آغاز کار خبرگزاری محیط زیست ایران

بیژن روحانی

موضوع محیط زیست چند سالی است که در ایران مورد توجه گسترده‌ی رسانه‌ها قرار گرفته و آرام آرام گونه‌ای از ژورنالیسم یا روزنامه‌نگاری در حوزه محیط زیست در رسانه‌های فارسی زبان به وجود آمده است.

به همین مناسبت با ناصر کرمی،اقلیم‌شناس و سردبیر این خبرگزاری در مورد جایگاه و شرایط روزنامه‌نگاری محیط زیست در ایران گفت و گو کرده‌ام.

او در ابتدا در مورد نیازهایی که باعث راه‌اندازی این خبرگزاری شد توضیح می‌دهد:

به هر حال، در کشور این نیاز وجود داشته است که یک خبرگزاری داشته باشیم که هم به صورت متمرکز و جامع روی بحث محیط زیست فعالیت کند و هم این‌که به دولت وابستگی نداشته باشد.

الان تمام آنچه به عنوان خبرگزاری در کشور فعال است از خبرگزاری ایرنا و واحد مرکزی خبر گرفته تا ایسنا، فارس و بقیه‌، به نحوی مالکیت صددرصد دولتی دارند.

بعضی از این خبرگزاری‌ها گرچه در حوزه‌ی محیط زیست فعالیت‌های قابل توجهی دارند ولی در نهایت منعکس کننده دیدگاه‌های دولت هستند و نوع نگاه آن‌ها بیشتر متمرکز بر فعالیت جاری سازمان حفاظت محیط زیست است.

اما عمده فعالیت خود این سازمان هم بیشتر متمرکز بر پنج درصد مساحت کشور و مناطق چهار‌گانه تحت حفاظت خودش است.

یعنی خود آن موضوع عام محیط زیست و بحث توسعه پایدار و بحث این‌که پایش کل فعالیت‌های اقتصادی در کشور چگونه باید باشد و این‌که وضعیت پایداری اجتماعی در کشور چگونه است، غالباً مورد توجه نبوده، چون رسانه‌ایی که به طور متمرکز در مورد این‌گونه مسایل فعالیت کند وجود نداشته است.

بنابراین خیلی مهم است که به هر حال، رسانه‌ای داشته باشیم که مستقل و بدون وابستگی به دولت بتواند در این زمینه‌ها فعالیت بکند.

ناصر کرمی، اقلیم‌شناس و سردبیر خبرگزاری محیط زیست ایران

روزنامه‌نگاری حوزه محیط زیست در ایران تقریباً از چه سال‌هایی شروع شد؟

دقیقاً از سال ۷۱ بود که برای اولین بار، روزنامه‌نگاری محیط زیست در ایران با راه‌اندازی صفحه‌ی محیط زیست در روزنامه همشهری شکل گرفت. گرچه حتا در این روزنامه هم مقاومت‌هایی وجود داشت و مثلا گفته می‌شد:

حالا مگر موضوع محیط زیست چقدر وجه ژورنالیستی و رسانه‌ای دارد که بخواهد یک روزنامه هر روز به آن بپردازد. اما بعداً صفحات محیط زیست در روزنامه‌ی همشهری زیادتر شد و بعد سایر روزنامه‌ها هم متوجه شدند که چه ژانر جذابی برای فعالیت است.

اما علاوه بر جذابیت معمول رسانه‌ای به خصوص برای جوانان، نکته دیگر این بود که خط قرمز موضوع محیط زیست کمی کمتر از بقیه حوزه‌ها بود.

یعنی در این حوزه می‌توانستید آشکارا از فعالیت‌های جاری دولت و نوع نگاه حاکمیت به محیط زیست انتقاد کنید. به همین خاطر، روزنامه‌هایی که بعد از آن موج‌ جریان اصلاحات یکی یکی منتشر شدند، هم غالباً صفحه محیط زیست داشتند.

اولین سایت و خبرگزاری هم در این زمینه، ایران گرین‌پن دات کام بود که بین روزنامه‌نگاران به قلم سبز مشهور بود. این اولین سایتی بود که به صورت خیلی تخصصی و متمرکز روی بحث محیط زیست فعالیت می‌کرد.

