کودکان فلّوجه، دیگر نمی‌خندند

John Simpson و Martin Chuiov
گردآوری و برگردان: احسان سنایی

تاریخ شهر کهن فلوجه واقع در هفتاد کیلومتری غرب بغداد را شاید بتوان از یک نگاه، به پیش و پس از پاییز سیاه ۲۰۰۴ تقسیم کرد.

شامگاه هفتم نوامبر این سال، گردان سوم زرهی تفنگداران نیروی دریایی ایالات متحده، در پاسخ به کشتار چهار مقام بلندپایه‌ی شرکت امنیتی «بلک‌واتر» به‌دست نیروهای شورشی سنی‌مسلک فلوجه، تا شش روز این شهر را بی‌وقفه آماج حملات سنگین خود قرار داد. اما شش سال بعد و این روزها، شاید خاطره‌ی تلخ رقص ابرهای شبح‌گون فسفر سفید است که بر اندام ریز نوزادان فلوجه مجسم می‌شود.

کودکان آسیب‌دیده‌ از فاجعه‌ی خاموش اخیر / عکس از محمد فلاح

با وجود فاصله‌ی نه‌چندان زیاد این شهر از بغداد، دسترسی به آن همچنان خالی از خطر نیست. از این‌رو هیچگونه‌ پژوهش پزشکی موثقی، خصوصاً توسط پزشکان خارجی، جهت رد و یا اثبات ادعای پزشکان محلی مبنی بر احتمال تأثیرات سوء جنگ‌افزارهای ارتش ایالات متحده حین بمباران سنگین پاییز ۲۰۰۴، بر سلامت نوزادان این شهر انجام نپذیرفته است.

هرچند مقامات دولتی عراق آمار تولد نوزادان ناقص‌الخلقه‌ی فلوجه را به ‌تنها سالیانه یک یا دو مورد بیشتر از میانگین جهانی محدود نموده‌اند؛ اما بنا به اذعان پزشکان عراقی، نه‌تنها شمار نابهنجاری‌های مزمن نوزادان، اعم از نقص عضو، نسبت به سال گذشته جهشی ۱۵‌برابری را تجربه کرده؛ که شیوع تومورهای سرطانی در سنین کودکی نیز افزایشی چشمگیر داشته است.

دکتر «سمیره العانی»، از متخصصین اطفال حاضر در بیمارستان عمومی فلوجه، آمار نمونه‌هایی از این دست را روزانه دو تا سه نوزاد می‌داند که اغلب از نابهنجاری‌های قلبی رنج می‌برند. او در پاسخ به سؤالی پیرامون دلیل این رویداد دلخراش، می‌گوید: «من یک پزشکم و باید حین گفتگو جوانب علمی را رعایت کنم.

من هیچ سندی ندارم؛ اما می‌توانم به شما بگویم که سال به سال این آمار در حال افزایش است». العانی، همچون اغلب پزشکان بیمارستان، از ذکر جزئیات بیشتر این فاجعه نگران است. عصب‌شناسان و متخصصین زایمان این شهر، از مشاهده‌ی نوزادانی با دو سر، یا چندین تومور و یا مشکلات سیستم عصبی می‌گویند.

این فاجعه از حیث گستردگی، در نوع خود بی‌سابقه بوده و فعلاً اطلاعات بیشتری از جزئیات آن موجود نیست. با عدم انتشار هیچگونه گزارش رسمی، مقامات بلندپایه‌ی ارتش ایالات متحده نیز از صحت این رویداد، طبعاً ابراز بی‌اطلاعی می‌کنند.

اما در مقام بیننده، تماشای شمار هولناک کودکان ناقص‌الخلقه تکان‌دهنده است. اخیراً مقامات شهر، بارها زنان شهر را از بارداری منع کرده‌اند.

