تکامل ابزارسازی و زبان در انسان نخستین

بیژن روحانی

آیا توانایی انسان‌های نخستین در ساختن ابزارهای سنگی با توانایی پدید آوردن و به کاربردن زبان توسط آنها ارتباط داشته است؟

باستان‌شناسان و عصب‌شناسان بریتانیایی در پی یافتن پاسخ این سئوال برآمده‌اند. نتیجه‌ی تحقیقات آنها نشان می‌دهد که پیشرفت انسان در یک حرکت تکاملی برای ساختن ابزارهای سنگی پیشرفته‌تر و مقاوم‌تر توانست راه را برای پیشرفت زبان نیز هموار کند.

طرح و ساخت ابزارهای سنگی در دوران پیش از تاریخ که از بیش از دو میلیون سال پیش با درست کردن تیغه‌ها و تراشه‌های سنگی تیز اما بسیار ابتدایی آغاز شده بود سرانجام در حدود پانصدهزارسال پیش به تبرهای سنگی تیز و مقاوم رسید.

تحقیقات جدید می‌گوید انسان‌های نخستین دارای مهارت‌های دستی کمتری نبودند بلکه محدودیت ذهنی داشتند

پیشرفت در ساخت ابزارهای سنگی که شامل ابزارهایی با لبه‌های بسیار محکم و برنده و هم‌چنین دندانه‌ای‌شکل می‌شد اکنون به عنوان کلیدی برای درک یکی از نقاط مهم پیشرفت و تکامل انسان در نظر گرفته می‌شود. درواقع پیشرفت در ابزارسازی و تکامل این شیوه‌ها باعث شد تا انسان بتواند غذاهای بهتر و بیشتری به دست آورد و از این راه تغذیه‌ی خود را بهبود بخشد و هم‌چنین رفتار و عادات اجتماعی او از این طریق تغییر کرد و به تقسیم‌بندی میان کار و شکار گروهی پدید آمد.

میان باستان‌شناسان همواره بحثی طولانی در جریان بوده است که چرا چنین زمان بسیار طولانی‌ای صرف شد تا انسان توانست موفق به ساختن ابزارهای پیشرفته‌تر سنگی شود؟ آیا این تنها مربوط به ضعف مهارت‌های دستی انسان در ساختن و پرداختن چنین ابزارهایی بوده یا اینکه اجداد ما به اندازه‌ی کافی باهوش نبوده‌اند تا به فنون بهتری برای ساخت ابزار بیاندیشند؟

نمونه‌ای از ابزارهای تراشه‌ای

به گزارش روزنامه‌ی گاردین، یک گروه از محققان عصب‌شناس در امپریال کالج (کالج سلطنتی) به منظور پاسخ دادن به این پرسش اساسی به همراه باستان‌شناسانی از دانشگاه اکستر تحقیقاتی را روی مغز انسان انجام داده‌اند. در این تحقیقات که به سرپرستی آلدو فیصل انجام شده است، پیچیدگی حرکت دست یک صنعتگر ماهر در حال ساختن نمونه‌ای از ابزارهای سنگی ساده و سپس ابزارهای سنگی پیچیده‌تر و پیشرفته‌تر مورد سنجش و آزمایش قرار گرفتند.

در این آزمایش، باستان‌شناس دانشگاه اکستر دستکشی که به آن حس‌گرهای الکترونیک متصل بود را پوشید و با آن ابتدا به ساختن ابزارهای تراشه‌ای که ابزارهایی ساده‌تر و ابتدایی‌تر هستند پرداخت و سپس کار ساختن یک تبر سنگی پیشرفته‌تر را شروع کرد.

نتایج آزمایش نشان داد که حرکت‌های مورد نیاز برای ساختن تبر دستی به هیچ عنوان دشوارتر از حرکت‌هایی نبودند که برای ساختن ابزارهای ابتدایی‌تر و تراشه‌ای مورد نیاز بود. بنابراین انسان‌های نخستین تنها از نظر قوای ذهنی و توانایی مغزی محدود‌تر بوده‌اند و نه از نظر مهارت‌های دستی برای ساختن ابزار.

