روزگار گرم و مرموز جنوبگان

برگردان؛ احسان سنایی

قاره سرد و خاموش جنوبگان را روزگاری گرم‌تر از امروز بوده است. پژوهش‌های اخیر صورت پذیرفته بر هسته‌های یخی استخراج شده از بستر بلورین این قاره، گویای این حقیقت است که در وقفه‌های مابین عصرهای یخ‌بندان زمین، جنوبگان دمایی در حدود ۶ درجه بالاتر از امروز را تجربه می‌کرده است.

مطالعات دقیق و مستمر بر لایه‌های گوناگون یخچال‌های زمین در سالیان اخیر، تصویری جامع از چرخه‌های متناوب و منظم ظهور دوره‌های سراسری یخ‌بندان در بازه‌های زمانی یک‌صدهزار ساله به دست می‌دهند.

اما بررسی‌های اخیر گروهی از محققین دانشگاه‌های اوپن و بریستول، به‌همراهی ‌گروه انگلیسی نقشه‌برداری جنوبگان (BAS) از هسته‌های یخی این سرزمین، نمایان‌گر وجود قله‌های دمایی مرموزی در فواصل مابین دوره‌های یخبندان، از ۳۴۰ هزار سال پیش تا به امروز بوده است.

برشی مقطعی از یک هسته یخی که معادل نمونه ای از عمق ۱۲۰ متری یخچال جنوبگان است. دانه‌های ریز و سپید‌رنگ، همان حباب‌های هوای به دام‌افتاده در روزگاران گذشته‌اند / عکس از: BAS

«لوئیس سایم» از اعضای BAS و سرپرست محققین این بررسی می‌گوید: «ما انتظار مشاهده دماهای بسیار بالا را نداشتیم و به طور مشخصی دلیل این (افزایش دما)ها را نمی‌دانیم. اما همین‌ها به ما نشان می‌دهند که آب ‌و هوای جنوبگان در اواخر دوره‌هایی که زمین مملو از دی‌اکسید‌ کربن بود، تغییرات شدیدی را تجربه کرده است».

در جریان آخرین دوران گرم این قاره که قریب به ۱۲۵ هزار سال پیش رخ داد؛ سطح آب دریاها به میزان ۵ متر بالاتر از امروز بود. این اطلاعات از بررسی بالغ بر ۳۴۰ هزار سال تاریخ تحول ایزوتوپ‌های هیدروژن و اکسیژن موجود در حباب‌های به دام افتاده در هسته‌های یخی استخراج شده از مناطق شرقی جنوبگان به دست آمده است. «اریک وولف» از اعضای BAS و متخصص هسته‌های یخی نیز می‌گوید:

«اگر بتوانیم به میزان افزایش دمای جنوبگان و گرینلند در آن زمان پی ببریم؛ آن‌گاه قادر به آزمودن پیش‌بینی‌های صورت گرفته مبنی بر ابعاد گسترش سطح آب دریاهای زمین به دنبال ذوب این لایه‌های یخی بزرگ نیز خواهیم شد».

قطب جنوب / عکس از: تام دمپسی

هسته‌های یخی، ستون‌های بلندی از یخ‌اند که با قالب‌گیری عمودی از لایه‌های یک یخچال و با تزریق لوله‌های بلندی به درون بستر یخی تهیه می‌شوند.

حباب‌های هوای به دام افتاده در جای‌جای این ستون، همچون نوارهای صوتی پرقدمتی حاوی اطلاعاتی جامع و به‌خصوص، در زمینه گذشته اوضاع اقلیمی زمین‌اند و نقش محوری شبیه‌سازی‌های اقلیمی دانشمندان را عهده‌دارند.

قدیمی‌ترین هسته یخی به دست آمده تاکنون، توسط تیم اروپایی هسته برداری یخ در جنوبگان یا به اختصار EPICA استخراج شد که اطلاعاتی از آب و هوای ۸۰۰ هزار سال پیش زمین را در خود جای داده بود.

ما هم‌اکنون در عصر مابین یخ‌بندان به سر می‌بریم و در حدود ۱۰ هزار سال از آغاز آن گذشته است. محاسبات مستقیم رسوبات ساحلی و لایه‌گذاری مرجان‌های گرمسیری به ما گفته‌اند که در آخرین دوران گرم زمین؛ یعنی در حدود ۱۲۵ هزار سال پیش، سطح آب دریاها در حدود ۴ تا ۶ متر بلندتر از امروز بوده است و این گویای کوچک‌تر بودن حجم یخ‌های مستقر بر گرینلند و جنوبگان در آن روزگار است.