زیبایی ربوده شده

بیژن روحانی

گرچه بیش از شصت سال از پایان جنگ جهانی دوم می‌گذرد اما دنیای هنر و معماری هنوز گرفتار تأثیرات نامطلوب آن است. عواقب جنگ جهانی دوم تنها به ویرانی مراکز تاریخی و آثار معماری در شهرهای اروپایی محدود نمی‌شود، بلکه دزدی، غارت و جابه‌جایی غیرقانونی آثار هنری نیز یکی دیگر از پدیده‌های رایج در این جنگ بود که هنوز بسیاری از کشورها درگیر مباحث حقوقی مربوط به آن هستند.

مجموعه هنری دولتی در شهر درسدن آلمان به تازگی اعلام کرده است یکی از تابلوهای ارزشمند این مجموعه که اثری است متعلق به قرن نوزدهم، توسط نازی‌ها به زور از مالکان یهودی آن گرفته شده است. به گزارش «روزنامه هنر» چاپ لندن، این تابلو نقاشی اثر کریستیان فوگلشتاین نقاش آلمانی است.

موزه، این نقاشی را در سال ۱۹۴۰ خریداری کرد اما اکنون مشخص شده است که این نقاشی در اصل متعلق به سه خواهر یهودی اهل وین بوده است و پس از آن‌که آلمان نازی اتریش را ضمیمه خاک خود کرد به همراه هزاران اثر هنری دیگر توقیف و به آلمان انتقال یافت.

بخشی از نقاشی اثر کریستیان فوگلشتاین

مجموعه هنری درسدن که دربرگیرنده دوازده موزه است از سال گذشته پروژه‌ای بزرگ را با اختصاص مبلغ پانزده میلیون یورو برای تشخیص منشاء بسیاری از آثار هنری موجود در موزه‌های خود آغاز کرده است. این پروژه ده سال طول خواهد کشید. اکنون پس از آن‌که پژوهشگران توانستند مالکان این تابلو را مشخص کنند به دنبال بازماندگان یا وارثان آن‌ها هستند تا این اثر هنری را به آن‌ها بازگردانند.

خبرگزاری آسوشیتد پرس نیز به تازگی و در خبری جداگانه اعلام کرد (هفتم ماه می ۲۰۰۹) یک نقاشی بسیار باارزش قرن شانزدهمی اثر لودویکو کاراچی نقاش مکتب باروک ایتالیا که توسط نازی‌ها مصادره شده بود پس از سال‌ها پیدا شده است. این اثر پس از جنگ از نیویورک سردرآورده و در اتاق مهمانخانه‌ی یک جمع کننده آثار هنری به دیوار آویخته شده بود. او اعلام کرده که به تازگی متوجه شده است که این اثر را نازی‌ها مصادره کرده بودند و اکنون بهترین کار پس دادن آن است.

با بر سرکار آمدن نازی‌ها در آلمان و سپس برقراری رایش سوم، برنامه‌ای نظام‌مند و هدف‌دار برای مصادره و تصرف آثار هنری در سراسر اروپا آغاز شد. این عملیات از سال ۱۹۳۳ یعنی چند سال پیش از آغاز جنگ جهانی دوم شروع شد و تا پایان جنگ ادامه پیدا کرد. توقیف و مصادره آثار هنری ابتدا از همان خود آلمان آغاز و سپس با پیشروی ارتش نازی در کشورهای مختلف، به بسیاری از نقاط اروپا بسط و گسترش یافت.

تابلو نقاشی اثر لودویکو کاراچی / منبع:AP

برای توقیف و مصادره نظام‌مند آثار هنری و تاریخی، آلمان‌ها موسساتی را در مناطق تحت اشغال تأسیس کردند که کار آن‌ها یافتن آثار با ارزش و سپس ارسال آ‌ن‌ها به آلمان بود. آثار هنرمندان بزرگ و به خصوص هنرمندانی که ریشه یا تبار آلمانی داشتند برای شخص هیتلر دارای ارزش بیشتری بود.

