زمین و رشد ناگهان پستانداران

برگردان: احسان سنایی

پژوهش‌گران اخیراً نشان داده‌اند که انقراض نسل دایناسورها در حدود ۶۵ میلیون سال پیش، راه را برای رشد یک‌هزاربرابری اندام پستانداران موجود، گشود. این بررسی که با عنوان «تکوین حداکثر ابعاد بدن پستانداران خشکی‌زی»، در نشریه‌ی علمی Science انتشار یافته؛ نخستین نمونه‌‌ای‌ست که به کنکاش در الگوی توزیع ابعادی بدن پستاندارانِ پس از عصر دایناسورها پرداخته است.

پژوهش مزبور که با حمایت مالی شبکه‌ی سازمان‌دهی پژوهش‌ها، وابسته به بنیاد ملی علوم ایالات متحده (NSF) و سرپرستی استادیار زیست‌شناسی دانشگاه نیومکزیکو؛ دکتر «فلیسا اسمیت» (Felisa Smith) انجام پذیرفت؛ تیمی متنوع از دیرین‌شناسان، زیست‌شناسان فرگشتی و ماکرواکولوژیست‌های وابسته به دانشگاه‌های سرتاسر جهان را گرد هم آورد. هدف، تجدیدنظری در پرسش‌های کلیدی پیرامون ابعاد جانداران؛ خصوصاً پستانداران بود. اسمیت در این‌باره می‌گوید: «ابعاد فیزیکی، تمامی جنبه‌های زیست‌شناختی؛ از زاد و ولد تا انقراض را متأثر از خود می‌سازد. درک محدودیت‌های دخیل در تعیین این ابعاد هم برای فهم نحوه‌ی کار اکوسیستم‌ها حیاتی‌ست».

پژوهش‌گران، به‌منظور مستندسازی از آنچه که پس از سقوط نسل دایناسورها برای پستانداران زمین رخ داده؛ داده‌هایی در خصوص حداکثر اندازه‌ی فیزیکی جوامعی از پستانداران خشکی‌زیِ وابسته به هر قاره؛ شامل Perissodactylaها (سم‌دارانی چون اسب و کرگدن)، Proboscideaها (شامل فیل‌سانان همچون ماموت و ماستودون)، Xenarthraها (شامل مورچه‌خوار، تنبل درختی، گورکن) و همچنین شماری دیگر از دسته‌های انقراض‌یافته، جمع‌آوری نمودند. این پژوهش‌گران، سه سال دیگر را صرف یکپارچه‌سازی این مجموعه‌داده‌ها کردند. اسمیت در این‌خصوص می‌گوید: «این مجموعه‌داد‌ه‌ها، منحصربفرد است؛ چراکه نخستین نمونه‌ی جامع پستاندارانِ متعلق به کلیه‌ی قاره‌ها، از زمان انقراض دایناسورها (در حدود ۶۵میلیون سال پیش) تاکنون است. ما ابعاد بدن‌شان را از روی دندان‌ها، که معمولاً سالم‌ترین اجزای بدن پستاندار هستند، تخمین زدیم».

مطابق این بررسی، حداکثر وزن پستانداران، از نمونه‌های هم‌عصر دایناسورها تابه‌امروز، از ۱۰ کیلوگرم به ۱۷ تُن رسیده است! دانشمندان، الگوی چنین رشدی را نه‌تنها در سرتاسر زمین؛ بلکه در سرتاسر زمان و مابین تبارها و جوامع غذایی گوناگونِ جانوری (حیواناتی با عادات غذایی متفاوت)، به‌طرز شگفت‌آوری استوار توصیف کرده‌اند.

– بزرگترین پستانداران خشکی‌زی تاریخ زمین. به‌ترتیب ایندریکاسیریوم (بزرگترین – وابسته به ۳۷ تا ۲۵ میلیون سال پیش) دینوسریوم (۸/۵تا ۲/۷میلیون سال پیش) و فیل امروزی / Alison Boyer / دانشگاه ییل

حداکثر اندازه‌ی پستانداران، از حدود ۶۵ میلیون سال پیش، مشخصاً افزایش یافت تا آنکه در دوره‌ی «الیگوسن» (Oligocene) (در حدود ۳۴میلیون سال پیش) در منطقه‌ی اوراسیا؛ و همچنین بار دیگر در دوره‌ی «میوسن» (Miocene) (در حدود ۱۰میلیون سال پیش) در اوراسیا و آفریقا، به حداکثر میزان خود رسید. بزرگترین پستانداری که تاکنون بر زمین قدم برداشته، «ایندریکاسیریوم ترانسورالیسیوم» (Indricotherium transouralicum)؛ گیاه‌خوار کرگدن‌مانند بی‌شاخی بوده که در حدود ۱۷ تُن وزن داشته و قدش از شانه‌ها، در حدود ۵/۵ متر بوده و حدوداً ۳۴میلیون سال پیش، در اوراسیا می‌زیسته است. اسمیت می‌گوید: «تشابه شگفت‌انگیز سیر تکوین حداکثر اندازه‌‌ی پستانداران در قاره‌های متفاوت، نشان از این می‌دهد که می‌بایسته وظایف اکولوژیکی مشابهی توسط این پستانداران غول‌پیکر، در سرتاسر جهان انجام شود. این نیز قویاً نشان می‌دهد که پستانداران، به محدودیت‌های اکولوژیکی مشابهی [اینگونه] پاسخ می‌داده‌اند».

این نتایج همچنین پرده از عامل محدودکننده‌ی حداکثر اندازه‌ی جانور در خشکی؛ میزان فضای متوسط متعلق به هر جانور و نهایتاً اقلیمی که در آن می‌زیسته‌اند، برداشت. هرچه محیط سردتر باشد، جانور احتمالاً بزرگتر خواهد شد؛ چراکه جانوران بزرگتر، گرمای بیشتری را درون خود نگه می‌دارند. این همچنین نشان می‌دهد که هیچ‌یک از دسته‌های پستانداران، به‌تنهایی از حیث ابعاد بر دیگران چیرگی نداشته؛ بلکه لقب بزرگترین پستاندار زمین، متعلق به زیرمجموعه‌های گوناگون و پراکنده در زمان و فضاهای متفاوتی بوده است.

اسمیت می‌افزاید: «نتایج، بسیار قابل توجه بود. دمای جهانی و مساحت خشکی، حد فوقانی اندازه‌ی بدن پستاندار را تعیین می‌کند. پستانداران بزرگتر، هنگامی‌که زمین سردتر بود و تمرکز خشکی‌های زمین بیشتر بود، نمو یافتند. آنالیزهای ما، فرآیندهایی را که مداوماً در میان جوامع غذایی و تباری [پستانداران] عمل می‌کنند و مستقل از تاریخ فیزیوگرافیک (جغرافیای طبیعی) هر قاره هستند را آشکار می‌کند».

علاقه به ابعاد پستانداران از سال‌های پیش در اسمیت به‌وجود آمد؛ هنگامی‌که او دانشجوی کارشناسی دانشگاه کالیفرنیا بود. «من بر شماری از جزایر نزدیک به ساحل باجا در کالیفرنیا، که در آن جوندگان، به ابعاد غول‌پیکری تکوین یافته‌ بودند، کار می‌کردم. از آن‌زمان به [مطالعه بر] ابعاد فیزیکی علاقه‌مند شدم».

منبع