تلاش‌ برای نجات الواح هخامنشی در دانشگاه شیکاگو

بیژن روحانی

سرنوشت کتیبه‌هایی دوهزار و پانصد ساله، اکنون به تصمیم دستگاه قضایی و همچنین دولت آمریکا بستگی دارد.

هزاران لوح گلی هخامنشی که سالها در دانشگاه شیکاگو به امانت گذاشته شده، اکنون مرکز توجه لابی‌های متعددی است که هرکدام سعی می‌کنند بر نتیجه این پرونده قضایی و سیاسی تاثیر بگذارند.

این کتیبه‌های کوچک در سال ۱۹۳۳ در پارسه یا تخت جمشید کشف و سپس در سال ۱۹۳۶ برای مطالعه به موسسه شرقشناسی دانشگاه شیکاگو قرض داده شدند و از آن زمان تاکنون آنجا به عنوان امانت نگهداری می‌شوند. بخش ناچیزی از این الواح طی سالیان گذشته به ایران بازگشته‌اند.

نمونه‌ای از یکی از الواح هخامنشی

اما از چندی پیش دادگاهی در آمریکا، بر اساس شکایت خانواده قربانیان چند عملیات بمب‌گذاری، خواهان توقیف و مصادره این اموال برای پرداخت غرامت شده‌است. دادگاه، ایران را متهم کرده است که در انفجار مرکز تفنگداران آمریکایی در بیروت به سال ۱۹۸۳ که منجر به کشته شدن ۲۴۱ نفر شد و همچنین انفجارهایی انتحاری توسط حماس در فروشگاهی در اورشلیم به سال ۱۹۹۷ که طی آن پنج شهروند عادی جان خود را از دست دادند، دست داشته است. ایران همواره این اتهامات را رد کرده است.

این دادگاه آمریکایی برای پرداخت غرامت به خانواده قربانیان، قصد دارد تمام این الواح هخامنشی را مصادره و به آنها واگذار کند. عملی که با اعتراض دولت ایران و سازمان میراث فرهنگی و همچنین بخشی از دانشگاهیان در خود آمریکا مواجه شده است. اما به جز این گونه اعتراضات، برخی تلاش‌های حقوقی در آمریکا نیز در جریان است تا راه را بر مصادره این اشیاء باستانی ببندد.

پیش از این پیشنهاد اصلاح یک لایحه‌ی قانونی به وزارت دفاع آمریکا ارائه شده بود که مطابق آن اشیاء و اموال فرهنگی که در موسساتی نظیر موزه و کتابخانه نگهداری می‌شوند نمی‌توانند به منظور تامین بدهی یک دولت خارجی دیگر به آمریکا، مصادره و توقیف شوند. به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دفتر برنامه‌های اطلاعات بین المللی در وزارت امور خارجه ایالات متحده، حامیان و پیشنهاددهندگان این اصلاحیه در ماه می (May) گذشته نتوانستند آن را به تصویب کمیته‌ی نیروهای مسلح در مجلس سنای آمریکا برسانند و بنابراین تصویب آن در صحن مجلس سنا نیز با چالش بزرگی رو به رو خواهد بود.

الواح هخامنشی در موسسه شرقشناسی دانشگاه شیکاگو

به گزارش این پایگاه اطلاع رسانی، جمال عبدی، یکی از مسئولان شورای ملی ایرانیان آمریکا (نیاک) می‌گوید در حال حاضر برای بسیاری از سیاستمداران آمریکایی دشوار است نقشی را بر عهده بگیرند که امکان داشته باشد به عنوان حمایت یا رای به نفع دولت ایران تفسیر شود. با این حال به گفته‌ی این عضو نیاک (NIAC)، در صورت توقیف این الواح تاریخی، دولت ایران از این عمل به عنوان یک عمل خصمانه و ناعادلانه آمریکا یاد خواهد کرد، گرچه ممکن است اشتیاق چندان زیادی هم به آثار پیشا اسلامی نداشته باشد. شورای ملی ایرانیان آمریکا از سال ۲۰۰۶ تلاش‌هایی را برای جلوگیری از مصادره این اموال آغاز کرده و در این راه با برخی اعضای کنگره، سناتورهای آمریکایی و کاخ سفید نیز در تماس بوده است.

