وارثان خوی و خون یهود

Alla Katsnelson
برگردان: احسان سنایی

یهودیان جهان، علی‌رغم پراکندگی‌شان در تاریخ و جغرافیایی نسبتاً وسیع، از پیوندهای ژنتیکی نسبتاً یکسانی برخوردارند. به‌ بیانی، طبق گسترده‌ترین بررسی صورت‌پذیرفته بر یهودیان جهان تا به امروز، این مردمان نه‌تنها آداب دینی و فرهنگی متحدی میان خود دارند، که عموماً پیرو تاریخ تکوینی برجسته‌ای نیز هستند، تاریخی که بر تک‌تک ژن‌های یک یهودی نقش بسته است.

عکس از Baz Ratner – رویترز

در این پژوهش همچنین دانشمندان موفق به کشف پیوندهای ژنتیکی مستحکمی میان اقوام غیریهود که از رگ اروپایی‌شان به ایتالیایی‌ها و از رگ خاورمیانه‌ای‌شان به فرقه‌ی مسلمانان «دروز»، بادیه‌نشینان عرب و فلسطینیان امروز قرابت دارند، شدند.

پژوهش‌گران حاضر در نیویورک و تل‌آویو، جهت انجام این کار، آنالیز گسترده‌ای را بر ۲۳۷ فرد از هفت جامعه‌ی تثبیت‌‌گشته‌ی یهودی از سرتاسر جهان، شامل ایران، عراق، ایتالیا، یونان، ترکیه، سوریه و اروپای شرقی به ثمر رسانده بودند. این گروه از آن پس به‌ یاری داده‌های «پروژه‌ی گوناگونی ژن‌های انسانی» (بانک اطلاعاتی حجیمی از داده‌های وراثتی افراد پراکنده در سرتاسر جهان)، این مقاطع ژنتیکی را با نمونه‌های مشابه از غیریهودیان مستقر در همان نواحی مقایسه کرد. هر گروه یهودی از حیث وراثتی متمایز است، اما مشابهت‌های مابین این دسته‌ها، آن‌ها را با چیزی که پژوهش‌گران «ریسمان ژنتیکی» می‌خوانندش، هم‌پیوند می‌سازد.

دکتر «هری اوسترر»، نسل‌شناسی از دانشگاه نیویورک و نویسنده‌ی ارشد این پژوهش می‌گوید: «این مشاجرات و کشمکش‌ها طی یک قرن پیش و حتی پیش‌تر هم بوده – آیا آن‌ها یک مردم‌اند؟ آیا این [وحدت] مربوط به ژنوم[شان] است؟ [حال] به نظر می‌رسد که یهودیت، اساسی ژنتیکی دارد».

در ده سال ‌گذشته چندین بررسی بر وراثت اقوام یهود صورت پذیرفته که یا بر دایره‌ی محدودتری از افراد انجام شده، یا فقط بر DNA میتوکوندریایی – که فقط از طریق مادر انتقال می‌یابد – یا کروموزوم Y – که میراثی از پدر است – تمرکز داشته‌اند. به‌گفته‌ی دکتر «سارا تیشکوف» از نسل‌شناسان انسانی دانشگاه پنسیلوانیا، پیوندهای ژنتیکی‌ ذکر رفته در پژوهش اخیری که در «نشریه‌ی آمریکایی وراثت انسان» به چاپ رسیده، با نتایج بررسی‌های پیشین سازگار است. او در ادامه می‌افزاید: «اما از دید من این نخستین مطالعه‌ای است که با نظر به نقاط فراوانی از هسته‌ی ژنتیکی، همه‌چیز را در تصویری گسترده گرد هم آورده است.»

پژوهش‌گران طی این بررسی، علاوه بر اختلافات تک‌حرفی ژنوم‌ها موسوم به «چندشکلی‌های تک‌نوکلئوتیدی» یا SNP، قسمت‌های طولانی‌تری از DNA که مابین اقوام گوناگون یهود اشتراک دارد و نیز دنباله‌های حذف‌شده یا تکثیرشده‌ی DNA را هم مورد آنالیز قرار دادند. هرچند این اقوام، مشابهت‌های ژنتیکی مستحکمی داشتند، اما نتایج از شدت افت‌وخیز آمیزش‌های ژنتیکی صورت‌پذیرفته با اقوام غیریهود نزدیک هم خبر دادند. متمایزترین جوامع یهودی در قیاس با دیگر اقوام هم‌مسلک و غیریهودیان، ریشه در ایران و عراق داشته‌اند.

