جاده‌ها، قلب کوهستان را نشانه رفته‌اند

بیژن روحانی

به‌زودی بسیاری از افرادی که توانایی کوهنوردی ندارند نیز می‌توانند با اتومبیل‌شان در کوهستان‌های ایران گردش کنند. بعد از انتشار خبری در هفته‌های گذشته مبنی بر وجود طرحی برای آسفالت کردن یک جاده در ارتفاعات کوه دماوند، این بار خبر از احداث جاده‌ای دیگر در منطقه‌ی علم کوه منتشر شده است.

انتشار این خبر هم مانند انتشار خبر آسفالت شدن جاده‌ای در ارتفاعات دماوند، اعتراضات دوستداران و حافظان محیط زیست را برانگیخته است. عباس محمدی، رییس انجمن کوهنوردان ایران و مدیر گروه دیده‌بان کوهستان در گفت و گو با «زمانه» می‌گوید، دلایل بسیار محکم و فنی برای مخالفت با احداث این جاده در دست است که مسئولان قبل از آغاز کار این پروژه باید به آن‌ها توجه کنند:

این جاده که صحبتش را می‌کنند، از منطقه‌ای عبور می‌کند که یکی از مناطق بسیار بکر، یا کمتر دست‌خورده است. البته واژه‌ی بکر اشتباه است، چون واقعاً در ایران جایی را بکر نگذاشته‌اند. در حقیقت این منطقه، جایی کمتردست خورده و بسیار حساس از نظر محیط زیستی است.

برای این‌که اینجا منطقه‌ای یخچالی است که در ایران ما به این صورت کم داریم و دومین قله‌ی مهم ایران، علم کوه، در این منطقه قرار دارد. همچنین سرچشمه‌ی رودخانه‌ای است به نام رودخانه‌ی «سردآب رود» که رودخانه‌ا‌ی حفاظت شده است. ساختن جاده‌ در بالادست این رودخانه و در بالادست کلاردشت می‌تواند صدمات جبران‌ناپذیری به کل اکوسیستم منطقه و حیات انسانی و طبیعی منطقه وارد کند.

علم کوه

اما با وجود تهدیداتی که احداث این جاده برای میراث طبیعی این منطقه به‌ همراه دارد، مسئولان استانی، احداث آن را راه‌حلی برای بیرون آوردن کلاردشت از بن‌بست و توسعه‌ی آن منطقه عنوان می‌کنند. عباس محمدی ضمن سطحی توصیف کردن این دلیل، معتقد است این منطقه و مناطق مشابه دیگر اصلاً در بن‌بست قرار ندارند:

به‌خصوص در مورد کلاردشت جاده‌ی خیلی پهنی از چالوس جدا می‌شود و می‌رود به این منطقه و از آن‌طرف هم از عباس‌آباد، جای دیگری نزدیک تنکابن، بیرون می‌آید. یعنی مطلقاً بن‌بست در اینجا موضوعیت ندارد.

اکنون پرسش اینجاست، آیا برای تهیه‌ی چنین طرح‌هایی، مثل طرح عبور جاده از مناطق کوهستانی، مطالعاتی همه جانبه که دربرگیرنده‌ی حساسیت‌های محیط زیستی هم باشد، صورت نمی‌گیرد؟

این پروژه هم یکی از طرح‌هایی‌ است که مثل طرح‌های دیگر در ایران بدون مطالعه‌ی کافی انجام می‌شود. ما در اینجا بودجه‌هایی داریم که باید مصرف شود. بودجه‌ها تعیین می‌شود در هر استان و آقایان می‌نشینند براساس این بودجه‌ها تصمیم می‌گیرند که ما چه کار کنیم.

نه این‌که اول تحقیق کنند که چه کاری لازم است، بعد دنبال انجام آن بروند. بلکه بودجه‌ها که جذب می‌شود، بعد می‌گویند ما این قدر بودجه داریم و حالا بیاییم طرحی بریزیم و اجراء کنیم. توضیحش این است که بودجه‌ای در دست است که حالا باید هزینه بشود.

منطقه کلاردشت

اما آیا سازمان‌های حفاظت محیط زیست و منابع طبیعی به این روند اعتراضی خواهند کرد؟ بنابر اظهارات عباس محمدی در یکی از بندهای صورتجلسه‌ای که با حضور استاندار مازندران احداث این جاده در آن تصویب شده است، سازمان‌های مذکور موظف به همکاری در جهت احداث این جاده شده‌اند:

یعنی برای جاده‌سازی باید سازمان منابع طبیعی و محیط زیست موافقت کنند. بعد آقایان در صورتجلسه‌ی خودشان، آن‌ها را موظف کرده‌اند که همکاری کنند! این نقض و اشکال قانونی‌ای دارد. مطابق قانون باید منابع طبیعی و محیط زیست با انجام چنین پروژه‌هایی موافق باشند.

اما عملاً این‌ها موظف و مکلف می‌شوند به این‌که موافقت کنند. نه براساس تشخیص فنی خودشان؛ یعنی درنظر داشتن مسایل زیست محیطی و طبیعی، بلکه براساس فشاری که از سمت کارفرما به آن‌ها وارد می‌شود که در بیشتر موارد دولت یا سازمان‌های دولتی هستند.

دماوند

پیش از این نیز خبر آسفالت کردن جاده‌ای در ارتفاعات دماوند، با مخالفت بسیاری گروه‌ها و سازمان‌های مدافع محیط زیست رو‌به‌رو شد. عباس محمدی، رییس گروه ديده‌بان کوهستان می‌گوید آن طرح یا به دلیل کمبود بودجه و یا به دلیل مخالفت‌های شدید افکار عمومی دوستداران طبیعت فعلاً تنها به صورت شن‌ریزی جاده در آمده است:

در آنجا نیز بحث ما این بود که آن جاده که بیش از بیست سال گذشته ساخته شده، اساساً غیر ضروری بوده و جاده‌ای که تا آن ارتفاع در کوهستان بالا می‌رود می‌تواند به محیط زیست آسیب‌پذیر و شکننده آن زیان‌های فراوانی برساند.

بنابراین هرگونه تعریض، شن ریزی، مرمت یا آسفالت کردن این جاده، تخریب کوهستان را تشدید می‌کند. بهترین گزینه این است که اصلاً این جاده مسدود و بسته شود. در مورد دماوند، تمام دوستداران ایران و محیط زیست ایران حساسیت خاصی دارند. به دلیل این‌که هم بلندترین کوه ایران است و هم نشان و نماد این سرزمین است.

آقای محمدی، رییس انجمن کوهنوردان ایران، طرح‌های جاده‌سازی در مناطق کوهستانی را مرتبط با کانون‌های قدرتمندی می‌داند که مایل به تصرف و استفاده از اراضی اطراف یا به اصطلاح «زمین‌خواری» هستند:

کلاردشت، دماوند، طالقان و چند منطقه‌ی دیگر به دلیل نزدیک بودن به تهران و ییلاقی ‌بودن‌شان از مناطق مطلوب یا کانون‌های مطلوب زمین‌خواری هستند. متأسفانه پشت خیلی از طرح‌هایی که در پوشش بحث‌های خیلی قشنگ گردشگری و توسعه عنوان می‌شود، مسأله زمین‌خواری قرار دارد. یعنی این‌که بتوانند هزاران هزار اراضی طبیعی را به املاکی تبدیل کنند که مناسب ساخت و ساز برای ویلاسازی و شهرک‌سازی باشد.

باید دید آیا اعتراضات حامیان محیط زیست می‌تواند مانع از اجرای این پروژه شود، یا خیر.