در حال حاضر هم چند تایی شبکه‌های اطلاع‌‌رسانی مربوط به محیط زیست داریم و در همین ماه دو شبکه جدید دیگر هم راه افتاده که خیلی باعث امیدواری است.

جایگاه روزنامه‌نگاران این حوزه در حال حاضر در توسعه اندیشه‌های مرتبط با حفاظت محیط زیست چیست و آیا به جز روزنامه‌نگاران، نهادهای دیگری هم مثل ان‌جی‌اوها و یا دیگران، فعالیت چشمگیری دارند؟

به جرأت می‌توانم بگویم ان‌جی‌اوهای زیست محیطی که در این ماجرا فعالیت ‌می‌کنند، خیلی ضعیف هستند و میزان مشارکت اجتماعی و مشارکت عمومی در بحث محیط زیست اصلاً قابل توجه نیست.

ثابت شده دولت و حاکمیت هم محیط زیست را در اولویت خود قرار نداده است. مدیران محیط زیست هم اساساً در دولت به عنوان افرادی که مانع طرح‌های توسعه هستند تاکنون تحت فشار بوده‌اند.

شاید عمده‌ی آن چیزی که اندیشه‌ی حفاظت از محیط زیست در ایران به عنوان یک سرمایه دارد، همین گروه روزنامه‌نگاران و وبلاگ‌نویسان و نویسندگانی باشند که به صورت پراکنده سعی می‌‌کنند هر کاری ر‌ا که از دستشان بر می‌آید، برای محیط زیست انجام دهند.

یکی از موضوعاتی که دیدم در خبرگزاری محیط زیست به آن توجه شده، بحث میراث فرهنگی و میراث معنوی در کنار موضوعات محیط زیستی است. شما با چه رویکردی این موضوعات را کنار یکدیگر قرار می‌دهید؟

در خبرگزاری محیط زیست ایران، بحث را خیلی وسیع‌تر و از زاویه توسعه‌ی پایدار می‌‎بینیم. همان‌طور که می‌گوییم تنوع زیستی باید حفظ شود و تمام گونه‌های‌ زیستی حق حیات دارد این را در مورد جوامع انسانی هم صادق می‌دانیم.

یکی از بحث‌ها در توسعه‌ی پایدار، موضوع تنوع فرهنگی است، یعنی این‌که همه‌ی خرده فرهنگ‌ها حق حیات دارند. اما اغلب لهجه‌‌های محلی‌مان را در ۵۰ سال گذشته از دست داده‌ایم.

اغلب شیوه‌های معیشت بومی را از دست داده‌ایم و جوامع بومی ما در حال از دست دادن هویت فرهنگی و سنتی خودشان هستند. سعی می‌کنیم مدافع این مباحث، تحت عنوان میراث معنوی و تنوع زیستی در حوزه‌های انسانی کشور باشیم و اخبار و جریانات مربوط به آن‌ها را پیگیری و منتشر کنیم.

موضوعات محیط زیستی را می‌توان تقسیم‌بندی‌های مختلفی کرد. از محیط زیست انسانی و شهری گرفته تا حیات وحش،محیط زیست دریایی و غیره. به نظر شما کدام یک از این شاخه‌ها در حال حاضر نسبت به بقیه وضعیت بحرانی‌تری دارد و نیازمند توجه‌ی بیشتر است؟

فکر می‌کنم در بحث چشم‌اندازهای طبیعی دچار روند توسعه‌ی طبیعت‌سوز هستیم. یعنی با هزینه کردن از طبیعت و چشم‌اندازهای طبیعی‌مان به اقدامات مختلفی از جمله راهسازی، جاده‌سازی، تغییر کاربری اراضی کشاورزی، پاک‌تراشی جنگل‌ها، ایجاد هر نوع معدن و هر‌گونه فعالیت اقتصادی ناپایدار دیگر در هر جای طبیعت که به خودمان اجازه می‌دهیم، دست می‌زنیم.

فکر می‌کنم این‌که داریم طبیعت‌مان را برای ناپایدارترین و بی‌ارزش‌ترین نوع طرح‌های توسعه نابود می‌کنیم، بحرانی‌ترین موضوع محیط زیست کشورمان باشد.