رادیو زمانه

تاریخ انتشار مطلب: ۵ اسفند ۱۳۸۸
گزارشی از لآله‌خوانی در موسیقی ترکمن

لآله؛ ناله‌ی دل‌خراش دختر ترکمن

مینو صابری
minoo.saberi@radiozamaneh.com

اگر موسیقی ترکمن را به دو دسته‌ی «با آلات موسیقی» و «بدون آلات موسیقی» تقسیم کنیم، در بخش موسیقی بدون آلات موسیقی، زنان ترکمن ترانه‌هایی دارند که سینه‌به‌سینه گشته و هنوز هم گاه به صورت گروهی و گاه تک‌خوانی اجرا می‌شود. از آن جمله می‌توان به «لالایی»ها و «لآله‌خوانی» اشاره کرد که ما در این برنامه با لآله‌خوانی آشنا می‌شویم.

Download it Here!

لآله، ناله‌ی دل‌خراشی است که از گلوی دختران به‌غربت‌رفته‌ی ترکمن بلند می‌شده است.

زمانی که ترکمن‌ها، کوچ‌نشین بودند گاه دختری خواسته یا ناخواسته از ایل خودش جدا می‌شده و با ایل غریبه وصلت می‌کرده. همین وصلت آغاز جدایی او از خانه و کاشانه‌اش بوده و در غم فراق خانواده سروده‌هایی که به لآله معروفند را می‌خوانده.

وقتی از استاد «حالت سعادتی» بخشی ترکمن پرسیدم معنی کلمه‌ی لآله چیست گفت:

امروزه کلمه‌ی لآله جانشین آن ناله شده. چون باید دل بسوزد که آن ناله از حنجره بلند شود. این ناله از گلوی دختری که انگار در چاهی افتاده و سرش را بالا می‌گرفته تا فریاد بزند من در چاه افتاده‌ام بلند می‌شده.

استاد سعادتی برای این‌که لآله‌ی واقعی را بشنویم سرش را رو به آسمان گرفت و هم‌زمان که ناله از گلو سر می‌داد با دست ضرباتی به گلوی خود می‌زد.

حالت (طواق) سعادتی، خواننده و دوتارنواز برجسته‌ی ترکمن، درباره‌ی لآله می‌گوید:

در گذشته ترکمن‌ها کوچ‌نشین بودند. در ضمن خیلی اعتقادشان به دین اسلام قوی بوده. به همین دلیل نام ترکمن، در اصل «ترکایمان» بوده که بعدآ شده ترکمن.


استاد حالت (طواق) سعادتی؛ دوتارنواز و خواننده‌ی برجسته‌ی ترکمن

دین اسلام می‌گوید دختران را تا پیش از سن سیزده‌سالگی به خانه‌ی شوهر بفرستید و ترکمن‌ها هم برای این‌که به گفته‌ی اسلام عمل کنند دختران‌شان را در سن پایین شوهر می‌دادند.

معمولآ به‌خاطر کوچ‌نشین‌بودن ممکن بود دختر را به ایل غریبه بدهند که آن ایل کوچ می‌کرد و فرسخ‌ها با خانه‌ی پدری دختر فاصله می‌گرفت.

آن زمان هم که وسایل نقلیه نبود. با الاغ و اسب سفر می‌کردند و ممکن بود چهار شبانه‌روز راه را طی کنند تا به مقصد برسند. دختر که به‌تنهایی نمی‌توانست سفر کند باید با چند اسب و الاغ هم‌راه او می‌رفتند و باید امنیت برقرار بود.

برای همین دخترها نمی‌توانستند به خانه‌ی پدری بروند. گاه می‌شده که فرزندش را بزرگ می‌کرده، داماد می‌کرده شاید در این مدت یک‌بار به دیدار پدر و مادرش می‌رفته. این فراق‌ها باعث می‌شده که این دختران ناله سر دهند.


عایشه (امانبخت) سعادتی؛ لآله‌خوان این برنامه / عکس‌ها از مینو صابری

بعدها کسانی که می‌خواستند لآله‌خوانی را زنده نگاه دارند به جای ناله زمزمه می‌کردند لآله لآله ... . امروزه هم باید دخترها سرشان را بالا بگیرند و ناله سر دهند و با ضربات دست به گلو آن ناله را سر دهند.

ترجمه‌ی یکی از معروف‌ترین لآله‌ها:

اگر سنگی را به چاهی بیاندازی او گم‌وگور می‌شود مادرجان
اگر دختری به ایل غریبه داده شود گم‌وگور می‌شود مادرجان
ایل غریب ایل بدی هستند؛ نگذاشتند در جایی آرام بگیرم
نگذاشتند موهای سیاه‌ام را شانه بزنم
روی نمد سفیدمان رد پای‌ام باقی مانده مادرجان
در بشقاب رنگین سهم من باقی مانده مادرجان
وقتی که گل‌های صحرایی از گرما سوختند من نیز سوخته‌ام
وقتی که گل‌های پیاز پژمرده شدند بدان که من نیز پژمرده‌ام
وقتی که دوستان‌ام از من پرسیدند بگو که من مرده‌ام مادرجان
وقتی که دایی و خاله‌ام آمدند بگو که من مرده‌ام مادرجان
وقتی که من مُردم چه کسی بر مزار من گریه خواهد کرد؟
حتما گورکن گریه خواهد کرد مادرجان
ای مادرجان، ای مادرجان، در میان ایل غریبه سوخته‌ام

لآله‌خوانی این برنامه را «عایشه سعادتی» اجرا کرد که پدرش استاد حالت سعادتی با دوتار نوازی ایشان را هم‌راهی کرد.

ویدئویی در همین ارتباط:

Share/Save/Bookmark

نظرهای خوانندگان

خیلی قشنگ بود. ممنون.

-- محمد ا ، Feb 13, 2010 در ساعت 07:34 PM

سلام و درود به هنرمندان-فرهنگیان ترکمن و...تشکر از خانم مینو صابری در شناخت فرهنگ ترکمن تلاش می کنند. و تشکر از استاد ارجمند خالد(طواق) سعادتی و همچنین عایشه (خواهر زاده) یگن! لازم است توضیح کوتاهی بدهم.شنونده محترم منظور استاد خالد(طواق) از فروختن ترکمن 1-دادن به شوهر 2-گرفتن مهریه- که همان حق شیر خوری می باشد. که در عوض دختره با همان پول شیرینی خوری را به خانه داماد وسایل خانگی میآورد.کسی بوده که شنیده ترکمنها دخترانشان را می فروشد . وارد بازار شده چشمش به دختر ترکمنی می افتد واز دست دختره می گیرد وقیمت آن را از مادره دختره می پرسد. و جوانان ترکمن که دور بر آن بودند به ضربه چاقو او را از پا در می آورند تا ابد به جهنم می فرستد...2- در مورد ترک ایمان-در این مورد کتاب ترکمن شناسی را زیاد مطالعه کرد و بعد نظر شخصی خود را گفت .از جمله کتابهای محمود قشقائی -تاریخچه خلق ترکمن- در مورد جنبش و رهائی بخش خلق ترکمن و... قبل از اسلام نیز ترکمن ها ایمان داشتند و حالا نیز دارند و در آینده نیز خواهند داشت. و از آن حقوق از دست داده خود دفاع می کنند...

-- هوشنگ (طواق قیلیچ) ، Feb 13, 2010 در ساعت 07:34 PM

با تشکر از اینکه از معدود سایت های فارسی هستید که دیگر فرهنگ ها را هم ارج می نهید.
ساغ اولون

-- سولماز ، Feb 24, 2010 در ساعت 07:34 PM