سرقت از پارسه، ساخت و ساز در سلطانیه

بیژن روحانی

در هفته گذشته انتشار اخبار متفاوتی از میراث فرهنگی در ایران، توجه بسیاری را مجدداً به نحوه حفاظت و حراست از این آثار و همچنین دیدگاه مسئولان نسبت به بناهای تاریخی جلب کرد.

دزدی زیر چشم محافظان

بیست و نهم دی‌ماه گذشته، هنگامی که باستان‌شناسان فعال در پارسه (تخت جمشید) به سراغ گور تازه‌یافته‌ای رفتند که شب پیش حفاری آن را نیمه‌ کاره رها کرده بودند، محل را خالی از اشیاء تازه به دست آمده دیدند.

دزدان حتا یک شب نیز مجال نداده بودند تا مشخصات بیشتری از این گور هخامنشی آشکار شود. سرقت از یک گور تازه کشف شده هخامنشی در پارسه، به سرعت به یکی از اخبار مهم خبرگزاری‌ها و سایت‌ها تبدیل شد اما در این میان اختلاف نظر بر سر آن‌که چه کسی مسئول حفاظت از این آثار تازه به دست آمده بوده نیز بالا گرفت. آثاری که مطابق گزارش‌های منتشر شده تنها حدود صد متر از یگان حفاظت از پارسه فاصله داشته است.

افشین یزدانی، سرپرست این هیأت باستان‌شناسی به خبرگزاری ایسنا اعلام کرد که به هنگام حفاری این گور متوجه وجود کوزه یا تنگی در کنار اسکلت شده‌اند اما به دلیل کمبود وقت و پایان روز ادامه کار را به روز بعد موکول کردند غافل از آن‌که روز بعد اثری از ظرف هخامنشی باقی نخواهد بود.

هنگامی که ماجرای سرقت از پارسه آن‌هم در فاصله‌ای اندک از یگان حفاظت در حال تبدیل شدن به یک ماجرای جنجالی جدید بود، سیدرضا موسوی، سخنگوی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، مقصر این حادثه را افشین یزدانی، باستان‌شناس و سرپرست هیأت کاوش اعلام کرد.

به اعتقاد سخنگوی سازمان میراث فرهنگی، باستان‌شناس این مجموعه می‌بایست هنگام برخورد با آثار باستانی یگان حفاظت را در جریان قرار می‌داد. این در حالی است که انجام تمام حفاری‌های باستان‌شناسی همیشه با هماهنگی قبلی و اخذ مجوز‌های لازم صورت می‌گیرد و در این مورد فاصله آثار کشف شده تا مقر یگان حفاظت نیز حدود صد متر بوده است.

اما ماجرای یافتن مقصر در این زمینه چندان طول نکشید. روز اول بهمن، حمید بقایی، قائم مقام سازمان میراث فرهنگی خبر از کشف شیء به سرقت رفته و دستگیری سارق داد و افشای نام او را به زمانی موکول کرد که دادگاه حکم خود را در این زمینه صادر کند.

با این حال پرسش باقی‌ مانده آن است که یگان حفاظت از میراث فرهنگی با چه ساز و کاری باید در جریان حفاری‌ها قرار بگیرد تا بتواند مسئولیت حفاظت از آثار باستانی را حداقل در چنین مکان‌های شناخته شده و آن‌هم در فاصله‌ای کوتاه، به درستی انجام دهد.

تصویر هوایی مجموعه پارسه (تخت جمشید)

گنبد سلطانیه و ساخت و سازهای جدید

اظهارات اخیر مدیر میراث فرهنگی استان زنجان، بار دیگر مسأله ساخت و ساز در حریم گنبد سلطانیه را در کانون توجه قرار داد. فرهنگ فرخی، مدیر سازمان میراث فرهنگی این استان در گفت و گو با خبرگزاری فارس (دوم بهمن ۸۷) اعلام کرد که به اعتقاد او بلند‌مرتبه‌سازی در حریم آثار تاریخی مشکل‌ساز نیست.

