طرحی برای تضعیف جایگاه محیط زیست

بیژن روحانی

آیا نقش نظارتی سازمان حفاظت محیط زیست کم‌رنگ‌تر می‌شود؟ این سوالی است که بعد از ارائه طرحی برای ادغام این سازمان با وزارت جهاد کشاورزی و به‌وجود آمدن وزارتی جدید، بین کارشناسان حوزه‌ی محیط زیست مطرح شده است.

سام خسروی‌فرد، نویسنده، روزنامه‌نگار و کارشناس حوزه محیط زیست، معتقد است این ادغام نقش نظارتی سازمان محیط زیست را به شدت کم‌رنگ می‌کند.

سازمان حفاظت محیط زیست یک دستگاه نظارتی است و وزارت جهاد کشاورزی بیشتر دستگاه اجرایی است. در واقع بخش عمده‌ای از فعالیت‌هایی هم که وزارت کشاورزی انجام می‌دهد، مخل فعالیت‌های محیط زیست است.

از جمله مسایلی که در ارتباط با تولید سم و کودهای شمیایی وجود دارد و یا مسایل مرتبط با پرورش و تولید آبزیان و حتا مسایل مربوط به جنگل‌ها و مراتع که این وازرت کارنامه‌ی خوبی تا به امروز نداشته است. دلیل اصلی مخالفت در واقع این است که دو وظیفه متغایر و متفاوت باهم در یک جا جمع می‌شود و باعث می‌شود که محیط زیست بیشتر از گذشته غیرفعال و منفعل بشود.

سام خسروی‌فرد، نویسنده و کارشناس محیط زیست

اما موافقان طرح بر این عقیده هستند که در صورت ادغام، جایگاه محیط زیست در حد یک وزارتخانه ارتقاء پیدا می‌کند و از طرف دیگر مسئولان این وزارت جدید در برابر نمایندگان مجلس موظف به پاسخگویی خواهند بود.

واقعاً در این چند سال گذشته چندبار وزرا در برابر مجلس پاسخ‌گو بودند و پاسخ‌ها چقدر برای افکار عمومی قانع‌کننده بوده است؟ نکته مهم‌تر این است که وقتی سازمان محیط زیست به عنوان معاونت نخست وزیری طراحی شد، به این دلیل بود که بر کارهای سایر وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های اجرایی اشراف و نظارت داشته باشد.

در واقع جایگاه معاونت نخست وزیری که بعد از انقلاب در سال ۱۳۶۸ تبدیل به معاونت ریاست جمهوری شد‌، در سلسله مراتب اداری به نوعی بالاتر است و یکی از بازوهای اجرایی ریاست جمهوری و ناظر بر فعالیت‌های سایر نهادهای اجرایی به حساب می‌آید.

این سازمان اگر به وزراتخانه تبدیل بشود‌، هم‌ردیف سایر وزارتخانه‌ها می‌شود. آن وقت چگونه قادر خواهد بود وظیفه نظارتی خود را انجام دهد. وزارتخانه‌شدن تنها به معنی بزرگ شدن است و نه به معنای ناظربودن یا پاسخ‌گو بودن.

فاطمه واعظ جوادی، رییس سازمان حفاظت از محیط زیست در دولت نهم / عکس: حسین فاطمی، خبرگزاری فارس

به گفته‌ی آقای خسروی‌فرد از ابتدای سازمان تشکیل حفاظت محیط زیست همواره وزارتخانه‌ها و نهادهای دیگری که در امر توسعه به موانع زیست محیطی برخورد می‌کردند، با این سازمان به مخالفت بر‌می‌خواسته‌اند. او این طرح ادغام جدید را هم مرتبط با این مخالفت‌ها می‌داند و به نوعی راه‌حلی برای پاک کردن صورت مسأله‌ی محیط زیست قلمداد می‌کند.

آنچه در خبرها آمده و براساس گفته‌های آگاهان در مسایل محیط زیست است ، این است که مخالفت‌هایی که سازمان حفاظت محیط زیست با بخش کشاورزی و به‌خصوص کمیسیون کشاورزی مجلس داشته، باعث شده که این طرح دوباره مطرح شود و به بهانه‌ی کوچک کردن دولت، سازمان محیط زیست ادغام بشود با جای دیگر. معمولاً هم همین جوری است. یعنی هیچ وقت مشکل حل نمی‌شود، در واقع صورت مسأله حل و پاک می‌شود.

روستایی در نزدیکی اردبیل / عکس: علی وکیلی‌راد، منبع: Irpedia

به‌جز سازمان حفاظت محیط زیست، شورایی هم در ایران به نام شورای عالی محیط زیست وجود دارد که در دو سال گذشته از سوی دولت منحل شده است و جلسات آن دیگر برگزار نمی‌شود. واعظ جوادی، رئیس فعلی سازمان محیط زیست وعده داده است که در کابینه جدید شورا بازسازی شود. سام خسروی‌فرد از اهمیت این شورا و زیان‌های حاصل از عدم فعالیت آن می‌گوید.

شورای عالی حفاظت محیط زیست در واقع به نوعی باعث هماهنگی دستگاه‌های مختلف می‌شود. چون می‌دانید که بخش عمده‌ای از وزارتخانه‌ها در این شورا عضویت دارند، رئیس شورای حفاظت محیط زیست رییس جمهور است، دبیر شورا هم رییس سازمان محیط زیست است و سایر اعضا هم مثل وزیر مسکن، وزیرجهاد کشاورزی، وزیر نفت و به‌هرحال وزارتخانه‌هایی که با توسعه و آبادانی درگیر هستند، در این شورا می‌نشینند و در مورد پروژه‌های عمرانی و در ارتباط با مناطق حفاظت‌شده تبادل نظر می‌کنند.

این نشست‌ها و این جلسات باعث می‌شود افرادی که در وزارتخانه‌های مختلف نقش اساسی و قدرت اجرایی دارند با مسایل محیط زیست بیشتر آشنا بشوند. وقتی این جلسات تشکیل نمی‌شود، هر وزارتخانه‌ای ساز خودش را می‌زند و یک ارکستر ناهماهنگِ نا‌کوک بیرون می‌آید که ثمره‌اش همین چیزی است که الان می‌بینیم.

می‌خواهند سازمان محیط زیست را تعطیل کنند. بعد از این همه وقت که انتخابات برگزار شده، هنوز معلوم نیست رییس سازمان محیط زیست چه کسی است و هر کسی هم در واقع هر برنامه‌ی توسعه و پروژه‌ای دارد به عنوان پروژه‌ی عمرانی یا آبادانی یا هر چیز دیگری انجام می‌دهد، بدون این‌که محیط زیست حتا کوچک‌ترین نقشی داشته باشد.

به نظر من، دلیل اصلی‌اش این است که این افراد در شورای عالی محیط زیست دورهم جمع نمی‌شوند تا از مسائل و مشکلات باخبر بشوند و این‌که بدانند اساسأ چرا باید به محیط زیست احترام گذاشت و حفاظت محیط زیست یعنی چه؟