انتقادها به موزه ملی؛ کارشناسی یا جناحی؟

بیژن روحانی

با گذشت حدود یک ماه از انتصاب رییس جدید موزه ملی ایران، بحث‌های موافق و مخالف در مورد آن هنوز ادامه دارد.

روز چهاردهم بهمن ماه وقتی که محمدرضا مهراندیش، رییس وقت موزه ملی، به طرف محل کار خود می‌رفت، طی تماسی با دفتر خود متوجه شد که از روز گذشته مقام او به آزاده اردکانی سپرده شده است. اما این جا به جایی با واکنش‌های مختلفی در میان رسانه‌ها و برخی کارشناسان باستان‌شناسی رو به شد.

در حالی که تعدای از رسانه‌ها از انتصاب یک زن برای اولین بار به ریاست مهم ترین موزه ایران تمجید کردند و جوانگرایی در دولت را ستودند، برخی دیگر با اشاره به سوابق تحصیلی و حرفه ای آزاده اردکانی، این انتصاب را فاقد معیارهای کارشناسی و باعث تنزل جایگاه موزه دانستند.

آزاده اردکانی، رییس جدید موزه ملی ایران، منبع: میراث آریا

آزاده اردکانی رییس جوان موزه ملی ایران فارغ التحصیل رشته میکروب شناسی است و مدیریت سایت اطلاع رسانی «میراث آریا» و نشريه داخلي سازمان ميراث فرهنگی (پارسه) را برعهده داشته است.

موزه ملی ایران که هم اکنون از دو بخش موزه ایران باستان و موزه دوران اسلامی تشکیل شده، به عنوان موزه مادر و باسابقه‌ترین موزه باستان‌شناسی در ایران، اهمیت ویژه‌ای دارد.

ریاست موزه ایران باستان در ابتدا برعهده آندره گدار معمار فرانسوی بود و پس از او افرادی همچون محمد تقی مصطفوی (از نخستین باستان شناسان ایرانی)، عزت الله نگهبان، فیروز باقرزاده، سیف الله کامبخش فرد، غلامرضا معصومی، احمد تهرانی مقدم و محمدرضا کارگر، که همگی باستان شناس بودند، طی ادوار مختلف ریاست این مجموعه را برعهده داشتند.

اما در سال 1386 با استعفای محمدرضا کارگر پس از یازده سال تصدی ریاست موزه ملی، محمدرضا مهرانديش از سوی اسفندیار رحیم مشایی، رییس وقت سازمان میراث فرهنگی به عنوان رییس موزه ملی انتخاب شد.

انتخاب او نیز که سابقه مدیریت روابط عمومی سازمان میراث فرهنگی را داشت در آن زمان با انتقادهایی رو به رو شد.

موزه ملی ایران

اکنون نیز دوباره منتقدان به صحنه آمده اند. محمد بهشتی رییس سابق سازمان میراث فرهنگی کشور در دولت محمد خاتمی، در مورد انتصاب خانم اردکانی به روزنامه فرهیختگان گفت:«موزه ملی جای آزمون و خطا نیست».

به اعتقاد آقای بهشتی مسئولان سازمان میراث فرهنگی، نبايد موزه ملي را با يك ورزشگاه، كتابخانه عمومي يا روابط‌عمومي سازمان اشتباه بگيرند كه هر روز كسي بيايد و فردا برود. به گفته‌ی او موزه ملي ايران وراي رفت و آمد احزاب سياسي بايد مديريتي پايدار داشته باشد.

اردشیر اروجی از کارشناسان برنامه ریزی فرهنگی نیز در این خصوص به خبرگزاری ایسنا گفت: «اميدوارم درباره‌ی مديريت اين موزه تجديد نظر شود». به اعتقاد او «گرچه در گذشته شخصیت‌هایی فرهنگی و متخصص ریاست این موزه را برعهده داشتند، اما اکنون فردی كه به‌لحاظ تجربه و شرايط احراز پست سازمانی، هم‌خوانی‌های لازم را ندارد، اين پست را در اختيار می‌گيرد»

اما سازمان میراث فرهنگی به شدت بر درستی انتخاب خود تاکید دارد و در پاسخ به منتقدان با قاطعیت از رییس جدید موزه دفاع کرده است.

