آیا موزه‌ی ملی رونق می‌گیرد؟

بیژن روحانی

به گفته‌ی مسئولان موزه‌ی ملی ایران، آمار بازدید از این موزه پس از ورود «استوانه‌ی کوروش» به طرز چشمگیری افزایش یافته است. مطابق آمار اعلام شده توسط موزه‌ی ملی، در ده روز اول برپایی نمایشگاه حدود چهل و هشت هزار نفر از آن بازدید کردند و اکنون تعداد بازدیدکنندگان در روز به حدود چهار هزار نفر رسیده است که رکورد بزرگی برای بازدید از موزه‌ی ملی ایران به‌شمار می‌آید.«استوانه‌ی کوروش» روز نوزدهم شهریورماه توسط مسئولان موزه‌ی بریتانیا به موزه‌ی ملی ایران تحویل داده شد و چند روز بعد نمایش عمومی آن آغاز شد.

پیش از این نیز برگزاری نمایشگاهی با نام «شکوه ایران» در نوروز سال ۸۹باعث جذب بازدیدکنندگان زیادی به موزه‌ی ملی ایران شده بود. در نمایشگاه «شکوه ایران»، تعدادی از آثاری که پیش از این به نمایشگاه‌های خارج از کشور ارسال شده بودند در موزه‌ی ملی ایران به نمایش درآمدند.به گفته‌ی مدیر موزه، میزان بازدید از آن نمایشگاه نیز در مدت یک‌ماهه‌ی برگزاری آن قابل توجه بوده است.

موزه‌ی ملی ایران

موزه‌ی ملی ایران که در سال ۱۳۱۶ با نام «موزه ایران باستان» کار خود را آغاز کرد یکی از موزه‌های غنی باستان‌شناسی در دنیاست. مطابق آمار موجود، تنها ۵۵۰ هزار شیئی شناسنامه‌دار در انبارهای این موزه نگهداری می‌شوند. این رقم را به باید به تعداد زیادی از آثاری که هم‌چنان فاقد شناسنامه هستند اضافه کرد.با این حال به طور معمول و روزانه آمار بازدید از این موزه‌ی مهم بسیار کمتر از حد انتظار است و با دیگر موزه‌های بزرگ در دنیا به هیچ‌وجه قابل مقایسه نیست.

آمار بازدید روزانه از موزه‌ی لوور حدود بیست و سه هزار نفر است. در سال ۲۰۰۹در مجموع بیش از هشت و نیم میلیون نفر از این موزه در پاریس بازدید کردند. موزه‌ی بریتانیا در لندن با حدود هفت میلیون شیئی در مجموعه‌ی خود، به‌طور متوسط روزانه پانزده هزار نفر بازدیدکننده دارد. موزه‌ی متروپلیتن در شهر نیویورک نیز سالانه حدود چهارمیلیون و هشتصد هزار نفر و مجموعه‌ی موزه‌های واتیکان در شهر رم سالانه بیش از چهار و نیم میلیون بازدیدکننده دارد.در آسیا نیز آمار موزه‌های پر بازدید به کشورهای دیگری تعلق دارد. به طور عمده در این قاره موزه‌های شرق آسیا در جذب بازدیدکننده موفق‌تر عمل کرده‌اند.

موزه‌ی ملی کره جنوبی با آمار دومیلیون و هفتصد هزار بازدیدکننده در سال یکی از موزه‌های مهم آسیایی است. موزه‌ی تایپه نیز با آمار بازدید دومیلیون و پانصدهزارنفری در رتبه‌ی بعدی در آسیا قرار می‌گیرد. موزه‌های ژاپن نیز سالانه میزبان تعداد زیادی بازدیدکننده هستند. موزه‌ی ملی هنرهای غربی در توکیو سالانه بیش از یک میلیون پانصدهزار نفر و موزه‌ی موری نیز با همین تعداد بازدیدکننده در سال جزو موزه‌های مطرح در آسیا هستند.

