پایان افسانه سرزمین سرد و سپید شمالگان

برگردان: احسان سنایی

کشتی‌ها در تابستان ۲۰۲۰ خواهند توانست آب‌های آزاد شمالگان را بی هیچ مانعی طی کنند. این نتیجه تحقیقات «گروه فیزیک اقیانوس‌های قطبی» دانشگاه کمبریج بر روی گزارش‌های اخیر دریافتی از زیردریایی اتمی نیروی دریایی سلطنتی بریتانیا و سفر اکتشافی دو سال پیش کشتی «اچ‌ام‌اس تایرلس» (HMS Tireless) به آب‌های قطب شمال بود. زمین، به زودی کلاهک سفید شمالش را از دست خواهد داد.

«پنگوئن‌های امپراتور» معروف‌ترین ساکنان سرزمین جنوبگان و از نادرترین گونه‌های زیستی‌اند. با افزایش افسارگسیخته دمای زمین، علاوه بر افزایش امکان انقراض خرس‌های قطبی شمال که مستقیماً یخچال‌های شناور محل زندگی‌شان از میان می‌رود، پنگوئن‌های جنوب نیز در نوبت بعدی قرار دارند

محاسبات اخیر انجام‌شده بر میزان ذوب یخ‌های قطبی نشان داد که داده‌های دو سال پیش تهیه‌شده توسط کشتی تایرلس (خستگی‌ناپذیر) ارتباطی با گرمای غیر عادی سال ۲۰۰۷ نداشته و این بار مسأله ذوب یخ‌های شمالگان جدی است.

پیتر وادهامز، استاد فیزیک اقیانوسی دانشگاه کمبریج معتقد است کشتی‌های باربری خطوط ترابری قطب شمال، از این پس نیازی به ابزارهای ویژه یخ‌شکن نخواهند داشت. در آینده‌ای نزدیک، چند ماه از سال این ناحیه از زمین دیگر روی کوه‌های یخی و لایه منجمد سطحی را به خود نخواهد دید و مسیر سفر کشتی‌ها از خاور دور به آب‌های اروپا از طریق کانال سوئز تا 4800 کیلومتر کوتاه‌تر خواهد شد. او می‌گوید:

«قطب شمال، تنها ظرف مدت ۱۰ سال، خالی از یخ خواهد شد و خواهید توانست اتومبیل‌های ژاپنی را از مسیر قطب شمال به اقیانوس اطلس انتقال دهید. تا سال ۲۰۲۰ یخ های‌قطبی تا شمال گرینلند و جزیره الیسمر عقب‌نشینی کرده و (حجمشان) به نصف میزان کنونی در تابستان ها خواهد رسید. تغییرات لایه منجمد سطحی دریاهای شمالگان، بزرگ‌ترین ضربه گرمایش زمین بر فیزیک ظاهری سیاره ماست.»

در همین ماه، طبق گزارش «مرکز ملی اطلاعات یخ و برف» وابسته به دانشگاه کلرادو، پوشش یخی شمالگان از آغاز محاسبات ماهواره‌ای یعنی سال ۱۹۷۹، پس از دو سال اخیر، در کمترین میزان خود قرار دارد. پوشش یخی قطب شمال نسبت به سال‌های ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ تا حد زیادی بیشتر است و دلیل آن نیز آسمان‌های ابری تابستان سال جاری بود. پنج رکورد کاهش میزان پوشش یخی شمالگان، مربوط به همین پنج سال اخیر است.

پروفسور وادهامز به عنوان سرپرست ابزارهای ردیاب صوتی زیردریایی، یافته‌های ناخدا «پن هادو» (ناخدای کشتی تایرلس) را در خصوص نازک شدن و در هم شکستگی پوشش یخی مورد تأیید قرار داد.

