چرا دیوارهای پمپی فرو می‌ریزد؟

بیژن روحانی

در ماه گذشته دیوار ساختمان‌هایی در شهر باستانی پمپی در ایتالیا چندبار فرو ریختند. بار اول بخشی از «خانه‌ی گلادیاتورها» و بار دوم دیوار خانه‌ای به نام «خانه‌ی معلم اخلاق» فرو ریخت. فروریختن این دیوارهای باستانی بحث‌های گسترده‌ای را نه تنها در ایتالیا بلکه در سراسر اروپا برانگیخته است.

برخی منتقدان، این ویرانی‌ها را نتیجه‌ی سیاست‌های جدید دولت ایتالیا مبنی بر کاستن از بودجه‌های فرهنگی و هنری در این کشور می‌دانند و معتقدند در پیش گرفتن این سیاست‌ها که در کشورهای دیگر اروپایی نیز آغاز شده می‌تواند چنین تبعاتی داشته باشد. در برابر، دولت ایتالیا تاکید کرده است این اتفاق‌ها حوادثی بوده که ریشه در برخی اشتباهات مرمتی در گذشته داشته است و ربطی به سیاستگذاری‌های جدید ندارد.

پمپی یکی از مشهورترین محوطه‌های باستانی در ایتالیاست

شهر باستانی پمپی در جنوب ایتالیا و در نزدیکی شهر ناپل، یکی از مهم‌ترین محوطه‌های باستانی به جای مانده از دوران رم باستان است که سالانه بیش از دو و نیم میلیون نفر گردشگر از آن بازدید می‌کنند. شهرت پمپی بیشتر به خاطر مدفون شدن آن در زیر خاکستر آتشفشان کوه وزوو در سال ٧٩ میلادی به همراه شهر مجاورش، هرکولانیوم است.

بخش‌هایی از پمپی پس از ١٥٠٠ سال فراموشی در اواخر سده‌ی شانزدهم میلادی به طور اتفاقی کشف شد، اما کاوش‌های باستان‌شناسی در سده‌ی هجدهم میلادی در پمپی آغاز شد و همچنان نیز ادامه دارد. در پی بیش از ٢٥٠ سال فعالیت باستان‌شناسی در پمپی، هر بخش از این شهر بزرگ باستانی به شیوه‌‌ی متفاوتی کاوش و حفاظت شده است. شهر جدید پمپی که در کنار ویرانه‌های باستانی قرار دارد در جریان جنگ جهانی دوم چندبار بمباران شد.

خانه‌ی گلادیاتورها پس از فروریختن

بمباران‌ها به محوطه‌ی باستانی نیز آسیب‌هایی وارد کرد و برخی ساختمان‌ها و دیوارها فرو ریختند. در ابتدای ماه نوامبر سال جاری میلادی و در پی یک بارش طولانی، خانه‌ی گلادیاتورها فرو ریخت و ویران شد. این خانه که در کنار یکی از خیابان‌های اصلی شهر باستانی پمپی قرار داشت و روزانه هزاران بازدیدکننده از کنار آن می‌گذشتند، روزگاری محل نگهداری سلاح‌ها و جمع شدن گلادیاتورها پیش از آغاز نبرد در آمفی‌تئاتر شهر بوده است. دیوارهای ساختمان یادشده دارای نقاشی‌هایی با موضوعات جنگ و نبرد بود.

خانه پیش از فروریختن نیز به روی بازدیدکنندگان بسته بود وگردشگران فقط از بیرون دیوارها می‌توانستند آن را مشاهده کنند. جورجیو ناپولیتانو، رئیس‌جمهور ایتالیا، فروریختن این ساختمان دوهزارساله را باعث شرمساری کشور خواند و خواست دلیل این اتفاق بدون هیچ پرده‌پوشی مشخص شود.

بیانیه‌ی رسمی وزارت میراث فرهنگی، باران سنگین روز قبل از واقعه و مرمت‌های نادرست سال‌های پیشین را دلیل این اتفاق ذکر کرد، اما نوک حمله‌ی جناح رقیب دولت متوجه سیاست‌های سیلویو برلوسکونی شد و دولت او را به بی‌توجهی به آثار تاریخی در ایتالیا متهم کردند و دلیل اصلی را کم کردن بودجه‌های حفاظتی و همچنین منصوب کردن افراد کم صلاحیت دانستند. از آن‌جا که بخشی از سقف این ساختمان در جنگ جهانی دوم فرو ریخته و سپس مرمت شده بود، این احتمال نیز وجود دارد که دیوارهای باستانی، تاب وزن سقف جدید را نداشتند.

