خاک خوب، رویایی برای تهران

بیژن روحانی

اگر تا کنون همیشه آلودگی شدید هوا در تهران موجب نگرانی بوده است، از این به بعد باید آلودگی خاک را نیز به فهرست نگرانی‌های جدی زیست محیطی در تهران اضافه کرد. آلودگی‌ای که بنابر اظهارات مدیر کل سازمان محیط زیست استان تهران، میزان آن از آلودگی هوای این شهر بیشتر است، اما چون ملموس نیست و در نظر اول به چشم نمی‌آید تا کنون مسئولان در مورد آن کمتر واکنش نشان داده‌اند.

بنابر گزارش خبرگزاری مهر، محمدباقر صدوق، مدیرکل محیط زیست استان تهران در گفتگوی خود با این خبرگزاری (شنبه، بیست و یکم دی‌ماه) اعلام کرد، بر اساس نمونه‌برداری‌های انجام شده، خاک تهران از نظر محیط زیست شهری شرایط خوبی ندارد.

این وضعیت در مناطق جنوبی تهران، جایی که پالایشگاه‌های این شهر قرار دارد، به مراتب بدتر است. علت این امر نشت ترکیبات نفتی از مخازن زیرزمینی و لوله‌های فرسوده انتقال نفت و نیز زائدات ناشی از پالایش نفت خام است که در محیط رها می‌شود.

با این حال طبق نظر مدیرکل محیط زیست استان تهران، بیشترین میزان آلودگی خاک مربوط به مرکز دفع زباله در کهریزک است. در این منطقه، ۶۰۰ تا ۷۰۰ هکتار از زمین‌های اطراف تا لایه‌هایی به عمق ۶۰ تا ۷۰ متر آلوده است و تهدیدی جدی برای سلامت انسان‌ها، جانوران و گیاهان به شمار می‌آید.

عوامل اصلی آلودگی خاک

به جز زباله‌های شهری و ضایعات نفتی که موجب آلودگی گسترده خاک در تهران شده‌اند عوامل دیگری نیز در این امر دخیل هستند. نفوذ فاضلاب شهری به داخل خاک، استفاده گسترده از سموم کشاورزی و کودهای شیمیایی، باران‌های اسیدی به علت آلودگی هوا و توسعه بدون ضابطه معادن از جمله عوامل مهم آلودگی خاک هستند.

بنابر اظهار نظر کارشناسان محیط زیست عدم وجود شبکه های مناسب جمع‌آوری و دفع فاضلاب در تهران سبب نفوذ ماده سمی نیترات به داخل خاک و همچنین منابع آب‌های زیرزمینی در این شهر شده است.

همچنین در حالی که در بسیاری از کشورهای دنیا کودهای شیمیایی دیگر کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرند و برخی از انواع آن به طور کلی از رده خارج شده است، اما همچنان تعدادی از این محصولات در ایران به طور غیر اصولی مورد استفاده قرار می گیرد.

اثرات نامطلوب کودهای شیمیایی و سموم دفع آفات می‌تواند تا سال‌های متمادی باقی بماند و با ورود به زنجیره غذایی، خطرات فراوانی را متوجه سلامتی انسان و محیط زیست کند.

زباله‌های بیمارستانی

اما به جز عوامل یاد شده باید از زباله‌های صنعتی و بیمارستانی نیز به عنوان یکی از منابع مهم آلوده‌کننده خاک و محیط زیست در تهران نام برد. زباله‌هایی که بنابر اظهار نظر مديرعامل سازمان بازيافت و تبديل‌مواد در شهرداری تهران، بدون نظارت سازمان محیط زیست دفع می‌شوند.

به گزارش خبرگزاری فارس، فرهاد پورمحد سخا، مدیرعامل این سازمان اعلام کرد پسماندهای بيمارستانی و صنعتی به صورت مخلوط با زباله‌های معمولی در مخازن جمع‌آوری زباله گذاشته می‌شود. در حالی که به عتقاد او جمع‌آوری زباله‌های صنعتی مطابق قانون، بر عهده توليدكنندگان است و سازمان محيط زيست نيز باید بر دفع بی‌خطر اين زباله‌ها نظارت كند.

