جشن گل سرخ در افغانستان زنده است

شهزاده سمرقندی

سیزده‌به‌در در افغانستان هم جشن گرفته می‌شود. در این باره‌ با شکریه برکزای، عضو پارلمان افغانستان و فعال حقوق زنان صحبتی داشتم.
همین‌طور از او درباره‌ی «جشن گل» جشن قدیمی آریایان پرسان شدم که این روزها تنها در افغانستان جشن گرفته می‌شود و در دیگر کشور های فارسی زبان از بین رفته است.

سیزده‌به‌در یک جشن قدیمی است که بعد از عید نوروز تجلیل می‌شود. البته به اندازه‌ی نوروز به سطح کلانش تجلیل نمی‌شود.

در افغانستان معمولاً کوشش می‌کنند که در چهارشنبه‌ی مربوطش جشن بگیرند یا در روز جمعه‌اش. چون معمولا روز چهارشنبه و جمعه از روزهایی هستند که به شکل عام مردم دوست دارند. بیشتر این (جشن) ملی است. (و نه) به‌عنوان یک جشن کلان که عید سال نو باشد. زنان هم سهم بیشتری دارند.

در کنار اینکه لباس مخصوص به تن می‌کنند، در کنار اینکه دوست دارند با دوستان خودشان مصاحبت و رفت و آمد داشته باشند و در کنار اینکه می‌خواهند در جای سبز روی سبزه بنشینند. این را هم دوست دارند که اگر امکانش باشد با وسایل موسیقی محلی این روز را تجلیل بگیرند.


ایرانی‌ها یک رسم دارند که می‌روند سر تپه‌ها و سبزه گره می‌زنند و معمولا دخترهای جوان نیت می‌کنند که به شوهر برسند یا فرزنددار بشوند. این را شما دارید؟

بله، ما هم داریم. خودمان هم به شما گفتیم که اینها به جاهای سبزتری می‌روند، جایی که سبزه است. ما معمولا در رسم و رواج افغانی خودمان این را به نام «سبزه لگد کردن» هم می‌گوییم. یعنی فکر می‌کنند دختران جوانی که مراد می‌کنند، هم برای شوهر و هم بعضی مثلا یک مشکلی دارند و بخواهند در سال آینده این مشکل حل بشود، سبزه را گره را می‌زنند.


اما باید به این هم اشاره داشته باشم که این رسم و رواج، رسم و رواج‌هایی بوده که در گذشته‌ها بوده است. امروز این رواج‌ها از شهرهای بزرگ برچیده شده است، اما قوره و قضبات (ناحیه و کنار شهر) پس از آن هنوز این رواج‌ها با آن قوت و شدتش و با آن انعنه (رسم و عرف) در جای خودش باقی است.

جشن گل سرخ هم‌زمان با رویش دوباره‌ی لاله‌ها برگزار می‌شود



این روزها از نظر امنیت افغانستان خیلی بهبود پیدا کرده است. بیرون آمدن زنان بدون چادر، جشن گرفتن سیزده‌به‌در امن است یا همچنان ناامنی احساس می‌کنید؟

من فکر می‌کنم موضوع ناامنی در افغانستان موضوعی است که در این سه دهه‌ مردم افغانستان به شکلی با آن کنار آمده‌اند و می‌خواهند زندگی عادی و نرمال خودشان را در همه حالتش داشته باشند.

بیرون آمدن زن‌ها در قوره و قضبات به مرات آسان‌تر و راحت‌تر است نسبت به شهرهای بزرگی که بیشتر مسئله‌ی ناامنی در آنجاست. مخصوصا در قریه‌جات (ناحیه و کنار شهر) افغانستان که مردم زندگی کاملا محلی خود را دارند، جمع و مجموعی از رسوم و سننی هست که از قرن‌ها ما داشتیم.

من یادم هست وقتی که ما هیچ اصلا نمی‌توانستیم که نوروز را به تجلیل بگیریم، آن‌وقت هم مردم تجلیل می‌کردند، ما تجلیل می‌کردیم، با وجود اینکه این رسما منع بود. اما به‌عنوان یک‌روزی بود، یک‌روز بامعنای تاریخ سرزمین ما است، یک‌روزی است که ما به آن باور داشتیم که نیاکان ما پیرو چنین چیزهای بودند.


