| رادیو زمانه > خارج از سیاست > موسیقی ملل > آقاجان، معشوقم را مزن | ||
آقاجان، معشوقم را مزن
در برنامه گذشته از موسیقی مردم اویغور حرف زدم به عنوان یک مثال از مسلمانان چین. در جواب به این نظر نوشتم در آسیای میانه دین اسلام با رقص و موسیقی به راحتی کنار آمده و تنها در دوره شوروی سابق، زنان توانستند در جمع آمیخته با مردان آواز بخوانند و رقص را به عنوان کسب و هنر روی صحنه پذیرفتند.
زن‌ها از سال‌های 1920 و 30 همزمان با شکل‌گیری تاتر مردمی، از باغ‌های پوشیده و اندرونی خود بیرون آمدند وتوانستند، هم پای مردان هنر را به عنوان پیشه دنبال کنند. اما حالا از مردم بخارا می‌گویم که سرنوشت‌شان برعکس اویغورها در چین است اما شباهت های زیادی با هم دارند. از یک گروه مردمی می‌گویم که در بخارا با عنوان "ماه ستاره" معروفند. آخرین‌بار وقتی ماه آوریل سال 2001 به شهر بخارا سفر داشتم از این گروه پرسان شدم. به‌خصوص از سازمان‌دهنده و همچنین دنبال یکی از آوازه‌خان‌های این گروه "عالیه‌خان حسنوا" که در تلویزیون دولتی برنامه‌هایشان را زیاد می‌دیدم، گشتم. آن جا عالیه خانوم به من گفته بود که دیگر گروهشان آمیخته است و زن و مرد با هم برنامه اجرا می‌کنند و بیشتر ترانه‌های کهنه و قدیمی را بازخوانی می کنند. ترانه‌هایی که بعضی‌هایشان را مردم محلی دیگر از یاد برده‌اند.
عالیه حدود 65 سال عمر داشت و بسیار زنده دل و شاد بود. همراه با شوهر خود شروع کردند به خواندن. هیچ وقت یادم نمی‌رود؛ آنها بدون این‌که آماده باشند و یا همه اعضای گروه حضور داشته باشند، آن شب برایم آواز خواندند. "بیت‌برک" یکی از رسم‌های عروسی در آسیای میانه بین تاجیکان است. وقتی برای خواستگاری دختری می روند "بیت‌برک" و یا با اصطلاح دیگر رباعی خوانی می‌کنند که معمولا در دو گروه بین خویشان عروس و داماد و یا بین دوستان عروس و یا دوستان داماد انجام می‌شود. گروه "ماه ستاره" از این نوع "بیت‌برک"ها و رباعی خوانی‌ها را هم در اجراهای خود دارند که خاطره مردم را از گذشته نزدیک روشن می‌کنند. چون این رسم این روزها کمتر اجرا می‌شود و یا تنها در منطقه‌های دوردست و یا دور از شهر اجرا می‌شود. علیه خان حسنوا، در محل ایرانیان بخارا به‌سر می‌برد و چنانی که خود او می‌گوید مردم محل او خود را فارس و یا ایرانیان ترک زبان میدانند که چند قرن پیش به بخارا کوچ کرده‌اند و آنجا مقیم شده‌اند.