انسان‌های نخستین مهارت ‌فراوانی برای ساختن ابزارهای تراشه‌ای داشتند. این ابزارها از طریق کوباندن یا ضربه‌زدن با یک قلوه‌ی سنگ به عنوان چکشی سنگی بر یک هسته‌ی سنگی کوچک‌تر ساخته می‌شد. این ابزارهای تراشه‌ای و ساطوری گرچه بسیار تیز بودند، اما در عین حال به هنگام کار بسیار شکننده بودند و زود از بین می‌رفتند. حرکت‌ها و مهارت‌های دست انسان برای ساختن ابزارهای پیشرفته‌تر و مقاوم‌تر به هیچ وجه پیچیده‌تر از حرکات دست او برای ساختن ابزارهای ابتدایی نبودند، اما انسان ابتدایی می‌بایست مهارت‌های دست خود را با هوشمندی و درایت بیشتری به کار ‌می‌برد تا بتواند موفق به ساختن ابزارهایی شود که ستبرتر، قوی‌تر و هم زمان دارای لبه‌ای تیز و برنده باشند.

نمونه‌ای از یک ابزار پیشرفته‌تر

قدیمی‌ترین و ساده‌ترین روش‌های ابزار‌سازی انسان به نام صنعت ابزارسازی الدوایی Oldowan شناخته می‌شود که شامل همان ساختن ابزارهای تراشه‌ای و ساطورهای ساده و ابتدایی بوده است. چنین ابزاری برای نخستین‌بار در تنگه الدوای در تانزانیا و در کنار فسیل‌هایی از بقایای انسان ماهر (Homo habilis) به دست آمدند. پس از آن نمونه‌هایی از تبرهای دستی در کنار اسکلت‌های انسان راست قامت یا Homo erectus پیدا شدند. انسان راست قامت، یکی از گونه‌های انسان بود که پس از تکامل در آفریقا از آنجا مهاجرت کرد و این گونه را در خارج از آن قاره پراکنده ساخت.

ساخت تبرهای دستی، به این گونه‌ انسان نسبت داده می‌شود که توانایی کار کردن با هر دولبه‌ی تبر را دارا بوده است.

اسکن و بررسی مغز انسان مدرن ابزارساز نشان داده است هنگامی که انسان از ساختن ابزارهای تراشه‌ای و ساده‌تر به ساختن تبرهای دستی و پیشرفته‌تر روی می‌آورد، مناطقی حساس در نیمکره‌ی راست مغز او به شدت فعال می‌شوند، اما نکته‌ی بسیار جالب توجه اینجاست که برخی از این نقاط حساس در مغز، با روند به کارگیری زبان در ارتباط هستند.

پیشرفت انسان در ساختن تبرهای دستی و ابزارهای قوی‌تر یک جهش بسیار مهم و حیاتی در فن‌آوری برای اجداد ما بوده است. تبرهای دسته‌دار ابزار بسیار موثرتری برای دفاع، شکار و کارهای روزمره‌ی دیگر بوده‌اند.

تحقیقات اخیر در امپریال کالج نشان داده است که توانایی ابزارسازی و زبان از آنجایی که هردوی آنها نیازمند فکر و نیروی ذهنی پیچیده‌تری هستند، با یکدیگر و همزمان پیشرفت کرده‌اند. بنابراین انتهای دوران پارینه سنگی به یک نقطه‌ی عطف مهم در تاریخ انسان تبدیل می‌شود. بعد از این دوران است که انسان‌ها آفریقا را ترک کردند و نخستین اجتماعات خود را در نقاط دیگر دنیا به وجود آوردند، دورانی که قابلیت‌های ابزارسازی به رشد زبان نیز منجر شد.

منبع: گاردین