موسیقی شرقی برای غربی‌ها

سهند صاحب دیوانی
با همکاری علیرضا

برای کسی که گوش او با موسیقی ایرانی کوک شده، موسیقی کلاسیک اروپایی می‌تواند خسته کننده باشد. به خصوص نوع استفاده از صدا در اپرا برای او غریبه است.

موسیقی ایرانی هم برای غربی‌هایی که با این آشنایی ندارند، همین‌طور است. مثلاً گوش آن‌ها به روپرده موسیقی ایرانی اعتراض می‌کند. البته باید گفت این مشکل نسل‌هایی است که غیر از موسیقی بومی خودشان، به موسیقی جاهای دیگر گوش نمی‌دهند.

امروزه موسیقی‌ای که در اروپا دوباره دارد طرفدار پیدا می‌کند، آنی است که از موسیقی کلاسیک قدیمی‌تر است. موسیقی قرون وسطی، رنسانس و باروک.

آرپگیتا

ممکن است کسی بگوید دوره این موسیقی‌ها، خیلی گذشته، ولی اتفاقاً در این موسیقی که ریشه‌های کلاسیک‌ها هم هست، جاذبه‌هایی وجود دارد که هنوز می‌تواند تر و تازه باشد، حتی برای گوش شرقی‌ها.

موسیقی که روی سی‌دی الایمپیریزیوو ضبط شده؛ بیشتر آن مربوط به قرن‌های ۱۵ و ۱۶ و ۱۷ است. این موسیقی طوری نوشته شده که بخش کمی از آن روی کاغذ آمده و بقیه آن، جای خالی است که برای تفسیر و تعبیر نوازنده و فی‌البداهه زدن او در نظر گرفته شده است.

می‌بینید که این طرز کار، چقدر از موسیقی کلاسیک دور است و چقدر به خیلی از کارهای شرقی و موسیقی جاز نزدیک است.

این‌که حس‌های این نوع موسیقی‌ها به حس‌های ما نزدیک است، دو تا دلیل دارد. اول این‌که نت‌نویسی، تازه معرفی شده بود و به این دلیل در نت‌هایی که نوشته می‌شد، جای بیشتری برای احساس و آزادی نوازنده در نظر گرفته می‌شد. به همین دلیل بیشتر به موسیقی محلی نزدیک بود. مثل موسیقی ما که نت‌نویسی آن هنوز عمر زیادی ندارد.

گروه موسیقی سربند

دوم،‌ این موسیقی از یک دوره‌ای می‌آید که نوازنده‌های شرق و غرب کنار هم بودند و خیلی از همدیگر یاد می‌گرفتند. مثلاً جاهایی مثل آندولس. حدود هزار سال پیش یکی از سبک‌هایی که در آندولس به‌وجود می‌آید سبکی است به نام موشهات که بعد از یک مدت در دنیای عرب نفوذ می‌کند.

در قطعه قبل همین‌طور که من شرقی توانستم وجه اشتراک‌هایی بین موسیقی شرق و غرب احساس کنم؛ امکان دارد یک غربی هم با گوش کردن به کارهای خانم قاده شبیر که الان می‌خواهیم به یکی از آهنگ‌های او گوش کنیم، متوجه همین شباهت‌ها بشود.

موقعی که مسیحی‌ها، مسلمان‌ها را از اسپانیا راندند، هم‌زمان یهودی‌ها را هم بیرون کردند. این مردم در همه جای دنیا، از شمال آفریقا گرفته تا ایران و حتی آمستردام پخش شدند.

وقتی از این آواره‌ها، شصت هزار نفرشان به مناطق تحت نفوذ عثمانی‌ها می‌روند، سلطان بایزید می‌گوید: «به من گفته بودند این شاه فردیناند، آدم باهوشی است ولی با بیرون کردن جهودها به کشور خودش خیلی ضرر زده و در عوض باعث شده که کشور من بیشتر رشد کند.»

قاده شبیر

در موسیقی ایران و عرب، به آن قسمت از موسیقی که دو تا تکه از موسیقی را به هم وصل می‌کند، سربند می‌گویند. سربند همین‌طور اسم یک گروهی است که موسیقی یهودی‌های آفریقا، آسیا و اروپایی‌ها را اجرا می‌کند که یک زمانی در اسپانیا و پرتقال زندگی می‌کردند.

نوازنده‌های این گروه از لبنان، آلمان، ترکیه، انگلیس و بلغارستان آمدند. بنیان‌گذار این گروه، ولادیمیر ایوانف می‌گوید اسم سربند به این دلیل انتخاب شده که این گروه هم از نوازنده‌های ملیت‌های مختلف تشکیل شده و همین‌طور با کارهایی که اجرا می‌کنند، نشان می‌دهند که موسیقی مسلمان‌ها، جهودها و مسیحی‌ها به هم مربوط هستند.