شدت یافتن تخریب آثار تاریخی در خوزستان

بیژن روحانی

در ماه‌های اخیر، اخبار ناخوشایندی از وضعیت میراث فرهنگی در استان خوزستان منتشر شده است. این گزارش‌ها نشان می‌دهد که تخریب و بی‌توجهی به آثار باستانی در این منطقه تاریخی روندی نگران کننده پبداکرده است. مهمترین خبر در این زمینه مربوط به محوطه‌هایی باستانی در رامهرز و ماجرای تخریب آن‌هاست.

عملیات احداث یک مسیر آبرسانی در پايين دست سد «زيره زرد» در رامهرمز به چندین تپه باستانی آسیب‌های جدی وارد کرد. این تپه‌ها دربردارنده آثاری از دوران مختلف تاریخی بودند. این عملیات که بدون کسب نظر پژوهشکده باستان‌شناسی صورت گرفته بود اعتراض بسیاری از انجمن‌های غیر دولتی دوستدار و مدافع میراث فرهنگی در خوزستان را برانگیخت.

بعد از اعتراض‌های اولیه مشخص شد که میراث فرهنگی خوزستان بدون هماهنگی با پژوهشکده باستان‌شناسی کشور مجوز مطالعات باستان‌شناسی در مسیر این کانال آبرسانی را در اختیار یک شرکت خصوصی گذاشته است.

کانال‌های آب در رامهرمز / عکاس: تینا چینی چیان، منبع: CHN

به گزارش خبرگزاری میراث فرهنگی، این شرکت خصوصی در نوزدهم فروردین ماه سال جاری در نامه‌ای خطاب به اداره میراث فرهنگی استان خوزستان اعلام کرد که احداث جاده دسترسی و همچنین خط لوله آب در محوطه‌های مذکور بدون مانع است. اما با بررسی‌های انجمن دوستداران ميراث فرهنگي رامهرمز وجود محوطه‌هایی باستانی در منطقه مشخص شد و سپس با مداخله یگان پاسدران میراث فرهنگی، عملیات به طور موقت متوقف شد.

در ابتدای اردیبهشت‌ماه و در ادامه اجرای کانال‌های آبرسانی سد انحرافی «زيره زرد» در رامهرمز، محوطه باستانی «پاگچی» نیز تخریب شد. این محوطه که روی بقایای شهر تاریخی رامهرز قرار دارد در سال ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده بود. به گزارش خبرگزاری میراث فرهنگی، بیل‌های مکانیکی این محوطه را به منظور احداث کانال‌های آبرسانی تخریب کردند.

به دنبال انتشار این اخبار، اتحادیه انجمن‌های علمی دانشجویان باستان‌شناسی دانشگاه‌های کشور با صدور بیانیه‌ای اعطای این مجوز توسط میراث فرهنگی خوزستان را غیرقانونی ارزیابی کرد و خواستار تحت تعقیب قرار دادن شرکت مشاوری شد که در قبال میراث فرهنگی مرتکب چنین تخلفاتی شده است.

حفاری غیرقانونی و تخریب آثار تاریخی در رامهرمز / عکاس: تینا چینی چیان، منبع: CHN

در ادامه این بیانیه آمده: «مدیریت میراث فرهنگی و گردشگری استان خوزستان در طی چند سال اخیر نه تنها در زمینه رشد و بالندگی میراث فرهنگی کوشش درخوری انجام نداده، بلکه با بی‌توجهی در برابر تخریب یادمان‌ها، محوطه‌ها و مجموعه‌های جهانی و منحصربه فردی همچون شوش، جندی‌شاپور، ارجان، رامهرمز، شوشتر، هرمزاردشیر، مسجد سلیمان، ایوان کرخه، ایذه و ده‌ها محوطه بزرگ و کوچک و بی‌توجهی به مفاهیمِ بنیادین میراث فرهنگی در روزگار معاصر، سبب مخدوش شدن چهره مدیریت کلان کشور در قبال صیانت از میراث فرهنگی و معنوی کشور شده است.»