با این حال او در ادامه همان گفت و گو افزود: «به عنوان یک کارشناس و انسان دنیا دیده اعتقادی به ارتفاع در میراث فرهنگی ندارم.»

اعلام مشکل‌ساز نبودن احداث ساختمان‌های بلند‌مرتبه در حریم آثار تاریخی از سوی رییس میراث زنجان در حالی است که مسأله ساخت و ساز در حریم گنبد سلطانیه از یک سو باعث اختلاف نظر میان شهرداری این شهر و میراث زنجان شده و از سوی دیگر هشدار دفتر سازمان یونسکو در تهران را نیز در پی داشته است.

اختلاف نظر میان سازمان میراث فرهنگی زنجان با شهرداری شهر سلطانیه در روزهای گذشته به مطبوعات نیز کشیده شد. ماجرا از آن‌جا آغاز شد که مدیر میراث فرهنگی زنجان اعلام کرد از شهرداری سلطانیه به دلیل ساخت و ساز روی آثار مدفون شهر ایلخانی سلطانیه به دادگاه شکایت خواهد کرد.

اما شهرداری این شهر اعلام کرد مدارکی در دست دارد که نشان می‌دهد مدیر میراث فرهنگی زنجان با احداث ۶۴ باب مغازه در این محوطه و در حریم گنبد سلطانیه موافقت کرده است.

آقای فرخی، مدیر میراث زنجان، در مورد امضای صورتجلسه‌ای که در آن مجوز ساخت مغازه روی آثار باستانی صادر شده به خبرگزاری میراث فرهنگی گفته است:

«مسئولان شهرداری از امضاء من پای آن صورتجلسه استفاده کرده و مجوز صادر کردند. این به معنای سوء استفاده تلقی می‌شود و پیگرد قانونی دارد. احتمال می‌دهیم حتی شاید جعل سند هم اتفاق افتاده باشد که در دادگاه روشن می‌شود.»

گنبد ایلخانی سلطانیه

گنبد سلطانیه، بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان است که قدمت آن به دوران ایلخانی یعنی حدود هفتصد سال پیش بازمی‌گردد و از سال ۲۰۰۵ میلادی در فهرست میراث جهانی سازمان یونسکو به ثبت رسیده است.

گنبد دو پوسته، تزیینات آجری و کاشی‌کاری‌های آن، این گنبد را که در اصل قرار بوده تا مقبره اولجایتو یا سلطان محمد خدابنده باشد به نقطه عطفی در معماری دوران ایلخانی تبدیل کرده است.

اما این گنبد تنها اثر مهم در دشت سلطانیه نیست، بخش‌های زیادی از ارگ و شهر سلطانیه که روزگاری مرکز حکومت ایلخانیان بوده اکنون همچنان زیر خاک قرار دارد و کاوش‌های باستان‌شناسی آن هنوز تکمیل نشده است.

چنان‌چه روند ساخت و ساز روی آثار دوره ایلخانی ادامه پیدا کند و یا ساختمان‌های بلندمرتبه‌ای در حریم این گنبد ساخته شود، آن‌گاه این احتمال وجود دارد که سلطانیه در فهرست میراث در خطر سازمان یونسکو قرار بگیرد.

چون لی هان، مدیر دفتر منطقه‌ای یونسکو در ایران، هفتم دی‌ماه سال‌جاری در گفت و گویی با خبرگزاری میراث فرهنگی هشدار داده بود که در صورت ادامه روند ساخت وساز در حریم درجه اول سلطانیه، ممکن است این محوطه به فهرست میراث در خطر سازمان یونسکو وارد شود.

او از مسئولان سازمان میراث فرهنگی ایران خواسته بود مانع از تکرار تجربه تلخ میدان نقش اصفهان شوند. در مورد میدان نقش جهان اصفهان، احداث برج مرتفع جهان‌نما باعث شد تا سازمان یونسکو با اعلام اخطار، مهلتی را برای کوتاه کردن ارتفاع برج ساخته شده، تعیین کند.