موزه‌ی ملی کره‌ جنوبی

چین نیز در سال‌های اخیر توجه بسیار گسترده‌ای به رونق گردشگری و هم‌چنین موزه‌های خود انجام داده و موزه‌ی هنرهای ملی چین در شهر بیجینگ (پکن) اکنون سالی 900 هزار نفر بازدیدکننده دارد.از دیگر موزه‌های پربازدید کننده در منطقه می‌توان به موزه‌ی باستان‌شناسی استانبول در ترکیه اشاره کرد. موزه‌ی استانبول که در سال ۱۸۹۱تاسیس شده و یکی از نخستین موزه‌ها در خاورمیانه است، سالانه بیش از دویست‌هزار نفر بازدیدکننده دارد. موزه‌ی آثار باستانی مصر در شهر قاهره نیز از مهم‌ترین موزه‌های منطقه‌ی خاورمیانه است.

موزه‌ی باستان‌شناسی استانبول

کدام دلایل اما باعث شده است تا موزه ملی ایران با داشتن آثار مهم و قابل توجه جزو موزه‌های پر بازدیدکننده نه تنها در سطح جهان بلکه در سطح منطقه نیز قرار نگیرد؟

شاید یکی از دلایل عدم رونق موزه‌های ایران و به‌ویژه موزه‌ی ملی آمار کم گردشگر ورودی به ایران در مقایسه با سایر کشورهای منطقه باشد. عوامل متعددی در زمینه‌ی رکود گردشگر ورودی به ایران دخیل هستند، اما به جز تعداد گردشگران خارجی که می‌توانند بالقوه جزو بازدیدکنندگان موزه نیز باشند، عوامل دیگری نیز در کم مخاطب بودن موزه‌های ایران و به ویژه موزه ملی دخیل هستند.

شاید در این میان بتوان به تبلیغات نه چندان زیاد و فضای خود موزه نیز اشاره کرد. موزه‌ی ملی ایران که چندین دهه پیش راه اندازی شد، از مدت‌ها پیش به توسعه فضاها و مجهز شدن به امکانات جدید نیاز دارد. پیشتر بحث اختصاص تعدادی از ساختمان‌های تاریخی در محدوده‌ی میدان مشق و باغ ملی به موزه مطرح شد ولی چندین سال است که این طرح به هیچ سرانجامی نرسیده است.موزه‌ی ملی اما با همین فضاها و امکانات موجود نیز قابلیت جذب بازدیدکنندگان بیشتر را دارد. برگزار کردن نمایشگاه‌های موضوعی که در تمام موزه‌های دنیا رواج دارند یکی از مهم‌ترین روش‌ها برای جذب بازدیدکننده است.

نمایی از داخل موزه‌ی ملی ایران

نمایشگاه‌ها معمولا یا با استفاده از اشیای مخزن موزه و یا با قرض گرفتن از آثار تاریخی و هنری از موزه‌های دیگر انجام می‌شود. در این خصوص باید توجه داشت که حتماً لازم نیست نمایشگاه‌ها مربوط به هنر و تمدن ایران باشد بلکه نمایش آثار تاریخی، فرهنگی و هنری از کشورها و فرهنگ‌های دیگر، همان گونه که در تمام دنیا رایج است، عامل مهمی در سرازیر شدن بازدیدکنندگان مشتاق به سوی موزه‌ها و گالری‌های هنر است.

ایران در چندین سال اخیر در زمینه‌ی برگزاری نمایشگاه موضوعی فعالیت چندانی نداشته است. به جز به نمایش گذاشتن استوانه‌ی کوروش و یکی دو نمایشگاه دیگر، موزه‌ی ملی کمتر شاهد برگزاری نمایشگاه‌های بزرگ و پر مخاطب بوده است. در زمینه‌ی نمایش آثار فرهنگ‌ها و تمدن‌های دیگر نیز خلاء بسیار بزرگی در کارنامه‌ی موزه‌ی ملی ایران و موزه‌های دیگر به چشم می‌خورد.

موزه‌ی آثار باستانی مصر در قاهره

با این حال به تازگی مسئولان موزه اعلام کرده‌اند قصد دارند ضمن برقراری روابط فرهنگی و گردشگری جدید با مصر، زمینه‌ی به نمایش درآمدن آثار باستانی این کشور را در ایران فراهم کنند. در این راستا و پس از سی‌سال پروازهای مستقیمی نیز بین تهران و قاهره برقرار شده است.در موزه‌داری نوین تبادلات فرهنگی موزه‌ها با یکدیگر رمز اصلی زنده ماندن آنهاست. باید دید آیا این اتفاقات جدید می‌تواند موزه‌ی ملی ایران را به یکی از موزه‌های پر بازدیدکننده در منطقه تبدیل کند یا خیر.