بخش‌های فروریخته از خانه‌ی «معلم اخلاق»

فروریختن این ساختمان باعث شد بحث‌های جدید در خصوص سیاست‌های فرهنگی و شیوه‌های حفاظتی درگیرد و برخی افراد این عقیده را مطرح کردند که حفاظت و نگهداری از چنین محوطه‌هایی باید از انحصار دولت خارج شود و حمایت و نگهداری از آنها باید در اختیار بخش خصوص قرار بگیرد؛ نظریه‌ای که خود موجب نگرانی بیشتر بسیاری از معماران و حفاظت‌گران شد. دو سال پیش دولت ایتالیا وضعیت حفاظتی در پمپی را بحرانی اعلام کرده بود، اما این اعلام وضعیت اضطراری تنها یک سال دوام آورد.

درست چند هفته بعد از این اتفاق جنجالی، یک بارندگی سنگین دیگر، بخشی از دیوارهای خانه‌ای به نام «خانه‌ی معلم اخلاق» را فرو ریخت. خانه‌ی معلم اخلاق در فاصله‌ی کمی از خانه‌ی گلادیاتورها قرار داشت. این‌بار ساندرو بوندی، وزیر میراث فرهنگی ایتالیا متذکر شد که این دیوار یک دیوار بازسازی شده بود و دارای ارزش تاریخی، هنری و باستان‌شناسانه نبوده است.

ساندرو بوندی، وزیر میراث فرهنگی و فعالیت‌های هنری هنگام بازدید از محل

بنابر گفته‌ی مسئولان این وزارتخانه، دیوار فرو ریخته، در جریان بمباران هواپیماهای آمریکایی در سپتامبر سال ١٩٤٣ ویران و پس از پایان جنگ جهانی بازسازی شده بود، اما وزارت میراث فرهنگی خود به ناکافی بودن بودجه‌ و منابع برای حفاظت از پمپی اعتراف کرده است، اما گروهی از باستان‌شناسان ایتالیایی می‌گویند پول‌های کلانی صرف آن‌چیزی می‌شود که این روزها به قول آنان مد روز شده است.

آنان به عنوان مثال به هزینه کردن چند میلیون یورو برای ایجاد جلوه‌های تصویری و کامپیوتری پرخرج و نصب تصاویر بازسازی شده پمپی باستان اشاره می‌کنند و معتقدند این هزینه‌ها در اصل باید صرف برنامه‌های حفاظتی شود.
روبرتو چکی (Roberto Cecchi) از مدیران کل وزارتخانه‌ی میراث فرهنگی نیز اعتراف کرده در پنجاه سال گذشته پمپی دارای کمبود منابع و نواقص زیادی در حفاظت بوده است، اما بسیاری معتقدند پمپی به خصوص با توجه به درآمد سرشار از گردشگری، کمبود بودجه ندارد، بلکه مشکل آن در مدیریت است.

گرچه اکنون مشکلات حفاظتی در پمپی، به عنوان یکی از مشهورترین محوطه‌های باستانی در جهان، به‌طور عمده آشکار شده است، اما این بدان معنی نیست که ماجرا به ایتالیا ختم می‌شود. گزارش‌های فراوانی از سطح اروپا نشان می‌دهد که بحران اقتصادی اخیر و کاهش شدید بودجه‌های فرهنگی بر حفاظت آثار تاریخی اثرات نامطلوب فراوانی گذاشته و اکنون تعداد زیادی از بناها، محوطه‌ها و آثار فرهنگی و هنری با خطر روبه‌رو هستند.

میدانگاه اصلی پمپی

در یونان و اسپانیا نیز تعدادی از بناهای تاریخی با چنین مشکلاتی رو‌به‌رو شده‌اند. در برخی استان‌های اسپانیا بودجه‌های فرهنگی یک سوم کاهش یافته است. وزارت فرهنگ یونان نیز اعلام کرده قصد دارد از اتحادیه‌ی اروپا یک کمک ٥٤٠ میلیون یورویی را برای حفاظت و مرمت محوطه‌های باستانی و موزه‌ها درخواست کند. ایتالیا و اسپانیا به ترتیب دارای بیشترین آثار ثبت شده در فهرست میراث جهانی سازمان یونسکو هستند.