حمله‌ی توپخانه‌ای نیروهای آمریکایی به شهر فلوجه در سال ۲۰۰۴ / عکس از: لانس جونز – وزارت دفاع ایالات متحده

خبرنگار شبکه‌ی BBC که از جزئیات این فاجعه دیدن کرده، در ادامه می‌گوید:

«ما به کلینیک معلولان رفتیم و [در آنجا] جزئیات ده‌ها؛ بیشتر از ده‌ها مورد از نوزدانی که با نقص‌های جدی متولد شده بودند، به ما داده شد. در عکسی، کودکی را با سه سر دیدم. همچنان که در کلینیک بودیم، مردم با کودکانی که از عوارض جدی رنج می‌بردند، می‌آمدند. دختربچه‌ای، تنها یک بازو داشت و دخترک دیگری با چنان نابهنجاری‌ دلخراشی در ستون فقرات آنجا بود که از دستیارم خواستم او را به تصویر نکشد.

در آنجا به ما گفته می‌شد بدترین مشکلات، مربوط به حوالی «الجولان»، در نزدیکی رودخانه‌ی فرات است». این ناحیه، قلب مقاومت نیروهای ضدآمریکایی، طی حملات ماه آوریل و سپتامبر ۲۰۰۴ بود و مداوماً آماج بمب و گلوله‌ قرار می‌گرفت.

او در ادامه می‌گوید: «ما به خانه‌ای رفتیم که سه بچه‌ی ناقص‌الخلقه‌ی زیر شش سال داشتند. دو تایشان نیمه‌فلج بودند و خواهرشان آسیب مغزی قابل توجهی داشت. مثل بقیه‌ی والدینی که پای صحبتشان نشستیم؛ مادرشان هیچ شکی در مسئولیت نیروهای آمریکایی در این [فاجعه] نداشت.

در بیرون، مردی که شنیده بود آنجا هستیم، دخترک چهارساله‌اش را آورد تا ببینیم‌اش. هر دست و پایش شش انگشت داشت. او از آسیب‌های دیگری نیز رنج می‌برد. پدرش به ما گفت که خانه‌ای که هنوز هم در آن ساکن‌اند؛ طی حمله‌ی سال ۲۰۰۴ هدف یک توپ آمریکایی قرار گرفته است».

به احتمال زیاد ارتباطاتی میان این رویداد ناگوار و آب آشامیدنی منطقه، خصوصاً ناحیه‌ی الجولان موجود است. پس از اتمام حملات شش‌روزه، نخاله‌های ساختمانی به ساحل رودخانه ریخته می‌شد؛ رودی که اغلب مردم منطقه، آب‌شان را از آن تأمین می‌کرده‌اند.

چندی پیش، گروهی از مقامات عراقی و انگلیسی شامل دکتر «نوال مجید السامرائی»؛ وزیر اسبق امور زنان در کابینه‌ی عراق و دکتر «دیوید هالپین» و «کریس برنز‌-کاکس» از کشور انگلستان، طی رد درخواستی به مجمع عمومی سازمان ملل متحد، خواهان تشکیل کمیته‌ای مستقل جهت بازرسی نوزادان ناقص‌الخلقه‌ی فلوجه و کمک به رفع آلاینده‌های باقیمانده از ده‌ها سال جنگ، اعم از چندساله‌ی اخیر شدند. دکتر «ایمان قیس»؛ مدیر بیمارستان عمومی فلوجه می‌گوید:

«افزایش قابل توجهی را در نابهنجاری‌های سیستم عصب مرکزی می‌بینیم. پیش از سال ۲۰۰۳ (آغاز جنگ)، نقص عضوهای پراکنده‌ای را در شماری از نوزادان می‌دیدم. هم‌اکنون، شمار این نقص‌ها به طرز چشمگیری رشد یافته است. اغلب مربوط به سر و ستون فقرات است؛ اما نقص‌ عضوهایی در پایین‌تنه نیز دیده‌می‌شود. طی دوساله‌ی اخیر، افزایش قابل توجهی نیز در تومورهای مغزی رخ داده است».

پس از سال‌ها بحث و ارائه‌ی شواهد شفاهی، هم‌اکنون تصویر پدیده‌ای شدیداً هولناک به‌دنبال نام یکی از آسیب‌دیده‌ترین نقاط عراق از حملات موشکی نیروهای خارجی، شکل گرفته‌ است.

تا پیش از این، تمامی نوزادانِ سقط‌شده؛ اعم از آنهایی که نقص عضو داشتند و یا مراقبت چندانی از آنان صورت نمی‌پذیرفت، در لیست نابهنجاری‌های مادرزادی قلمداد نمی‌شدند. طبق اسناد ارائه‌شده توسط دکتر «سمیره عبدالغنی»، ۳۷ نوزاد نامتعارف (اغلب با مشکل طناب نخاعی) طی سه هفته‌ی اخیر؛ آن‌هم تنها در بیمارستان عمومی فلوجه به دنیا آمده‌اند.

