تازه‌ترین نقشه سوراخ لایه ازون

احسان سنایی

نقشه‌ای که این بار توسط ماهواره‌ی «ارورا»ی ناسا از غلظت مقادیر ازون بر فراز قطب جنوب زمین منتشر شده است، نشان از ایست پیشروی سوراخ ازون در سال ٢٠٠٩ می دهد. تصویری که در این‌جا مشاهده‌ می‌کنید، غلظت ازون را در روز دهم سپتامبر امسال نشان داده است. رنگ‌های آبی و ارغوانی، حاکی از کمبود شدید ازون در این نواحی است.

پاول نیومن، محقق پایگاه تحقیقاتی «گادرد» ناسا می‌گوید: «ما حفره ازون را بار دیگر در سال ٢٠٠٩ مورد مشاهده قرار دادیم که ابعاد ظاهری آن تا کنون بسیار متعادل بوده است. با این وجود، تا چهار هفته دیگر نخواهیم فهمید که حفره امسال تا چه حد توسعه داشته است.»

سازمان ملل متحد، ١۶ سپتامبر هر سال را به پاسداشت امضای پروتکل مونترآل، مبنی بر ممنوعیت استفاده از ترکیبات شیمیایی مخرب لایه ازون، همانند «کلوروفلوئورکربن»‌ها، روز جهانی حفاظت از لایه‌ی ازون نام نهاده است.

دانشمندان، ابعاد و عمق سوراخ لایه ازون را به وسیله «ابزار دیده‌بانی ازون»، متصل بر ماهواره ارورا متعلق به ناسا، «ابزار دیده‌بان سراسری ازون» بر روی ماهواره 2-ERS متعلق به سازمان فضایی اروپا و «ابزار بازپخش ماورای بنفش خورشیدی»، متصل بر ماهواره NOAA-16 مداوماً تحت نظر دارند.

عمق و مساحت این سوراخ، تابع میزان فراوانی عناصر کلر و برم موجود در لایه استراتوسفری بالای جنوبگان است. در طول زمستان‌های نیمکره جنوبی، ابرهایی موسوم به ابرهای قطبی استراتوسفری یا PSC، در جو فوق‌العاده سرد این نواحی تشکیل می‌شود که به دنبال آن، گازهای حاوی کلر ناشی از فعالیت‌های انسانی با ترکیبات موجود در این ابرها واکنش داده و در نتیجه آن، مولکول منفرد کلر آزاد می‌شود که به راحتی ازون را از بین می‌برد.

زمانی که در ماه آگوست، خورشید پس از مدت‌ها زمستان سرد و تاریک مناطق قطبی، بار دیگر طلوع می کند، ابرها را گرم کرده و موجب تسریع واکنش‌های تخریبی ازون می‌شود. با این حساب، سوراخ ازون در ماه آگوست شروع به رشد کرده و در اواخر سپتامبر و اوایل اکتبر، به وسیع‌ترین حد اندازه خود می‌رسد.

مشاهدات اخیر نشان داده است که ابعاد سالانه سوراخ ازون، تثبیت شده و میزان مواد مخرب ازون، تا چهار درصد نسبت به سال ٢٠٠١ کاهش یافته است. اما به دلیل عمر بالای ترکیبات کلر و برم موجود در جو، ترمیم چنین سوراخی، احتمالاً تا سال ٢٠٢٠ و یا حتی بیشتر، امکان پذیر نخواهد شد.