در آمریکا بسیاری از پژوهشگران دانشگاهی و موزه داران نگران هستند که توقیف و مصادره این اموال تاریخی و فرهنگی به اعتماد سایر موسسات و کشورهای جهان به آمریکا خدشه‌ای اساسی وارد کند و در آینده بسیاری از آنها حاضر نشوند اموال خود را به موسسات علمی و پژوهشی آمریکا قرض دهند.

در فوریه سال ۲۰۰۹، موسسه باستان‌شناسی آمریکا (AIA) با انتشار بیانیه‌ای ضمن محکوم کردن عملیات تروریستی در هرجای جهان اعلام کرد اشیاء باستانی نباید به منظور پرداخت غرامت حراج شوند و کشورها باید برای تبادل آثار فرهنگی خود احساس امنیت کنند. این موسسه همچنین از کنگره آمریکا خواسته بود با اصلاح یا وضع قوانین جدید مانع از حراج آثار تاریخی و فرهنگی به منظور تامین غرامت کسانی شود که دادگاه مطابق قوانین ضد تروریستی به نفعشان رای داده است.

پرفسور استالپر مسئول مطالعات الواح هخامنشی

پرفسور ماتیو استالپر از دانشگاه شیکاگو و سرپرست مطالعات الواح هخامنشی نیز در میان مخالفان مصادره احتمالی این اشیاء با ارزش است و می‌گوید این عمل باعث توقف تحقیقات صورت گرفته بر این الواح شده و بخش مهمی از میراث فرهنگی ایران هزینه خواهد شد. از سوی دیگر سبب می‌شود تا سایر کشورها نیز در ارسال آثار خود به موزه‌ها و دانشگاه‌های آمریکا تجدید نظر کنند.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی وزارت خارجه آمریکا، پرفسور استالپر معتقد است امانت دادن این اشیاء در سال ۱۹۳۶ به دانشگاه شیکاگو نشانی از اعتماد فوق العاده زیاد بود و اکنون ما باید به آن اعتماد وفادار باشیم.

الواح هخامنشی که از پارسه به دست آمده‌اند اسنادی اداری از یک دوره بیست ساله در طول پادشاهی داریوش یکم هستند که روی آنها به خط میخی و زبان عیلامی در خصوص حقوق و دستمزد، جیره غذا و سایر آمار و اطلاعات حکومتی مطالب مهمی درج شده است. به گفته پرفسور استالپر کنار هم گذاشتن تمام این اسناد حقایق مهمی در خصوص نظام اجتماعی در دوره هخامنشی را بیان می‌کند. او از این میان به جیره غذایی متفاوت افراد بسته به جایگاهشان اجتماعی‌شان اشاره می‌کند.

به گفته‌ی این پژوهشگر دانشگاه شیکاگو، کار عکس‌برداری و ترجمه این اسناد مهم همچنان در حال انجام است و بخش مهمی از آنها به صورت دیجتالی درآمده تا در آینده تمام پژوهشگران از سراسر دنیا بتوانند به نسخه‌های دیجتالی این الواح گلی دست پیدا کنند. او می‌گوید در حال حاضر در جهان تنها حدود ده تا دوازده نفر قادر به خواندن و ترجمه کردن خط ‌نوشته ‌های میخی عیلامی هستند.

در بخشی از این الواح مهر مقامات دوره هخامنشی نیز وجود دارد. حتا در تعداد زیادی از آنها فقط اثر مهر دیده می‌شود و نوشته‌ای وجود ندارد. گرچه حدس زدن دلیل بی نوشته بودن برخی از این الواح دشواراست، اما در نهایت سبب شده تا پژوهشگران اکنون با مجموعه‌ای گسترده از آثار هنری دوره هخامنشی رو به رو باشند که به صورت تصویر روی مهرها نقش بسته است. به گفته‌ی استالپر بر روی این مهرها، به جز چند نمونه‌ی محدود، هیچ اثری از صحنه‌های جنگاوری یا کشتن انسان دیگر به چشم نمی‌خورد.