‌ها چون در تاجیکستان آزادی بیان خیلی هم ضعیف است و بر وقت است، اعلام کردند این‌ها یک مرکزی هستند که از آن مرکز‌ها در تاجیکستان خطر وارد می‌کنند.