مادری کودکش ناقص‌الخلقه‌اش را در آغوش گرفته است / BBC

در همین هفته دکتر «بسّام الله»؛ سرپرست بخش اطفال این بیمارستان، متخصصین بین‌المللی را به نمونه‌برداری از خاک فلوجه ترغیب نمود و از آنان خواست تا پژوهشی بر علل گسترش ناهنجاری‌های مزمنی که اغلب‌شان پیش و یا در حین بارداری مادران رخ می‌داده‌اند را به ثمر رسانند.

توجه سایر ‌مقامات سلامت کشور نیز رفته‌رفته بر این علل، که چشمگیرترین‌شان مسمومیت شیمیایی یا رادیواکتیو منطقه است؛ متمرکز می‌شود. مشاهده‌ی توده‌های نامتعارف تومور در بدن برخی نوزادان، بارها از شهرهایی چون بصره و نجف گزارش می‌شود؛ شهرهایی که آنان نیز اخیراً آماج حملات موشکی قرار گرفته و جولانگاهی برای جنگ‌افزارهای مدرن بوده‌اند.

از سویی پزشکان بلندپایه‌ی فلوجه، وجود ارتباط مستقیم این نابهنجاری‌ها با حملات را انکار می‌کنند. آنها عوامل دیگری را بازیگر این فاجعه می‌دانند. قیس می‌گوید: «این‌ها شامل آلودگی هوا، تشعشع، مواد شیمیایی، داروهای دوره‌ی بارداری، سوءتغذیه و یا اوضاع روانی مادران می‌باشد. ما هنوز پاسخی [برای آن] نداریم».

فلوجه تنها شاهد دو حمله‌ی سنگین نظامی، پس از استیلای قوای آمریکا بر عراق بوده است. این حملات، هر دو در سال ۲۰۰۴؛ توسط تفنگداران دریایی و واحدهای پیاده‌نظام ایالات متحده بر ضد شبه‌نظامیان سُنّی بوده است. اولین حمله، به‌منظور دستگیری عاملان قتل چهار مقام ارشد شرکت بلک‌واتر بود که طی آن به‌اعتراف دولت ایالات متحده، از جنگ‌افزارهای مباحثه‌برانگیزی شامل فسفر سفید استفاده گردید.

آمار تومورهای مادرزادی همچون نابهنجاری‌های سیستم عصبی که اغلب به محض تولد مشخص می‌شوند؛ قابل اعتماد نیست. دکتر «عبدالوحید صلاح»؛ جراح مغز و اعصاب می‌گوید: «با بروز نابهنجاری‌ در طناب نخاعی، سرها اغلب از حالت معمول بزرگ‌تر شده و اختلالاتی در قلب و چشم‌ها نیز رخ می‌دهد و پایین‌تنه اغلب سالم می‌ماند.

در دوران پس از آغاز جنگ، ثبت منظم شناسنامه‌ای نداشته‌ایم و همین ما را بسیار به رحمت انداخته است. اما [در ارتباط با رشد تومورها] می‌توانم به‌یقین بگویم که ما رشد مشخصی را در فساد خون‌ [نوزادان] تشخیص داده‌ایم که این، یک ناهنجاری مادرزادی به حساب نمی‌آید [و اکتسابی است]».

با وجود کمبود بودجه‌ی دولت، مقامات فلوجه که در گذشته به شدت از دخالت بیگانگان در امور داخلی‌شان ابراز نگرانی می‌کرده‌اند؛ هم‌اکنون خواهان کمکی از سوی جامعه‌ی جهانی شده‌اند.

دکتر صلاح می‌گوید: «حتی در زمینه‌های علمی، تمایلی به یاری گرفتن از کشورهای خارجی وجود ندارد. اما هم‌اکنون از این نقطه گذشته‌ایم. من هر روزه چندین عمل جراحی انجام می‌دهم. تنها یک دستیار دارم و مجبورم همه‌‌کار را خود انجام بدهم».