محمدرضا تابش، نماینده و رییس فراکسیون محیط زیست در مجلس شورای اسلامی نیز مشکل اصلی دفع زباله‌های بیمارستانی و صنعتی را بی‌سر و سامان بودن وضعیت محیط زیست عنوان می‌کند.

او در گفت‌وگوی خود با خبرگزاری فارس (بیست و پنجم دی ماه) به این نکته اشاره می‌کند که اکنون شورای عالی محيط زيست منحل شده است و مجلس خواستار آن شده تا ظرف مدت۳ ماه وضعيت اين شورا مشخص شود.

نامشخص بودن وضعیت شورای عالی محیط زیست از دید این نماینده مجلس يكی از عوامل تشدید کننده مشکلات زیست محیطی در حال حاضراست.

وقتی که رایانه‌ها زباله می‌شوند

اما به غیر از زباله‌های صنعتی و بیمارستانی، نوع جدیدی از زباله هم در سال‌های اخیر به عوامل آلوده کننده محیطی اضافه شده است: زباله‌ یا پسماند‌های الکترونیکی و الکتریکی.

این زباله‌ها مربوط به قطعات دستگاه‌های رایانه و سایر دستگاه‌های الکترونیکی از قبیل گوشی‌های تلفن همراه، گیرنده‌های تلویزیون، اجاق‌های مایکرو ویو، لامپ‌های سوخته خانه‌ها و مراکز اداری و تجاری و صنعتی، یخچال و سایر دستگاه‌های مشابه است که در محیط رها می‌شود.

بخش زیادی از این زباله‌ها یا پسماندها قابلیت بازیافت دارند و در صورت جمع‌آوری مناسب می‌توان از آنها دوباره استفاده کرد. اما بخش دیگری از این زباله‌ها دارای مواد سمی بسیار خطرناکی هستند که موجبات آلودگی محیط زیست و خاک را فراهم می‌کنند. چنان چه این زباله‌ها به صورت غیر اصولی دفن یا انباشت شوند، سبب نشت موادی سمی مانند کادمیم، جیوه، آرسنیک و غیره به محیط اطراف خواهند شد.

میزان بالای این گونه زباله جدید در ایران و به خصوص در شهرهای بزرگی همچون تهران به حدی رسید که در آذرماه امسال، قربانعلی دری نجف آبادی، دادستان کل کشور در نامه‌ای به فاطمه واعظ جوادی، رییس سازمان محیط زیست نسبت به تبعات دفع زباله رایانه‌ای هشدار داد و او را مسئول پیگیری راهکارهای مربوط به نابودی صحیح، اصولی و کم خطر این زباله ها دانست.

او در نامه خود از رییس سازمان محیط زیست کشور خواست تا با بررسی روش‌های مشابه در سایر کشورها از بروز مشکلات جدی زیست محیطی مربوط به حدود چهار میلیون قطعه ابزار الکترونیکی جلوگیری کند.

از آنجایی که برخی از این قطعات الکترونیکی از خود پرتوها یا تشعشعاتی نیز صادر می‌کنند، کارشناسان معتقدند برای جلوگیری از نفوذ مواد سمی و بسیار خطرناک این گونه زباله‌ها باید ضمن اختصاص محیط‌های جداگانه که دور از محیط زیست انسان‌ها و مناطق کشاورزی باشد، آنها را درون محفظه‌های بتنی و در اعماق زمین دفن کنند تا کوچک‌ترین آلودگی‌ای از آنها نتواند به بیرون نفوذ کند.

بررسی‌ها نشان داده‌است که میزان تولید این گونه زباله‌ها در تهران بسیار بیشتر از سایر شهرهای ایران است. تمام عوامل فوق سبب شده‌اند تا خاک تهران نیز همانند آب و هوای آن با خطرات و آلودگی‌های جدی محیط زیستی رو به رو باشد.