خب اگر هزارسال نه، بلکه دوهزار­ سه هزار سال قبل در این جغرافیا، در این سرزمین و در خطه چیزهایی بوده که هنوز هم به آنها افتخار می‌کنیم و می‌خواهیم زنده نگه‌اش بداریم. چه بخواهیم و چه نخواهیم رسم و رسوم قوی‌تر از این هستند بسیاری از موارد که شما ببینید.

شما بزم گل سرخ دارید یا سیر (گردش)، که یک رسم قدیمی بوده که الان تنها در افغانستان زنده مانده است. می‌شود برایمان توضیح بدهید که این بزم در چه زمانی اتفاق می‌افتد و به چه شکلی؟

میل (جشن) گل سرخ است که از روز اول حمل (برج حمل) شروع می‌شود و با چهل روز مکمل ادامه پیدا می‌کند. یعنی تا دهم ماه صور که بیشتر به آن (جشن ملی گل سرخ) می‌گویند، فقط به‌خاطر لاله‌های سرخی که در دشت و دمن سر بیرون می‌آورند و این را مردم جشن می‌گیرند.

البته این جشن گرفتن در کنار خودش یک سلسله مراسم مذهبی را هم با خود دارد. مثلا مردم می‌روند به شهر دولت بلخ، مزار شریف، و آنجا زیارت علی می‌کنند، زیارت سخی می‌گویند و بلند می‌کنند. و در دیگر مراسمی که ذکر می‌شود یک جنده‌ای (پارچه، توب یا در بعضی مناطق درخت و یا شاخ درخت) هست که به آن پارچه می‌بندند و آن را بلند می‌کنند، با یک نیت، با یک دعا از کلان‌های قوم (موی سفیدان) و حکومت دولت حضور باید داشته باشند.


در کنار این روز چهل روز مردم دوست دارند که در بیرون از خانه‌های خود باشند. مخصوصا این مدت چهل روز غذاهای مخصوص خودش هست. مثلا نذر سمنک (سملک یا سمنو) چون در صحرا می‌باشند، او را می‌کشند و کباب می‌کنند به شکلی از اشکال. این به عنوان یک میله (جشن) است که امروز هم در افغانستان جشن گل سرخ یکی از میله‌‌هایی است که معمولا با کنسرت‌ها، مسابقه ورزشی و مشاعره، با اخبار و حتا با نهال‌نشانی و شعر خوانی‌ها آغاز می‌شود.

آن‌وقت رقص آزاد است؟ این روزها زنان و دخترها راحت می‌توانند برقصند در این جشن‌ها؟

رقص در افغانستان دو شکل است. یکی رقص ملی است که به نام «اتن ملی» اجرا می‌شود که آن هم اگر تعریف عمومی رقص این باشد که دست و پا، یعنی حرکت دادن اندام باشد همنوا با موسیقی، آن رقص است. اما بیشتر این به‌عنوان یک قرور ملی است «اتن ملی» که ولایت‌های مختلف به شکل مختلف دارند.


شما اگر رفص اتن محلی را در منظر عام اجرا کنید عیب پنداشته نمی‌شود، چون این به‌عنوان رقص محاسبه نمی‌شود. اما رقصی که با موسیقی غیر از اتن (رقص ملی) و در منظر عام باشد، هنوز رواج نشده است. من فکر نکنم که هیچ وقت دیگری هم در افغانستان رایج بوده باشد.

اما مردم در محافل خصوصی خود، در خانه‌های خود، در عروسی‌ها، ختنه‌سوری، نامزدی‌ها، در سالگردها و در سایر جشن‌های دیگر و در نذراتی که می‌کنند این کار را می‌کنند (می‌رقصند). در محلات عام نه، بلکه در محلات خاص است که فکر می‌کنند مصون‌اند و بیشتر محیط فامیلی است.