اگر این آثار به هر دلیل در دست صاحبان غیر آلمانی‌ بود می‌بایست به هر طریقی که شده مصادره و به آلمان ارسال شود. یکی از وظایف اصلی «موسسه مناطق تحت اشغال» که توسط آلفرد روزنبرگ، نظریه‌پرداز نامدار حزب نازی اداره می‌شد، یافتن اسناد، مدارک، کتاب‌های تاریخی و آثار یهودیان و فراماسونر‌ها بود. برخی از این آثار نابود و برخی دیگر به آلمان انتقال می‌یافتند.

هرمان گورینگ، فرمانده نظامی و از رهبران حزب نازی نیز مجموعه هنری بسیار بزرگی با آثار هنری توقیف شده از کشورهای دیگر برای خود تأسیس کرده بود. در اتحاد جماهیر شوروی، ارتش آلمان بیش از صد و هفتاد موزه را غارت کرد و صدها هزار اثر هنری را به یغما برد.

کشف تابلویی اثر ادوارد مانه، نقاش مشهور فرانسوی قرن نوزدهم در اعماق یکی از معادن / منبع: The U.S. National Archives and Records Administration

پس از آن، شوروی کمیسیون ويژه‌ای را به منظور تخمین میزان آسیب‌ها و شناسایی آثار به سرقت رفته تشکیل داد. این کمیسیون ويژه در حال حاصر نیز در فدراسیون روسیه فعال است و به فهرست نویسی و یافتن آثار هنری و میراث فرهنگی به سرقت رفته ادامه می‌دهد.

آثار هنری و تاریخی لهستان نیز پس از اشغال از دستبرد نازی‌ها مصون نماند. در این مورد آلمان‌ها از پیش یک برنامه تدوین شده داشتند که طبق آن عمل کردند. بیش از بیست و پنج موزه در لهستان ویران شد. تخمین زده می‌شود حدود چهل درصد از میراث فرهنگی لهستان در طول جنگ آسیب‌های اساسی دید و آثار بسیار زیادی به غارت رفت.

آلمان‌ها آثار به غارت رفته هنری را در مکان‌های مختلفی نگهداری می‌کردند. زمانی که نیروهای متفقین در حال پیشروی برای فتح آلمان بودند و شهرهای این کشور را به طور وسیع بمباران می‌کردند، آلمان‌ها بسیاری از آثار هنری را به نقاطی نسبتاً امن انتقال دادند و به این ترتیب صدها شاهکار مسلم هنری را در اعماق معادن مس و نمک پنهان کردند.

کامیون‌های حامل آثار هنری گرانبها پس از جنگ به شهر فلورانس در ایتالیا باز می‌گردند / منبع: همان

پس از جنگ، نیروهای آمریکایی در یکی از این معادن آثاری از ون گوگ، رامبراند و روبنس را پیدا کردند. در یک معدن نمک دیگر در اتریش بیش از شش و هزار و پانصد تابلو نقاشی که بخش زیادی از آن‌ها به هنرمندان ایتالیایی تعلق داشت، کشف شد.

تحقیقات پس از پایان جنگ جهانی دوم نشان داد که بیست درصد از کل آثار هنری اروپا در طول جنگ توسط نازی‌ها به سرقت رفته است. ایالات متحده آمریکا در این زمینه با تشکیل چند کمیسیون ويژه به بازگرداندن بخش زیادی از آثار به کشورهای اصلی خود کمک‌های فراوانی کرد.

با این حال تخمین زده می‌شود هزاران قطعه اثر هنری از سراسر اروپا همچنان مفقود شده‌اند و کسی به درستی از مکان نگهداری آن‌ها خبر ندارد. برای شناسایی منشاء بسیاری از این آثار به تحقیقات گسترده‌ای نیاز هست.

عنوان مطلب برگرفته از عنوان فیلمی اثر برناردو برتولوچی است.