سازمان میراث فرهنگی می‌گوید اشیاء بسیاری در انبارهای موزه آسیب دیده است؛ منبع: ایسنا

این سازمان در خصوص تحصیلات و صلاحیت خانم اردکانی برای مدیریت موزه گفته است:« مديريت و تخصص، دو مقوله متفاوت از يکديگرند؛ کما اين که گاه شايد فردی با تحصيلات عاليه الزاماً مدير موفقی نباشد؛ چرا که آشنايی با اصول مديريتی و توان اداره يک مجموعه، امری متفاوت است.»

همچنین سازمان میراث فرهنگی اعلام کرده است که این انتقادات «موضوعي کاملاً انحرافی برای تحت الشعاع قرار دادن اصل ماجراست».

اما اصل ماجرا به گفته این سازمان «وقوع تخلفات و جفايی بزرگ به ميراث فرهنگی کشور» در زمان مدیریت‌های پیشین است که اکنون « عده ای تمايلی به افشای آن موارد نداشته و با حاشيه سازی سعی در انحراف اين وقايع دارند.»

بنابر متن جوابیه سازمان میراث فرهنگی « طي چهل سال گذشته هزاران قطعه از آثار تاريخي کشور بدون ثبت هيچ نوع مشخصاتی در انبارهای موزه ملی رها شده و هيچ کس به درستی نمي داند چند اثر با چه شرايطی در اين مخازن نگهداري می شود و چرا تا کنون اقدامي در اين خصوص نشده است؟»

این سازمان در پاسخ منتقدان گفته است چرا آنان چیزی در مورد وضعیت این موزه در سالهای گذشته نگفته اند. بنابر جوابیه های سازمان میراث فرهنگی بسیاری از آثار تاریخی ایران که بدون ثبت و ضبط مشخصات و در شرايط نامساعدی نگهداری مي شدند، دچار آسيب های جدی شده اند.

تصویری از انبار موزه ملی، منبع: ایسنا

این اولین بار است که مقامات سازمان میراث فرهنگی ایران رسما خبر آسیب دیدن تعدادی زیادی از اشیاء باستانی ایران در مخازن و انبارهای موزه ملی را منتشر می‌کنند.

موزه ملی ایران دربرگیرنده اشیایی از دوران پیش‌از تاریخ تا دوران اسلامی است و مشخص نیست از میان صدها هزار شیء موجود در انبار، کدام یک از آنها، به گفته سازمان میراث فرهنگی، آسیب دیده و میزان آسیب‌ها چقدر است.

همچنین این سازمان رسما اعلام کرده است طی سال‌های گذشته آثاری که اطلاعاتی از آنها در موزه ملی به درستی ثبت و ضبط نشده بود، به کشورهای خارجی با عنوان تحقيق و مطالعه واگذار شده و هنوز اقدامي براي بازگشت آنها به عمل نيامده است.

با این حال این سازمان اطلاعات دقیق‌تری از مشخصات این اشیاء تاریخی اعلام نکرده است. سازمان میراث فرهنگی در این رابطه گفته است به زودی مخزن وانبار موزه ملی ایران را به روی خبرنگاران باز می‌کند تا آنان خود شاهد وضعیت این موزه باشند. این سازمان همچنین تاکید کرده می‌خواهد به چهل سال شرایط نامطلوب این موزه پایان دهد.

با این حال تصویری که امروز سازمان میراث فرهنگی از چهل سال مدیریت مهمترین موزه ایران ترسیم می‌کند، نیازمند توضحیات بیشتری از سوی مدیران پیشین و فعلی این موزه است.