همچنین این اتحادیه دانشجویی با توجه به روند تخریب آثار باستانی در خوزستان، انتخاب رییس میراث فرهنگی این استان را به عنوان یکی از پنج مدیر نمونه میراث فرهنگی کشور مورد انتقاد قرار داد. اما ماجرای تخریب‌های اخیر در خوزستان و در شهر رامهرمز تنها به عملیات احداث کانال‌های آبرسانی محدود نشد.

نمونه‌ای از آثار به دست آمده در منطقه جوبجی در رامهرمز / منبع: وبلاگ «گنجینه جوبجی»

اقدام اداره آموزش و پرورش این شهرستان نیز در تسطیح یک تپه باستانی، آثاری از دوره اشکانی و ساسانی را در معرض خطر قرار داد. بنابر اظهارات سخنگوی انجمن دوستداران میراث فرهنگی خوزستان، داخل تپه «سيد محمد دولت‌مند» که به صورت موقوفه در اختیار آموزش و پرورش قرار گرفته بر اساس شواهد باستان‌شناسی بنايی اشکانی و ساسانی وجود دارد.

گرچه اعتراض‌های صورت گرفته به تسطیح این تپه موجب توقف عملیات شد اما برخی گزارش‌های منتشر شده نشان می‌دهد که احتمال آغاز این عملیات همچنان وجود دارد. غیر از کانال‌های آب زیره زرد و همچنین اقدام وزارت آموزش و پرورش در تسطیح یک تپه تاریخی، حفاران غیر مجاز نیز محوطه‌های باستانی رامهرمز را از تخریب و غارت مصون نگذاشتند.

محوطه باستانی «جوبجی» که دارای آرامگاه‌هایی از شاهزادگان تمدن ایلامی است در ماه‌های اخیر مورد حفاری‌های غیر مجاز دزدان آثار باستانی قرار گرفت. این آرامگاه‌های کهن در سال ۸۶ و در طی عملیات احداث کانال آبرسانی کشف شد و از آن مقادیر زیادی اشیاء ارزشمند شامل حلقه‌های طلایی، تندیس‌های انسانی و مهره‌های گوناگون به دست آمد.

پیکره انسان به دست آمده در در منطقه جوبجی در رامهرمز / منبع: وبلاگ «گنجینه جوبجی»

از آن پس یک محل نگهبانی برای حفاظت از این محوطه در نظر گرفته شد اما از چندی پیش و پس از برچیده شدن این جایگاه نگهبانی، غارتگران دوباره به این محل بازگشتند. حجم تخریب‌های اخیر در خوزستان و اعتراض‌های صورت گرفته سرانجام باعث شد تا اسفندیار رحیم مشایی، رییس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران نیز پا به میان بگذارد.

او در خصوص اعطای مجوز عملیات در محوطه‌های باستانی رامهرمز اعلام کرد که تخلف ابتدا باید اثبات شود. مشایی وعده داد که به این موضوع در کنار سایر حوادث اخیر خوزستان رسیدگی ‌می‌شود. اتفاقات اخیر در خوزستان بار دیگر کمبودهایی جدی را در زمینه شناخت و حفاظت از آثار تاریخی در یکی از غنی‌ترین مناطق ایران آشکار کرد.

ناهماهنگی بین واحدهای گوناگون سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشکده باستان‌شناسی و میراث فرهنگی خوزستان)، ناهماهنگی میان دستگاه‌های اجرایی و سازمان میراث فرهنگی، اختصاص نیافتن منابع مالی و انسانی لازم برای شناخت و حفاظت از گنجینه‌های منحصر به فرد و همچنین عدم پیگیری جدی تخلفات صورت گرفته و پیگرد متخلفان، ازمهمترین دلایلی است که اکنون بخشی از میراث فرهنگی ایران را با چنین تهدیداتی رو‌به‌رو کرده است.