سایه کوروش بر روابط فرهنگی ایران و بریتانیا

بیژن روحانی

آیا کوروش پادشاه هخامنشی باعث تیرگی روابط فرهنگی میان ایران و بریتانیا خواهد شد؟ این پرسشی است که در هفته اخیر و پس از سخنان رییس سازمان میراث فرهنگی ایران در خصوص موزه بریتانیا مطرح شده است.

حمید بقایی در دیدار اخیر خود از موزه ملی ایران در جمع خبرنگاران اعلام کرد احتمال دارد ایران روابط خود را با موزه‌های این کشور و به خصوص موزه بریتانیا قطع کند.

اما آن‌چه باعث شده تا آقای بقایی، رییس جدید سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران، چنین مواضعی را در برابر موزه‌های بریتانیا اتخاذ کند، استوانه کوروش هخامنشی است.

این استوانه که پس از اکتشاف آن در سده نوزدهم در بابل (واقع در عراق امروزی) در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود قرار بود جهت برپایی نمایشگاهی به موزه ملی ایران امانت داده شود؛ اما این امر تا کنون محقق نشده است.

استوانه کوروش در موزه بریتانیا

حمید بقایی به خبرنگاران اعلام کرده است: «موزه‌ی بريتانيا حوادث اخير را بهانه قرار داد كه ايران از لحاظ سياسی، مكان مناسبي برای فرستادن منشور كوروش نيست و بهتر است امانت آن را به فرصت ديگری واگذار كنيم.»

به گفته رییس سازمان میراث فرهنگی کشور، در نامه‌ای که از سوی این سازمان به موزه بریتانیا ارسال شده، تأکید شده وضعيت سياسی كشور آرام است و دولت ايران برای حفظ اين اثر تاريخی ضمانت می‌دهد.

او هم‌چنین تأکید کرد در صورت تداوم روند کنونی، سازمان میراث فرهنگی ایران تمام روابط فرهنگی خود را با موزه‌های انگلستان و به خصوص موزه بریتانیا قطع خواهد کرد و در زمینه اکتشاف های باستان‌شناسی و حضور کارشناسان نیز این ارتباطات تا زمان برطرف شدن موضوع به حال تعلیق در‌ خواهد آمد.

حمید بقایی در بازدید از موزه ملی ایران (عکس: ایسنا)

اما واکنش موزه بریتانیا به اظهارات آقای بقایی چه بوده است؟ خانم اِسمه ویلسون از روابط عمومی این موزه در پاسخ به پرسش «زمانه» در این خصوص کتباً اعلام کرد:

«موزه بریتانیا به امانت دادن استوانه کوروش به ایران متعهد است. نیت ما کاملا در جهت انجام این کار است. ما در حال حاضر اوضاع سیاسی ایران را زیر نظر داریم و در اسرع وقت به قول خود عمل خواهیم کرد.»

سابقه تلاش‌ها برای نمایش استوانه کوروش

در دوران پس از انقلاب، اولین بار در سال ۱۳۸۳ محمدرضا کارگر، مدیر وقت موزه ملی ایران خبر نمایش این شیء تاریخی در ایران را اعلام کرده بود. این خبر در جلسه‌ای مطبوعاتی به مناسبت ارسال اشیائی از ایران به نمایشگاهی در موزه بریتانیا اعلام شد؛ نمایشگاهی با عنوان «امپراتوری فراموش‌شده: جهان ایران باستان»

مدیر پیشین موزه ملی ایران در آن زمان اعلام کرده بود این سند تاریخی قرار است پس از انجام بازسازی موزه ایران باستان و آماده شدن شرایط حفاظت فیزیکی به همراه تعدادی دیگر از اشیاء مربوط به ایران به نمایش درآید. اما مقدمات بازسازی و تجهیز موزه ایران باستان در آن زمان فراهم نشد.

بار دیگر بحث امانت دادن استوانه کوروش در سال ۱۳۸۷ و به هنگام مدیریت محمدرضا مهراندیش بر موزه ملی ایران مطرح شد. این خبر پس از سفر رییس موزه بریتانیا به ایران و اعلام موافقت او با انتقال این شیء به ایران در اختیار خبرگزاری‌ها قرار گرفت.

موزه بریتانیا

اسفندماه گذشته نیز حمید بقایی که آن زمان قائم‌مقام سازمان میراث فرهنگی بود، در جریان سفری به لندن برای شرکت در نمایشگاه «شاه عباس صفوی» گفت:

«مذاکراتی در جریان است که در صورت نهایی شدن، این اثر منحصر به فرد و جهانی برای چند ماه نمایش در داخل کشور به موزه ملی ایران امانت داده می شود.»

استوانه کوروش تنها یک بار پیش از این و در جریان جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی برای مدتی کوتاه به ایران قرض داده شده بود.

تلاش فراوان مقامات سازمان میراث فرهنگی ایران برای امانت گرفتن این سند ارزشمند تاریخی از دوران پادشاهی هخامنشی و نمایش عمومی آن در حالی است که به تازگی یعقوب توکلی، رییس گروه مطالعات تاریخ وزارت آموزش و پرورش اعلام کرده است پادشاهان از کتاب‌های تحصیلی مقاطع راهنمایی و دبیرستان حذف خواهند شد.

مرمت موزه ملی ایران

گرچه در سال‌های پیش مدیر سابق موزه ملی ایران اعلام کرده بود استوانه کوروش پس از انجام بازسازی موزه ملی به ایران خواهد آمد اما هنوز مرمت بخش «ایران باستان» موزه ملی آغاز نشده است.

به گفته مدیر کنونی موزه، تا کنون تنها دو مرحله نخست از مرمت بخش «دوران اسلامی» این موزه به پایان رسیده است. آقای مهراندیش به خبرگزاری ایسنا گفته است:

«طبق برآوردی كه مديران پيشين موزه داشتند، مرمت بخش ایران باستان باید در سال ۱۳۸۶ آغاز می‌شد؛ ولی با توجه به شرايط بخش دوران اسلامی بايد كل موزه‌ی ملی را تعطيل می‌كرديم و اين به ‌صلاح نبود.»

داخل بخش ایران باستان از «موزه ملی ایران»

بخش ایران باستان و بخش دوران اسلامی هم اکنون دو ساختمان مستقل از یکدیگر در مجموعه «موزه ملی ایران» هستند.

استوانه کوروش در سال ۱۸۷۹ و در جریان حفاری‌های هرمز رسام باستان شناس آشوری - بریتانیایی در زیر پایه‌های معبد اساگیله Ésagila (معبد مردوک از خدایان میانرودان) در بابل واقع در عراق امروزی به دست آمد.

حفاری‌های آقای رسام آن زمان در قلمرو امپراتوری عثمانی انجام می‌گرفت. بر این استوانه شرح چگونگی پیروزی و ورود کوروش به بابل به خط میخی نوشته شده است.

نحوه سلوک کوروش در فتح این شهر، آزاد کردن اسیران، رواداری او با مردم و عدم ویرانی معابد سبب شده تا این متن از میانه سده بیستم به نام «منشور حقوق بشر کوروش» نیز شهرت پیدا کند.