پژوهش‌گران طی بررسی اخیر، موفق به تاریخ‌گذاری پراکندگی یهودیان طی مهاجرت‌شان به نقاط گوناگون شده‌اند / عکس از Richard Nowits – موزه‌ی مهاجرت تل‌آویو

به‌گفته‌ی اوسترر، این پژوهش مبنایی ژنتیکی را برای تأیید یا رد فرضیات مرتبط با تاریخ و ریشه‌های یهودیت فراهم آورد. مثلاً طبق یک فرضیه، یهودی‌های آشکنازی (Ashkenazi) (برخاسته از اروپای شرقی)، بایستی که تا حد زیادی از «خزر»های ساکن در اروپای شرقی که به یهودیت گرویدند نشأت گرفته باشند، اما قرابت‌های ژنتیکی مابین یهودیان آشکنازی و یهودیان غیراروپایی، چنین تصوری را رد می‌کند.

این بررسی همچنین چگونگی تأثیر ژنتیک بر تاریخ، شامل مدارک پراکندگی یهودیان در پهنه‌ی خاورمیانه و اروپا را برجسته‌تر می‌‌کند. اوسترر می‌گوید: «ما حقیقتاً [شواهد] پراکندگی [جغرافیایی] یهودیان را در ژنوم‌شان دیده‌ام.»

پژوهش‌گران با یاری یک شبیه‌سازی‌ رایانه‌ای، تخمین زده‌اند که شکاف ژنتیکی مابین یهودیان خاورمیانه و اروپا، در خلال ۱۰۰ تا ۱۵۰ نسل گذشته، یا ۲۵۰۰ سال پیش رخ داده که از نظرگاه تاریخ این دقیقاً زمانی است که جوامع یهود در امپراطوری ایران و بابل سکنی گزیدند. این پژوهش‌گران همچنین تراز بالایی از آمیزش ژنتیکی اخیری را میان یهودیان آشکنازی و غیریهودیان نزدیک‌شان یافته‌اند که مطابق با دوره‌ای مابین آغاز قرون پانزدهم و نوزدهم است، یعنی زمانی‌که شمار یهودیان اروپایی به‌ناگاه از ۵۰‌هزار به ۵ میلیون افزایش یافت.

با این حال از دید دیگران، ایجاد یک مسیر تاریخی از روی شواهد ژنتیکی، نیازمند مهارتی بالاست. دکتر «دیوید گولدستین»، نسل‌شناسی از دانشگاه دوک در دورهام کارولینای شمالی می‌گوید: «فرضیات بسیار زیادی را باید لحاظ کرد. فکر نکنم هم‌اکنون ما توانایی‌ زمان‌گذاری رویدادها از روی ژنتیک را داشته باشیم.»

به‌گفته‌ی وی، دیگر پرسشی که این پژوهش بدان اشاره‌ای نداشته، پس‌زمینه‌ی تاریخی اشتراک ژن‌ها میان اقوام یهودی است. هرچند داده‌ها به خاستگاه اجدادی یهودیان در خاورمیانه اشاره دارند، اما خوشه‌چینی از جزئیات بیشتر – همچون مبدأ زمانی و مکانی آمیزش اقوام گوناگون – امکان‌ناپذیر است. گولدستین در این‌باره می‌گوید: «چنین سطحی از توانایی‌ در آن [بررسی] وجود ندارد.»

به‌گفته اوسترر، پژوهش‌گران هم‌اکنون در حال بسط مطالعات‌شان بر استعداد ژنتیکی سرطان‌های سینه و پروستات مابین یهودیان آشکنازی‌اند و دیگر گروه‌های پژوهشی نیز همین مسیر را در برخورد با امراضی چون «بیماری کرون» و پارکینسون که به‌ویژه‌ مابین یهودیان شیوع دارد، در پیش گرفته‌اند.