ناخدا هادو و اعضای گروهش، از اول مارس تا هفتم مه ۲۰۰۷، طی ۷۳ روز مجموعاً ۴۵۰ کیلومتر را در شمالگان پیموده و با حفر ۱۵۰۰ گودال دریافتند که قطر متوسط لایه یخی شناور بر آب‌های شمالگان، ۱.۸ متر است.

چنین لایه نازکی مطمئناً در زمستان سال قبل در دریا شکل گرفته و سپس از مکان اصلی خود، به سمت قطب شمال حرکت کرده است؛ در غیر این صورت، یک لایه یخی قطبی با این میزان ضخامت، قادر به تحمل گرمای تابستان سال پیش نبوده است.

نمودار کاهش حجم پوشش یخی دریاهای شمالگان. خط سیاهرنگ، مربوطه به میزان متوسط حجم یخی در خلال سال‌های ۱۹۷۹ تا ۲۰۰۰؛ خط‌چین سبزرنگ، مربوط به سال ۲۰۰۷ و خط آبی مربوط به سال ۲۰۰۹ است. همان طور که مشخص است، کاهش میزان یخ‌های شمالگان در سال جاری، بعد از سال ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ (که در نمودار نشان داده نشده است) مقام سوم را داراست. (منبع: مرکز اطلاعات یخ و برف ملی ایالات متحده، بولدر، کلرادو)

هادو پس از انجام این پروژه تحقیقاتی گفت که تیمشان برای سفرهای اکتشافی تابستانی در آینده، بایستی با تغییر تکنیک‌ها و هم‌چنین ابزارهای خود، گستره تحقیقات خود را تا آب‌های آزاد نیز امتداد دهد. او گفت:

«یکصد سال پیش، محققان از سگ برای انتقال سورتمه خود استفاده می‌کردند و سپس به مرحله‌ای رسیدیم که گروهی از انسان‌ها سورتمه‌ها را می کشیدند. امروزه افراد ما با پوشیدن لباس‌های ویژه در آب شنا می‌کنند؛ در حالی که سورتمه‌ها بر آب شناورند و من روزی را می‌بینم که یک سورتمه، چیزی شبیه قایق شود.»

او هم‌چنین گفته بود که تصمیم دارد هدف سفرهای قطبی خود را از انجام فعالیت‌های اکتشافی، به جمع‌آوری اطلاعات مورد نیاز برای پیش‌بینی تغییرات اقلیمی تغییر دهد.

مارتین سامرکورن، مشاور تغییرات اقلیمی بنیاد جهانی طبیعت (WWF) نیز عواقب کاهش حجم این یخ‌ها را بسیار فراتر از مناطق قطبی می‌داند.

بدون وجود یخ‌های قطبی، بخش وسیعی از گرمای خورشید که تا پیش از این به فضا بازتاب می‌شد، جذب آب‌های دریا شده و روند افزایش دمای آب دریا بدین ترتیب تسریع می‌شود. نتیجه آن‌که گازهای گلخانه‌ای فراوانی که در خاک منجمد مناطق قطبی گیر افتاده و بیش از دو برابر گازهای گلخانه‌ای موجود در جو کربن دارند، آزاد خواهند شد.

افزایش دمای آب‌های سطحی شمالگان، ذوب طاقچه‌های یخی گرینلند را سریع‌تر ساخته و موجب بالاتر آمدن سطح آب دریاهای زمین می‌شود. سامرسکون می گوید: «این (رویدادها) تغییرات شدید اقلیمی زمین را در پی داشته و سیل‌هایی را به وجود خواهد آورد که بر یک چهارم جمعیت زمین تأثیر خواهند گذاشت.»

پایان افسانه سرزمین سپید شمالگان در حالی است که چشم طمع بسیاری از قدرت‌های جهانی به ۲۵٪ از منابع دست‌نخورده نفت و گاز و ذخایر عظیم الماس، طلا، نقره، مس، روی و ... در اعماق دریاهای خاموش این منطقه دوخته شده است.