رسم‌های این مردم معمولا سنگین‌تر از مردم دیگر آسیای میانه است؛ مراسم عروسی گسترده‌تر و مراسم ماتم طولانی‌تر از معمولاست و حتی تا دو سال سیاه‌پوشی و دوری از مردم را تحمل می‌کنند. در حالی که دیگر مردم آسیای میانه مراسم عروسی جمع و جورتر دارند و مراسم ماتم، کوتاه‌مدت است که حد اکثر به 7 ماه می‌کشد. ایرانیان بخارا مانند ایرانیان سمرقند مراسم چله و قتل امام حسین را هم مفصل حفظ کرده‌اند و مراسم سینه‌زنی هم گاه گداری در مجالس بسته و یا مسجدهای کوچک شیعیان محل اجرا می‌شود. چنین عقیده‌ای هم هست که گویا این مردم با قشون امیر تیمور به آسیای میانه به زور آورده شدند. وقتی یهودیان بخارا و سمرقند بعد از فروپاشی شوروی، آسیای میانه را ترک کردند ترکان ایرانی ترجیه دادند به ایران برنگردند چون فرق زیادی بین خود و مردم آسیای میانه نمی‌دیدند و وطن برایشان سمرقند و بخارا بود. در این دو شهر بیشترین تعداد ایرانیان ترک زبان به سر می‌برند. یکی از قدیمی‌ترین ترانه‌های تاجیکی که در اجرای دو نفر زن و مرد و در واقع در نقش زن شوهر و یا خواهرو برادر اجرا می‌شود، بسیار معروف بود. در ترانه "گل‌پری پیمان شکن" گفته می شود:  |
||
نظرهای خوانندگان
مطرب نگاه دار همین ره که می زنی
-- محمد ، Nov 15, 2007 در ساعت 07:54 PMشهزاده ی عزیز به نظر می رسد که توجه ات به موسیقی آسیای میانه، از این که خودت ریشه از آنجا داری فراتر رفته است. به گمان من همین طور هم باید باشد چون به واقع سال های زیادی است که این حوزه ی تمدنی از هم پاشیده است و اکنون تنها به کوشش کسانی همچون شماست که دوباره امکان به هم پیوستن آن وجود دارد، وگرنه دولت ایران چندان سرگرم کارهای دیگر است که یادی از آن میهن فرهنگی بزرگ نمی آورد. با قوت ادامه بده و بیش از موسیقی هر جای دیگری ـ که به جای خود لازم است ـ به موسیقی ایران و سنت های فرهنگی آن، بپرداز.
خرم و کامیاب باشی
-------------------------------
محمد عزیز،
باید بگویم که موسیقی داخل ایران را همکاران دیگر من در رادیو زمانه دنبال می کنند و من به موسیقی ایران یک دو بار بیشتر نپرداخته ام و آن هم زمانی بوده است که به نظرم حرف تازه داشتم. پژمان اکبرزاده که خود متخصص موسیقی کلاسک و سنتی ایران است کارهای زیبایی دارد. اگر من بخواهم که از موسیقی سنتی ایران برنامه بسازم اول این که آشنایی زیادی ندارم دوم این که تجربه خاصی با آن ندارم. اگر دقت کرده باشید برنامه های من آمیخته با تجربیات و خاطرات من است و به برنامه و یا موسیقی که نتوانم چیزی تازه ای به شنونده خود بدهم نمی پردازم. اما اگر منظورتان موسیقی ایران فرهنگی و تاریخی باشد که آسیای میانه هم جزئی از آن شمرده می شود البته توصیه تان را فراموش نمی کنم.
پاینده باشید
شهزاده
جالب بود.
اول اينكه تشكر كه ديگر بر دين تاكيد ويژه نداشتيد.
دوم اينكه ظاهرا (از روي عكسها) اين گروه بيشترپايبند به قواعد اسلامي است(حجاب خانمها ).
سوم اينكه اين بدبيني به زنان هم يكي از آلودگيهاي فرهنگي است كه بايد ريشه يابي شود. :"شاگرد عطار آمده/ شاگرد باغبان آمده/ شاگرد زرگر آمده بود / هدیه آورده بود."
چهارم سپاس.
-- ماني ، Nov 15, 2007 در ساعت 07:54 PM-----------------------------
مانی عزیز،
همان طور که گفتم این گروه موسیقی سنتی بخارا است و بسیاری از بخارائیان ایرانی اند که خودرا مسلمان شیعه میدانند و دین نزد این مردم بسیار مهم است.
.ولی به یک اصطلاح اسلام نرم و مهربانی دارند
شهزاده جان سلام
-- علی امینی ، Nov 18, 2007 در ساعت 07:54 PMاین مطلب خیلی جاندار و قشنگ بود، فقط کاش در ویرایش مطالب سایت بیشتر دقت شود. در این مطلب چند غلط املایی و انشایی دیدم که به خاطر تنگی وقت پیش آمده و زیاد مهم نیست، اما بهتر است که نباشد و خواننده را گیج نکند تا بیشتر از مطلب لذت ببرد. نکته دیگر این است که روشن نیست در ترانه گفته می شود یارم را تنبیه نکن یا معشوقم را کتک نزن؟ چون اینها یک کمی با هم فرق دارند! خودت که بهتر می دانی قربانت!
دلم می خواست یک کسی راجع به این جامعه ایرانی بخارا اطلاعات بیشتری می داد. آیا هنوز منسجم هستند؟ آیا محله مخصوصی دارند؟ چه قدر هستند؟ آیا ایران با اونها تماسی داره؟
-- بدون نام ، Feb 11, 2008 در ساعت 07:54 PM