وقتی که نوروز یک جشن ممنوع بود

شهزاده سمرقندی

نوروز در آسیای میانه به خصوص بین مردم فارسی زبان تاریخ و خاطرات متفاوتی را پشت سر گذاشته است. انقلاب کارگری روسیه که دامنه آن به آسیای میانه هم رسید، با خود تغیرات ساختاری در این منطقه به وجود اورد. یکی از این تغییرات مربوط به نوروز می‌شود.

اما روس‌ها با عوض کردن روز تحویل سال از نوروز به ۳۱ دسامبر از برخی رسم و سنت‌های مردم آسیای میانه نیز جلوگیری کردند. این موضوع را با چند تن از افراد صاحب نظر در تاجیکستان به میان گذاشتم.

اصغر حکیم، شاعر و ادبیات شناس معروف تاجیک که در زمان شوروی به شهرت رسیده بود، می‌گوید: کمونیست‌ها فکر می‌کردند که نوروز جشنی اسلامی است و به همین دلیل از آن پشتیبانی نکردند.

با برزو عبدالرزاقف، مدیر تاتر‌ دولتی شهر خجند، که همچنین کارگردان و نمایشنامه‌نویس هم هست، صحبت کردم. آقای برزو، برنده چندین جایزه بین‌المللی است و طی سال های زیاد در رشد تاتر تاجیک فعالیت داشته است. از او پرسیدم وضع تاتر تاجیک در زمان شوروی چگونه بود و آیا پوشش دادن نوروز در تاتر با مشکلاتی رو به رو بود یا نه؟

آقای برزو می‌گوید: سخت است در این باره چیزی بگویم. چون در آن زمان چیزی نظررسی مربوط به جشن نوروز روی صحنه آورده نشده است. هرچند نمایش نامه‌های زیادی در رابطه با شاهنامه و ادبیات کهن فارسی نوشته شده و روی صحنه آمدند. اما نمی‌‌توانم بگویم که کارهای عالی و خوبی بودند.

همین طور با اصل‌الدین نظامف، موسیقی‌شناس و رئیس دانشگاه هنرهای زیبا در شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان صحبت کردم. آقای نظامف در اینباره نظر متفاوتی دارد.

وی می گوید که در زمان شوروی نوروز ممنوع نبود اما رسما جشن گرفته نمی‌شد. اما وی معتقد است که در زمان شوری نوروز دیگر به عنوان جشن تحویل سال قلم‌داد نمی‌شد و در حد یک جشن محلی در بین مردم تاجیک جشن گرفته می‌شد و این روزها نیز نوروز در تاجیکستان جشن سال نو محسوب نمی‌شود.

هرچند نوروز در زمان شوروی از حد جشن تحویل سال به سطح یک جشن محلی بهار رسید و محفوظ ماند، با از هم پاشیدن اتحاد شوری در جشن نوروز تغییراتی عمده‌ای وارد نشد.

این روزها در تاجیکستان نوروز با جلسه‌های رقص و ترانه‌های شاد در میدان‌های برزگ دولتی جشن گرفته می‌شود، اما دیگر به آن شیوه قدیم و قبل از انقلاب روسی نیست. چون در تاجیکستان مثل دیگر کشورهای آسیای میانه شب ۳۱ دسامبر، تحویل سال را جشن می‌گیرند و دیگر مردم تاجیک سالشماری شمسی قمری را از یاد برده‌اند و تنها کسان به خصوصی از آن اطلاع کافی دارند.

اما نوروز به عنوان جشن زیبای بهار و بیداری طبیعت در بین تاجیکان محبوب است و همراه با گستردن خوان پرنعمت و رقص و ترانه های شاد و به بر کردن لباس های نو برگزار می‌شود.